Không rõ

Trời mở thái bình thịnh trị muôn năm cho nước nhà, tất sinh hiền tài để giúp nước. Đó là vì sự hưng thịnh của trị đạo, giáo hoá có gốc ở sự thu dùng hiền tài. Có nhiều hiền tài hay không là do ở sự giáo dưỡng. Kinh Thi có câu: “Hiền sĩ tuấn kiệt, sinh ở nước vua”. Lại có câu: “Chu vương tuổi cao, lẽ nào không trồng người”. Như vậy, mở nền trị bình lâu dài, nếu không có nhiều nhân tài thì sao mà làm được?

Kính nghĩ thánh triều: Thái Tổ Cao hoàng đế từ lúc mới thay đổi mệnh trời, sáng lập triều đại đã lấy việc xây học hiệu, giáo dưỡng hiền tài làm việc trước tiên. Liệt thánh nối truyền trước hết lo mở khoa thi chọn kẻ sĩ, xếp đặt quan tước, quy mô thật rộng lớn.

Hoàng thượng trung hưng, mở rộng quy mô, luôn nghĩ cầu trị, sẵn lòng dùng Nho, đến nay đã 28 năm, mở khoa thi lớn cả thảy chín lần. Bèn đến tháng 3 năm Đinh Mùi niên hiệu Hồng Đức thứ 18 (1486), Bộ Lễ theo lệ cũ, vâng mệnh thánh minh, thi Hội các sĩ nhân trong nước, lựa chọn hạng ưu tú được 60 người.

Ngày mồng 7 tháng 4, Hoàng thượng ngự ở hiên điện, ra câu hỏi về đạo trị nước. Sau khi xem quyển thi, lại gọi các sĩ nhân hạng ưu vào cửa Nguyệt Quang, đích thân xét định thứ bậc. Lấy Trần Sùng Dĩnh đỗ đầu, Nguyễn Đức Huấn đỗ thứ hai, Thân Cảnh Vân đỗ thứ 3, đều ban cho hạng Tiến sĩ cập đệ; bọn Vũ Cảnh 30 người được ban Tiến sĩ xuất thân; bọn Phạm Trân 27 người được ban đồng Tiến sĩ xuất thân. Đó là sự tuyển chọn rất thận trọng vậy.

Ngày mồng 4 tháng 5, Hoàng thượng ngự điện Kính Thiên, loa truyền gọi tên người thi đỗ, các quan mặc triều phục chúc mừng, rước bảng vàng treo ngoài cửa Đông Hoa. Sĩ tử, dân chúng kéo nhau đến xem, đều bảo: đời thánh văn minh, nhân tài đông đảo, thật là cuộc gặp gỡ tốt đẹp của đời thịnh. Việc ban thưởng phẩm vật nghi thức y như điển cũ. Hoàng thượng cho rằng việc ban ân sủng chỉ vẻ vang nhất thời, còn họ tên phải khắc vào bia đá mới có thể truyền tới lâu dài. Bèn sai Bộ Công mài đá đề danh, lại sai thần là Nhân Trung viết bài ký ghi lại sự việc.

Thần trộm nghĩ: Nhân tài phồn thịnh vẫn quan hệ ở khí chất biến hoá của trời đất, nhưng chủ yếu vẫn do ở nền giáo hoá của bậc thánh nhân. Bởi vì khí chất trời đất biến hoá thì nguyên khí hội hợp rồi lan toả bàng bạc khắp nơi, cho nên mới có số nhiều đông đảo. Phải nhờ có giáo hoá của thánh nhân thì văn đức mới được tôi luyện hun đúc, tạo nên cảnh tốt đẹp đượm đà. Khổng Tử nói: “Khoảng đời Đường Ngu là thời thịnh”, đó là do khí chân nguyên hội hợp mà nên chăng? Kinh Thi nói: “Người xưa không biết chán, kẻ tài tuấn giỏi giang”, đó là sự hun đúc văn đức chăng?

Nay khí hoá thuần nhất rộng toả, trị giáo sáng tỏ đẹp cùng trời đất, sự hưng thịnh sánh ngang đời Ngu, Chu. Nhân tài đông đảo hơn thuở trước, kén được người giỏi nhiều gấp mấy ngày xưa, đủ sáng soi cho những thành tựu của nền giáo hoá, là biểu hiện tốt đẹp của nước nhà. Kẻ sĩ được đề danh vào bia đá này, thật may mắn biết bao! Cho nên phải đem lòng trung nghĩa tự hẹn với mình, làm sao danh và thực hợp nhau, làm những việc hợp sở học để làm nên sự nghiệp to lớn quang minh, khiến thiên hạ đời sau phải nhón chân lên mà nhắc nhở thanh danh, mến mộ khí tiết. Ngõ hầu trên không phụ ơn triều đình dưỡng dục, dưới không phụ hoài bão thường ngày thì tấm đá khắc ra sẽ đời đời không mục vậy. Thảng hoặc có người ngoài có vẻ văn chương mà trong đức hạnh thiếu phần tu dưỡng, khiến cho cái mà người ta đọc được trên bia không giống như dư luận mà họ nghe biết, việc làm trái với sở học, làm huỷ hoại hạnh kiểm, điếm luỵ danh giáo thì là vết nhơ cho tấm đá này. Thế chẳng phải ý nguyện triều đình trông mong ở kẻ sĩ, cũng chẳng phải là cách kẻ sĩ dùng để tự đối đãi mình.

Ôi! Khi nhỏ đi học, khi lớn thực hành, đọc hết kinh sách để đem ra áp dụng hết mức, người ta đều có chí hướng ấy. Vậy thì từ nay về sau, kẻ sĩ sinh ở đời này, đọc bài văn này, nhìn tấm đá này phải nên suy nghĩ thế nào? Kính cẩn chép vào đá, ngõ hầu tỏ ý với tương lai.

Phụng trực đại phu Hàn lâm viện Thừa chỉ Đông các Đại học sĩ Tư chính Thượng khanh Thân Nhân Trung vâng sắc soạn.
Mậu lâm tá Lang trung thư giám Điển thư Nguyễn Cận vâng sắc viết chữ (chân).
Cẩn sự lang Kim quang môn Đãi chiếu Nguyễn Nhân Huệ vâng sắc viết chữ triện.
Bia dựng ngày 15 tháng 8 năm niên hiệu Hồng Đức thứ 18 (1487).

The Lion and the Statue

A Man and a Lion were discussing the relative strength of men and lions in general. The Man contended that he and his fellows were stronger than lions by reason of their intelligence. “Come now with me,” he cried, “and I will soon prove that I am right.” So he took him into the public gardens and showed him a statue of Hercules overcoming the Lion and tearing his mouth in two. “That is all very well,” said the Lion, “but proves nothing, for it was a man who made the statue.”

We can easily represent things as we wish them to be.

The Thief and his Mother

A Boy stole a book from a schoolmate, and took it home to his Mother. This was his first theft, but under his mother’s commendation he continued to pilfer till he reached man’s estate, when, at last, he was taken in the act, and led away to public execution.

His Mother followed, tearing her hair in sorrow, whereon the young man said, “I wish to say something to my Mother in her ear.”

She approached him when, seizing her ear in his teeth, he bit it off. Upbraiding him for his unnatural act, he replied, “Ah, if you had corrected me when I first stole the school-book, I should not have come to this disgraceful end.”

The Hare With Many Friends

A Hare was very popular with the other beasts who all claimed to be her friends.

But one day she heard the hounds approaching and hoped to escape them by the aid of her many Friends.

So, she went to the horse, and asked him to carry her away from the hounds on his back.

But he declined, stating that he had important work to do for his master.

“He felt sure,” he said, “that all her other friends would come to her assistance.”

She then applied to the bull, and hoped that he would repel the hounds with his horns.

The bull replied: “I am very sorry, but I have an appointment with a lady; but I feel sure that our friend the goat will do what you want.”

The goat, however, feared that his back might do her some harm if he took her upon it.

The ram, he felt sure, was the proper friend to apply to.

So she went to the ram and told him the case.

The ram replied: “Another time, my dear friend. I do not like to interfere on the present occasion, as hounds have been known to eat sheep as well as hares.”

The Hare then applied, as a last hope, to the calf, who regretted that he was unable to help her, as he did not like to take the responsibility upon himself, as so many older persons than himself had declined the task.

By this time the hounds were quite near, and the Hare took to her heels and luckily escaped.

Three Bullocks and a Lion

A Lion had been watching three Bullocks feeding in an open field. He had tried to attack them several times, but they had kept together, and helped each other to drive him off. The Lion had little hope of eating them, for he was no match for three strong Bullocks with their sharp horns and hoofs. But he could not keep away from that field, for it is hard to resist watching a good meal, even when there is little chance of getting it.

Then one day the Bullocks had a quarrel, and when the hungry Lion came to look at them and lick his chops as he was accustomed to do, he found them in separate corners of the field, as far away from one another as they could get.

It was now an easy matter for the Lion to attack them one at a time, and this he proceeded to do with the greatest satisfaction and relish.

The Ass and the Frogs

An Ass, carrying a load of wood, passed through a pond. As he was crossing through the water he lost his footing, stumbled and fell, and not being able to rise on account of his load, groaned heavily. Some Frogs frequenting the pool heard his lamentation, and said, “What would you do if you had to live here always as we do, when you make such a fuss about a mere fall into the water?”
Men often bear little grievances with less courage than they do large misfortunes.

The Jay and the Peacock

A Jay venturing into a yard where Peacocks used to walk, found there a number of feathers which had fallen from the Peacocks when they were moulting. He tied them all to his tail and strutted đi down towards the Peacocks.
When he came near them they soon discovered the cheat, and striding up to him pecked at him and plucked away his borrowed plumes. So the Jay could do no better than go back to the other Jays, who had watched his behaviour from a distance; but they were equally annoyed with him, and told him: “It is not only fine feathers that make fine bỉrds”

The Crow and the Pitcher

A Crow perishing with thirst saw a pitcher, and hoping to find water, flew to it with delight. When he reached it, he discovered to his grief that it contained so little water that he could not possibly get at it. He tried everything he could think of to reach the water, but all his efforts were in vain. At last he collected as many stones as he could carry and dropped them one by one with his beak into the pitcher, until he brought the water within his reach and thus saved his life.

Necessity is the mother of invention.

The Man and the Wood

A Man came into a Wood one day with an axe in his hand, and begged all the Trees to give him a small branch which he wanted for a particular purpose. The Trees were good-natured and gave him one of their branches. What did the Man do but fix it into the axe head, and soon set to work cutting down tree after tree. Then the Trees saw how foolish they had been in giving their enemy the means of destroying themselves.

The Man, the Horse, the Ox, and the Dog

A Horse, Ox, and Dog, driven to great straits by the cold, sought shelter and protection from Man. He received them kindly, lighted a fire, and warmed them. He let the Horse make free with his oats, gave the Ox an abundance of hay, and fed the Dog with meat from his own table. Grateful for these favors, the animals determined to repay him to the best of their ability. For this purpose, they divided the term of his life between them, and each endowed one portion of it with the qualities which chiefly characterized himself.

The Horse chose his earliest years and gave them his own attributes: hence every man is in his youth impetuous, headstrong, and obstinate in maintaining his own opinion.

The Ox took under his patronage, the next term of life, and therefore man in his middle age is fond of work, devoted to labor, and resolute to amass wealth and to husband his resources.

The end of life was reserved for the Dog, wherefore the old man is often snappish, irritable, hard to please, and selfish, tolerant only of his own household, but averse to strangers and to all who do not administer to his comfort or to his necessities.