Phá phủ 1 破斧1 • Cái búa hư 1

Chú giải của Chu Hy

Chương này thuộc phú.

Phủ: cây búa mà lỗ tra cán hình tròn
Thuẫn: thương, cây búa mà lỗ tra cán hình vuông. Hai thứ búa đều là những khí giới dùng để đi chinh phạt.
Tứ quốc: những nước trong bốn phương.
Hoàng: sửa cho đúng.
Tương: to tát.

Những chiến sĩ tùng quân, vì ở thiên trước đã được Chu Công an ủi ân cần, mới nói như thế nầy để đáp lại ý của Chu Công. Nói rằng: việc đi chinh phạt phía đông đã khiến cây búa lỗ hình thuẫn của ta hư, cây búa lỗ hình vuông của ta mẻ, thật là khổ nhọc vậy. Nhưng mà Chu Công làm việc ấy, là để các nước trong bốn phương không một ai dám đi ra ngoài chính đạo, rồi sau mới thôi. Đó lòng Chu Công thương xót chúng ta há lại chẳng to tát hay sao? Như thế chúng ta đã khổ nhọc đến nỗi hư mẻ các búa mà theo chính nghĩa thì không thể nào từ nan được vậy.

Còn như Quản thúc Tiên và Thái thúc Độ đã phao lời phỉ báng Chu Công. Chu Công phải đem sáu cánh quân đông đảo đi sửa trị, khiến lòng Chu Công đã phải một lần hành động theo tình riêng, không theo nghĩa chung vì thiên hạ, thì dẫu được vỗ về ân cần và an ủi tha thiết đến mấy, quân sĩ tùng chinh ấy há lại không oán trách hay sao?

Nay xem bài thơ này, thì hẳn đã đủ thấy rõ lòng Chu Công rất công bằng ngay thẳng. Cả thiên hạ đều tin là Chu Công không có mảy may gì về riêng tây tự ái. Hoặc giả lại để thấy rằng trong thời ấy tuy là những quân sĩ mặc áo giáp dày, cầm binh khí nhọn lại đều có thể lấy bụng của Chu Công làm bụng của mình, mà không còn ai tính đến phương kế riêng của bản thân hay của gia đình mình. Bởi vì nhân dân lúc bấy giờ chẳng ai lại không phải là môn đồ của thánh nhân vậy.

Vậy học giả nên ngẫm nghĩ lẽ ấy cho nhuần thục sẽ nhận định được. Thì lòng chính đại của Chu Công và chân tình của trời đất sẽ nhận thấy được vậy.