Đoạn trường tân thanh đề từ 斷腸新聲題辭 • Đề cuốn Đoạn trường tân thanh

Giọt nước Tiền Đường chẳng rửa oan,
Phong ba chưa trắng nợ hồng nhan.
Lòng tơ còn vướng chàng Kim Trọng,
Vẻ ngọc chưa phai chốn thuỷ quan.
Nửa giấc Đoạn trường tan gối điệp,
Một dây Bạc mệnh dứt cầm loan.
Cho hay những kẻ tài tình lắm,
Trời bắt làm gương để thế gian.

Tiền Đường nếu chẳng hẹn giai nhân
Nửa kiếp yên hoa vẫn nợ nần
Mặt ngọc nỡ đâu vùi đáy nước
Lòng son còn đó đón tình quân
Đoạn trường mộng ảo tan duyên cớ
Bạc mệnh đàn buông oán hận thân
Tài tình một mảnh ngàn năm lụy
Thương cảm ai mà Tiếng Mới ngân.

Trong trời đất đã có người tài tình tuyệt thế, tất thế nào cũng có việc khảm kha bất bình. Tài mà không được gặp gỡ, tình mà không được hả hê, đó là căn nguyên của hai chữ đoạn trường vậy. Thế là lại có kẻ thương tiếc tài tình, xem thấy việc, trông thấy người, thì còn nhìn thế nào được mà không thở than rền rĩ.

Nghĩa là bậc thánh mới quên được tình, bậc ngu không hiểu tới tình. Tình chung chú vào đâu, chính là chung chú vào bọn chúng ta vậy. Cho nên phàm người đã ít tình, tất là không có tài, chỉ nửa loà nửa sáng, sống chết trong vòng áo mũ, trong cuộc no say, dù có gặp cái cảnh thanh nhã như hoa thơm buổi sáng, trăng tỏ ban đêm, cũng chỉ trơ trơ như cây cỏ, như cá chim vậy.

Còn đến bậc tuyệt thế tài tình, mặt ngọc vẻ hoa, lòng gấm miệng vóc, ngâm thơ liễu nhứ, nổi tiếng đài gương, vịnh phú ngô đồng, khoe tài án bút, nếu một bậc quán tuyệt thiên thu như thế lại gặp được bậc chân chính tài nhân, kết duyên tác hợp, khi thơ ngâm hoa nở, khi đàn gảy trăng lên, nguồn ái ân trọn nghĩa trăm năm, truyện phong lưu chép thành một lục, người đương vào cảnh ấy đã không gặp phải nỗi khảm kha bất bình, thì người truyền lại việc ấy còn phải đặt ra truyện Đoạn trường tân thanh làm gì?

Chỉ vì dịp may dễ lỡ, việc tốt thường sai, tiếng hoàn lặng ngắt, còn trơ bóng trúc lung lay; mặt ngọc vắng tênh, chỉ thấy hoa đào hớn hở. Có tài mà không gặp được tài, có tình mà không hả được tình; tài tình đã tuyệt thế, gặp toàn bước khảm kha, há không phải là con Tạo đang tay ách người quá lắm ru? Ấy chính là truyện Đoạn trường tân thanh vì đấy mà làm ra vậy.

Truyện Thuý Kiều chép ở trong lục Phong tình, ta không bàn làm gì. Lục Phong tình cũng đã cũ rồi. Tố Như tử xem truyện, thấy việc lạ, lại thương tiếc đến những nỗi trắc trở của kẻ có tài, bèn đem dịch ra quốc âm, đề là Đoạn trường tân thanh, thành ra cái lục Phong tình vẫn là cái lục cũ, mà cái tiếng Đoạn trường lại là cái tiếng mới vậy.

Trong một tập thì chung lấy bốn chữ “Tạo vật đố tài” tóm cả một đời Thuý Kiều: khi lai láng tình thơ, người tựa án khen tài châu ngọc; khi nỉ non tiếng nguyệt, khách dưới đèn đắm khúc tiêu tao; khi duyên ưa kim cải, non bể thề bồi; khi đất nổi ba đào, cửa nhà tan tác; khi lầu xanh, khi rừng tía, cõi đi về nghĩ cũng chồn chân; khi kinh kệ, khi can qua, mùi từng trải nghĩ càng tê lưỡi. Vui, buồn, tan, hợp, mười mấy năm trời trong cuốn văn tả như hệt, không khác gì một bức tranh vậy.

Xem chỗ giấc mộng đoạn trường tỉnh dậy mà căn duyên vẫn gỡ chưa rồi; khúc đàn bạc mệnh gảy xong, mà oán hận vẫn còn chưa hả, thì dẫu đời xa người khuất, không được mục kích tận nơi, nhưng lời văn tả ra hình như máu chảy ở đầu ngọn bút, nước mắt thấm ở trên tờ giấy, khiến ai đọc đến cũng phải thấm thía ngậm ngùi, đau đớn như đứt ruột, thế thì gọi tên là Đoạn trường tân thanh cũng phải.

Ta lúc nhàn đọc hết cả một lượt, mới lấy làm lạ rằng: “Tố Như tử dụng tâm đã khổ, tự sự đã khéo, tả cảnh đã hệt, đàm tình đã thiết, nếu không phải có con mắt trông thấu cả sáu cõi, tấm lòng nghĩ suốt cả nghìn đời, thì tài nào có cái bút lực ấy”. Bèn vui mà viết bài tựa này.

Thuý Kiều khóc Đạm Tiên, Tố Như tử làm truyện Thuý Kiều, việc tuy khác nhau mà lòng thì là một: người đời xưa thương người đời trước, người đời nay thương người đời xưa, hai chữ tài tình thực là một cái thông luỵ của bọn tài tử khắp trong gầm trời này vậy.

Ta lấy một thiên mực nhạt, xa viếng nàng Kiều, tuy lời văn quê kệch, không đủ sánh với bức giao thiên, song đủ tỏ cái nợ sầu của hai chữ đa tình, tuy khác đời mà chung một dạ. May được nối ở sau cuốn Tân thanh của Tố Như tử, cùng làm một khúc Đoạn trường để than khóc người xưa.

Tháng hai, niên hiệu Minh Mạng, viết ở Thán hoa hiên đất Hạc giang.
Tiên phong Mộng liên đường chủ nhân.

Ví chăng đến kiếp sóng dồi
Yên hoa còn nợ nửa đời chưa xong
Nỡ vùi mặt ngọc đáy sông
Lòng băng tuyết chẳng thẹn cùng Kim lang
Căn duyên vì giấc đoạn trường
Cung đàn bạc mệnh oán thương còn dài
Tài tình là luỵ muôn đời
Khúc “Tân thanh” ấy vì ai đau lòng.

Tiền Đường chẳng đón giai nhân
Yên hoa nửa kiếp hàm oan nợ dài
Há đem mặt ngọc sóng vùi
Lòng băng vẫn xứng với người tình chung
Mộng sầu biết số long đong
Cung đàn dù đứt, hơn trong dạ đầy
Chút tài gây lụy xưa nay
Tâm Khanh khúc ấy khóc vay ai nào.

Sông Tiền chưa chắc hẹn giai nhân
Cái nợ yên hoa chót nợ nần
Sóng bạc nỡ gieo người quốc sắc
Lòng son gửi lại khách tình quân
Mộng tàn giấc diệp này thôi kiếp
Đàn đứt giây đồng vẫn giận thân
Một mảnh tài tình muốn thuở luỵ
Thương ai giéo giắt đã nên vần.

Hồng nhan vốn chẳng đến Tiền Đường
Nửa kiếp yên hoa nợ vẫn mang
Mặt ngọc dễ hầu vùi đáy nước
Tiết băng không thẹn đối lòng chàng
Đoạn Trường tỉnh giấc nguồn cơn rõ
Bạc mệnh đàn xong mối hận vương
Một mảnh tài tình muôn thuở luỵ
Tân Khanh đau xót tỏ tình thương.

Giai nhân ví chẳng tới Tiền Đường,
Nửa kiếp lầu xanh nợ vẫn vương.
Mặt ngọc sao đành vùi đáy nước,
Lòng băng không thẹn với Kim lang.
Buông dây chưa dứt âm hờn oán,
Tỉnh giấc vừa hay mộng đoạn trường.
Một mảnh tài tình nghìn thuở luỵ,
Tân Thanh vọng mãi tiếng sầu thương.

Giai nhân không đến sông Tiền Đường
Nửa kiếp yên hoa nợ chẳng xong
Mặt ngọc há nên chôn Thuỷ Quốc
Lòng băng tự thấy xứng Kim Lang
Đoạn trường trong mộng gốc duyên hết
Bạc mệnh dứt đàn oán hận vương
Một chuyện tài tình nghìn kiếp luỵ
Truyện Kiều đọc hết vì ai thương.

Giai nhân chưa đến bến Tiền Đường
Nửa kiếp lầu xanh nợ hãy còn
Mặt ngọc há đâu chìm đáy nước
Lòng băng còn xứng gặp Kim Lang
Đoạn trường mộng ấy nguồn cơn rõ
Bạc mệnh đàn kia mối hận mang
Một mảnh tài tình thiên cổ luỵ
Tiếng lòng ai gợi xé tâm can