Kính anh,dọc bài thơ của Vua Lê lòng rất kính phục.Tuy nhiên khi đem về trang nhà,có người thắc mắc :"Năm Đại bảo thứ nhất là năm nào?Khi đó Vua còn sống không?Vì khi vua còn sống,nếu khắc chữ vào đá mà thiếu nét thì sẽ mang tội khi quân đấy.Những thắc mắc này ,tôi mơ hồ nhờ anh giúp cho.Thân kính
Hoa đào ngày cũ còn đâu nữa, Thấp thoáng bên song một đoá hồng.
@ Quang Tri, Lê Thái Tổ mất năm 1433. Lê Thái Tông lên ngôi, lúc 7 tuổi, có Niên hiệu Thiệu Bình. Đến năm 1440, đổi Niên hiệu là Đại Bảo, được gọi là Đại Bảo Nguyên niên. Chữ Chủ, khắc chắc là đủ nét, nhìn toét mắt cũng không thấy nét khắc, vì chỗ có chữ ấy đá bị xù xì, nhưng chắc là gần đây, khi tô sơn đen, do không biết văn bản và chữ Hán, nét bị mờ, nên thợ không biết đường mà tô, thành thử chỉ thấy Tam mà không thấy Chủ. Xin nói thêm, vào Tháng 2 âm lịch, năm 1442, Đại Bảo năm thứ Ba, Nhà Lê lần đầu tiên tổ chức thi đình, đích thân vua Lê Thái Tông ra đầu bài, hỏi về trị quốc. Người đỗ Trạng nguyên là Nguyễn Trực, người Thanh Oai, khi đó 20 tuổi. Trong khi, Cụ Ngô Sĩ Liên đỗ thứ 11. Việc này, có ghi chép trong tấm bia Đề danh Tiến sĩ số 1, tại Văn Miếu. HN có toàn bộ văn bản của tấm bia này. Quang Tri cứ giả vờ hỏi để mình lấy cớ để trả lời, nhưng nên ở chủ đề khác, ví dụ Chủ đề Văn hoá chẳng hạn.
Nguyễn Trãi là một trong 4 quan Đọc quyển. Sau khi thi, Nguyễn Trãi ở lại Kinh đô 1 tháng, chờ công bố Bảng vàng và thời gian này đã cùng Nguyễn Thị Lộ cứu được mẹ con Tiệp dư Ngô Thị Ngọc Dao, đang có mang, ra chùa Huy Văn (nay ở phố Tôn Đức Thắng, Hà nội) thành thử gây ra sự ghen ghét của phái Nguyễn Thị Anh, chính cung; và dẫn đến thảm án Lệ Chi viên. Người con của Ngô thị Ngọc Dao, được cứu lần ấy sau này trở thành Nhà vua nổi tiếng nhất trong tất cả các Triều đại phong kiến Việt Nam, với Luật Hồng Đức. Đấy là Hoàng đế Lê Thánh Tông (lên ngôi từ 1460 đến 1497). Lê Thánh Tông đã ra lệnh khắc bia Đề danh Tiến sĩ đặt ở Văn Miếu - Quốc Tử Giám - Hà Nội, mà trước đó chưa ai làm được, gồm 8 bia từ Khoa thi Đại Bảo năm thứ Ba (1442) đến Khoa thi Hồng Đức năm thứ 18. Trong số đó, nay chỉ còn 7 bia, mất 1 bia.
Vậy xin thông tin cho các bạn biết. Thân ái. Hà Như.
Họa bài Đêm mưa viếng chùa của Đông Hòa NCH (thủ vỹ ngâm – thuận nghịch độc)
Đêm tàn bước chậm khẽ chân đùa Lại đến cùng nhau đợi viếng chùa Thềm nhạt ánh khuya trời khuyết nguyệt Thoảng xa mây nhạt cảnh tan mưa Thêm đầy tiếng ước lời van vái Lặng khuất tâm kinh mõ vọng đưa Ênh nhẹ gió quanh vờn ngọc điện Đêm buồn giấc mộng gửi sương đùa
10-10-2010
Thật là gánh quá nặng, Duy Quốc Quyền không gồng nổi. Hà Như tưởng cũng sức thế thôi. Nhưng nhờ trời, cố mãi, sửa đi sửa lại, cũng chỉ được như dưới đây, Vần ngược, theo câu Đong đưa cành lá ánh trăng đùa của DQQ Cơn đêm Thủ vỹ ngâm – thuận nghịch độc. Đong đưa bóng lá, ánh trăng đùa Loáng loáng ao in, cảnh lẫn chùa Dong duổi khói đan, đan núi trúc Lắt lay mây giục, giục cơn mưa Sông ầm ự tiếng, reo reo vọng Ngõ thẩn thơ hương, thoáng thoáng đưa Lòng mủi chín trông, mười đợi nhớ, Long lanh mắt đấy, thật như đùa
Bia Tiến sí Văn miếu Hà nội - Bia số 1 Tạp chí Dạy và học Ngày nay số Tết Tân Mão, Tháng giêng 2011, của Trung ương Hội Khuyến học có đăng bài Bia Số 1 Tại Văn Miếu (Hà Nội), do Hà Nhân, CLB Thơ Hán Việt Pháp (tức là Hà Như Trần Thế Hào mỗ) giới thiệu theo song ngữ đối chiếu, còn trên trang Web này đành phải cắt phân đoạn. Đây là một văn bản rất quý giá, chưa thấy công bố trọn vẹn. Hà Như xin phép, được tạm gửi ở đây, nếu có vị trí thích hợp hơn, sẽ xin chuyển. Mong Ban Điều hành châm chước.
Khi sử dụng lại toàn bộ hay một phần tài liệu ĐẠI BẢO TAM NIÊN NHÂM TUẤT KHOA TIẾN SĨ ĐỀ DANH KÝ xin hãy ghi: Bài đăng trên Tạp chí Dạy và học ngày nay, Số Tết, Tháng 1-2011, Hà Nhân - Trần Thế Hào biên dịch. Xin cám ơn.
Trang 1
大 寶 弎 年 壬 戌 科 進 士 題 名 記 ĐẠI BẢO TAM NIÊN NHÂM TUẤT KHOA TIẾN SĨ ĐỀ DANH KÝ
大 寶 三 年 壬 戌 科 進 士 題 名 記 洪 惟, 聖 明 太 祖 高 皇 帝 , 天 錫 智勇 , 業 茂 經 綸 , 去 暴 除 殘 , 拯 斯 民 於 塗 炭 . 及 武 功耆定 , 文 德 誕 敷, 思 欲 招 致 俊 髦 ,作 新 治 效 ,迺 詔 天 下 建 學 育 材, 內 有 國 子 監 , 外 有 各 府 學 , 上 親 進 官 員 子 孫 ,與 凡 民 俊 秀 充 入 侍 , 近 侍,御 前 各 局 學 生, 及 國 子 監 監生. 又 令 有 司 廣 選 民 間 良 家 子 弟 充各 府 生 徒 ;立 師 儒 以 教 訓 之 , 刊 經 籍 以 頒 布 之 .育 材 之 地 固 已廣 矣 . 至 於 取 士 之 試 ,或 以 明 經,或 以賦 論 , 或親問 策 題 ,各 隨 其 材 , 不 次 擢 用 Đại Bảo tam niên Nhâm Tuất khoa Tiến sĩ đề danh ký Hồng duy, Thánh Minh Thái tổ Cao Hoàng đế , thiên tích trí dũng, nghiệp mậu kinh luân, khử bạo trừ tàn, chửng tư dân ư đồ thán. Cập vũ công kỳ định, văn đức đản phu, tư dục chiêu trí tuấn mao, tác tân trị hiệu, nãi chiếu thiên hạ kiến học dục tài, nội hữu Quốc tử giám, ngoại hữu các phủ học, Thượng thân tiến quan viên tử tôn, dữ phàm dân tuấn tú sung Nhập thị, Cận thị, Ngự tiền các cuộc học sinh, cập Quốc tử giám giám sinh. Hựu linh Hữu tư quảng tuyển dân gian lương gia tử đệ sung các phủ sinh đồ; lập sư nho dĩ giáo huấn chi, san kinh tịch dĩ ban bố chi. Dục tài chi địa cố dĩ quảng hĩ. Chí ư thủ sĩ chi thí, hoặc dĩ minh kinh, hoặc dĩ phú luận, hoặc thân vấn sách đề, các tùy kỳ tài, bất thứ trạc dụng. Dịch: Bài ký đề danh Tiến sĩ khoa Nhâm Tuất, niên hiệu Đại Bảo thứ Ba (1442) Lớn lao thay ! Thánh triều ta, Đức Thái Tổ Cao Hoàng đế, trời ban trí dũng, dựng xây nghiệp lớn, diệt trừ tàn bạo, cứu dân khỏi lầm than. Khi vũ công đã ổn định, văn đức mở mang, nhằm thu nạp anh tài, đổi mới chính trị, bèn xuống chiếu cho khắp nơi xây dựng trường học, bồi dưỡng nhân tài. Trong kinh đô có Quốc Tử Giám, ngoài các phủ có trường học. Người đích thân chọn con cháu các quan và thường dân tuấn tú vào làm học sinh các cục Nhập thị, Cận thị, Ngự tiền và làm giám sinh Quốc Tử Giám. Lại sai quan chuyên trách tuyển rộng trong dân gian, lấy con em các nhà lương thiện vào làm sinh đồ ở các trường phủ, cử thầy dạy bảo, khắc kinh sách ban cho. Nền tảng bồi dưỡng nhân tài thực là rộng lớn. Còn như cách thi kén kẻ sĩ, thì hoặc làm bài nghĩa lý kinh điển, hoặc phú hay luận, hoặc Hoàng thượng ra đề văn sách, rồi tùy tài học mà cất nhắc trọng dụng.
Bia Tiến sí Văn miếu Hà nội - Bia số 1 Trang 2 (tiếp theo)
當 是 時 進 士 之 科 名 雖 未 立 , 而 崇 師 之 實 ,取 士 之 方 ,大 概 已 備 , 開 萬 世 太 平 之 基 ,端 在是 矣 . 於皇! 太 宗 文 皇 帝,紹 述 鴻 業 ,敷 賁 前 光 ,觀 乎 人 文 ,化 成 天 下 ; 以 重 道 隆 儒 為 首 務 ,以 諭 俊 尊 賢 為 良 圖 , 慮 夫 設 科 取 士 ,為 治 當 先 ,黼 黻 皇 猷 ,恢 張 治 化 者 在 此 , 所 以 修 政 立 事 ,化 民 成 俗 者 亦 在 此 ; 古 先 帝 王 克 臻 治 效 ,莫 不 由 斯 . 聖 祖 皇 帝 已 定 規 模 ,未 及 施 用 ,光 前 振 後 ,此 惟 其 時 , 迺 於 大 寶 三 年 壬 戌 ,大 開 春 闈 ,會 試 多 士 . 時 應 舉 者 四 百 五 十 名 ,歷 試 四場 ,入 轂 者 三 十 有 三 . Đương thị thời Tiến sĩ chi khoa danh tuy vị lập, nhi sùng sư chi thực, thủ sĩ chi phương, đại khái dĩ bị, khai vạn thế thái bình chi cơ, đoan tại thị hĩ. Ô ! Hoàng Thái Tông Văn Hoàng Đế, thiệu thuật hồng nghiệp, phu bí tiền quang, quan hồ nhân văn, hóa thành thiên hạ; dĩ trọng đạo long nho vi thủ vụ, dĩ dụ tuấn tôn hiền vi lương đồ, lự phù thiết khoa thủ sĩ, vi trị đương tiên, phủ phất hoàng du, khôi trương trị hóa giả tại thử, sở dĩ tu chính lập sự, hóa dân thành tục giả, diệc tại thử ; cổ tiên đế vương khắc trăn trị hiệu, mạc bất do tư. Thánh Tổ Hoàng Đế dĩ định quy mô, vị cập thi dụng, quang tiền chấn hậu, thử duy kỳ thời, nãi ư Đại Bảo tam niên Nhâm Tuất, đại khai xuân vi, hội thí đa sĩ. Thời ứng cử giả tứ bách ngũ thập danh, lịch thí tứ trường, nhập cốc giả tam thập hữu tam. Dịch: Thuở ấy, tuy chưa đặt tên khoa tiến sĩ, nhưng thực chất việc đề cao Nho học và phương pháp chọn người thì đại khái đã đủ, đặt nền móng thái bình cho muôn đời bắt đầu từ đấy. Vẻ vang thay ! Đức Thái Tông, Văn Hoàng đế , nối nghiệp lớn, làm rạng nếp xưa, xem xét nhân văn, giáo hóa thiên hạ, coi trọng đạo, sùng Nho là việc hàng đầu, chọn người giỏi, trọng người hiền làm mưu kế tốt. Người nghĩ rằng: trong phép trị nước, mở khoa thi chọn kẻ sĩ là việc phải làm trước hết . Tô điểm cơ đồ, mở mang giáo hóa cho đời thịnh trị là nhờ ở đó. Sửa sang chính sự, sắp đặt mọi việc giáo hóa nhân dân, gây phong tục tốt cũng là nhờ ở đó. Các bậc đế vương xưa làm nên sự nghiệp trị bình không ai không theo con đường ấy. Đức Thánh Tổ Hoàng đế đã định ra mẫu mực, nhưng chưa kịp thi hành. Nay chính là lúc phải làm rạng rỡ đời trước, khuyến khích đời sau. Năm Nhâm tuất, niên hiệu Đại Bảo thứ ba (1442) bèn mở rộng xuân vi, họp thi kẻ sĩ. Khi ấy có 450 người ứng thí, qua 4 kỳ, có 33 người trúng cách.
Bia Tiến sí Văn miếu Hà nội - Bia số 1 Trang 3 (tiếp theo) 蒞事 有 司 以 其 名 進 ,上 命 擇 日 賜 對 于 庭 . 當 時 提 調 官, 則 尚 書 左 僕 射 黎 文 靈 ,監 試 官, 則 御 史 臺 侍 御 史, 趙 泰 ,暨巡 綽, 收 卷, 彌 封, 謄 錄 ,對讀 等 官 ,各 供 其 事 . 二 月 初 二日,上 御 會 英 殿 ,親 賜 策 問 . 翌日, 讀 卷 官 翰 林 院 承 旨 學 士 兼 中 書 國 史 事 , 阮 廌 ,中 書 省 中 書 侍 郎 ,阮 夢 荀 ,內 密 院知院 事 ,陳 舜 俞 ,國 子 監 博 士 ,阮 子 晉 ,奉 卷 進 讀 ,上 陳 睿 覽 ,第 其 高 下 .賜 阮 直 狀 元 ,阮如 堵 榜 眼 ,梁 如 鵠 探 花 郎 ,陳 文 徽 等 七 名 進 士 ,吳 士 連 等 二 十 三 名 附 榜 ,因 前 代 名 稱 也 . Lỵ sự Hữu tư dĩ kỳ danh tiến, Thượng mệnh trạch nhật tứ đối vu đình. Đương thời Đề điệu quan, tắc Thượng thư Tả bộc xạ Lê Văn Linh, Giám thí quan, tắc Ngự sử đài Thị ngự sử Triệu Thái, kỵ Tuần xước, Thu quyển, Di phong, Đằng lục, Đối độc đẳng quan các cung kỳ sự. Nhị nguyệt sơ nhị nhật, Thượng ngự Hội Anh điện, thân tứ sách vấn. Dực nhật, Độc quyển quan Hàn lâm viện Thừa chỉ học sĩ kiêm Trung thư Quốc sử sự Nguyễn Trãi, Trung thư sảnh Trung thư Thị lang Nguyễn Mộng Tuân, Nội mật viện tri viện sự Trần Thuấn Du, Quốc tử giám Bác sĩ Nguyễn Tử Tấn, phụng quyển tiến độc, thượng trần duệ lãm, đệ kỳ cao hạ, tứ Nguyễn Trực Trạng nguyên, Nguyễn Như Đổ Bảng nhãn, Lương Như Hộc Thám hoa lang, Trần Văn Huy đẳng thất danh Tiến sĩ, Ngô Sĩ Liên đẳng nhị thập tam danh phụ bảng, nhân tiền đại danh xưng dã. Dịch: Quan Hữu tư kê tên dâng lên, Hoàng thượng sai chọn ngày cho vào đối sách ở sân rồng. Lúc ấy, các bề tôi là Lê Văn Linh, Thượng thư Tả bộc xạ làm Đề điệu; Triệu Thái, Ngự sử đài Thị ngự sử làm Giám thí cùng các viên Tuần xước, Thu quyển, Di phong, Đằng lục, Đối độc mỗi người một việc. Ngày mồng hai, tháng hai, Hoàng thượng ngự ở điện Hội Anh thân hành ra đề sách vấn. Ngày hôm sau các quan Độc quyển là các bề tôi Nguyễn Trãi, Hàn lâm viện Thừa chỉ học sĩ kiêm Trung thư Quốc sử sự; Nguyễn Mộng Tuân, Trung thư sảnh Trung thư thị lang; Trần Thuấn Du, Nội mật viện Tri viện sự và Nguyễn Tử Tấn, Quốc Tử giám Bác sĩ đem quyển dâng đọc, rồi đệ lên Hoàng thượng xem xét định thứ bậc cao thấp. Hoàng thượng cho Nguyễn Trực đỗ Trạng nguyên, Nguyễn Như Đổ đỗ Bảng nhãn, Lương Như Hộc đỗ Thám hoa, bọn Trần Văn Huy gồm bảy người đỗ Tiến sĩ và bọn Ngô Sĩ Liên gồm hai mươi ba (23) người đỗ Phụ bảng, những danh hiệu này gọi theo các đời trước.
Tam nguyệt sơ tam nhật, xướng danh quải bảng, thị đa sĩ mỹ quan dã. Ân mệnh tước trật, dĩ tinh dị chi; quan đới y phục, dĩ phấn sức chi; Quỳnh lâm tứ yến, thị ý huệ chi ân; cứu mã tống qui, biểu quyến sủng chi ý. Trường an sĩ thứ, đáo xứ tụ quan, hàm dĩ vi Thánh thượng sùng nho, cổ kim hãn kiến. Sơ tứ nhật, Trạng Nguyên Nguyễn Trực đẳng bái tạ ân biểu; sơ cửu nhật, bệ từ vinh qui; thử Thánh thế sơ khoa, ân vinh chi thịnh sự, chí kim dĩ vi mỹ đàm. Tự thời quyết hậu, Thánh kế thần truyền, suất tuần cựu điển. Ô duy Hoàng thượng: Trung hưng đại nghiệp, phi xiển nhân văn; chế độ nhất tân, thanh minh đại bị; chí ư thủ sĩ chi pháp, vưu sở dụng tình: Phàm tiên triều sở dĩ hành giả, tuân nhi thủ chi; tiên triều sở vị bị giả, tăng nhi quảng chi. Lô truyền yết bảng chi hậu, hựu hữu lập thạch đề danh, sở dĩ thị cửu viễn chi trí khuyến. Dịch: Ngày mồng 3 tháng 3, xướng danh treo bảng, để tỏ rõ cho đông đảo sĩ phu thấy sự vẻ vang. Ân ban tước trật để biểu dương, cấp mũ đai y phục để tô điểm, cho dự yến Quỳnh lâm để tỏ lòng yêu mến, cho ngựa tốt để về quê để rõ ý ân cần. Sĩ thứ đất Trường An đâu đâu cũng tụ tập lại xem, đều ca ngợi Thánh triều chuộng Nho, xưa nay ít thấy. Ngày mồng bốn, bọn Trạng nguyên Nguyễn Trực dâng biểu tạ ơn, Ngày mồng chín từ giã Bệ ngọc vinh quy. Đó là khoa đầu tiên của Thánh triều ban ơn long trọng, cho đến nay sĩ phu vẫn còn ca ngợi. Từ đấy về sau, Thánh nối Thần truyền, vẫn theo lệ cũ. Ngày nay, Đức Thánh thượng trung hưng nghiệp lớn, mở rộng nền văn hóa, chế độ hoàn toàn đổi mới, tiếng tăm lừng lẫy khắp nơi. Nhất là phép chọn kẻ sĩ thì lại càng lưu ý, những việc đời trước đã làm nay noi theo và giữ lấy, những việc đời trước chưa đủ nay mở rộng và làm thêm. Sau khi truyền lô , yết bảng, lại dựng đá đề danh để khuyến khích lâu dài.
Lương pháp, mỹ ý, chí hĩ tận hĩ. Y dư thịnh tai! Tư dĩ Đại Bảo tam niên dĩ lai, chư khoa Tiến Sĩ, lập thạch đề danh, do vi khuyết điển; Lễ bộ Thượng thư Quách Đình Bảo đẳng thức thừa thượng mệnh, đệ kỳ danh thứ, lặc vu kiên mân; thả thỉnh cải Trạng nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa lang vi Tiến sĩ cập đệ, phụ bảng vi Đồng tiến sĩ xuất thân, dĩ hợp kim chế. Thượng khả kỳ tấu, mệnh Thân Nhân Trung đẳng phân soạn ký văn. Thần cung phụng đức âm, bất thăng hân hạnh. Ngưỡng duy lập thạch nhất cử, tắc Thánh tổ Thần tông cầu hiền đồ trị chi thịnh ý đắc dĩ vĩnh truyền; thị nãi lệ thế chi đại quyền tư văn chi đại hạnh; Thần tuy thiển chuyết, an cảm chung từ ? Cẩn bái thủ khể thủ, nhi ký chi viết: “Hiền tài quốc gia chi nguyên khí: nguyên khí thịnh tắc quốc thế cường dĩ long, nguyên khí nỗi tắc quốc thế nhược dĩ ô; thị dĩ Thánh đế minh vương mạc bất dĩ dục tài thủ sĩ, bồi thực nguyên khí vi tiên vụ dã. Dịch: Phép hay ý tốt đều làm đến nơi đến chốn. Ôi ! Tốt đẹp thay. Nay thấy các khoa thi từ niên hiệu Đại Bảo thứ ba về sau, việc dựng đá đề danh còn thiếu, bọn Quách Đình Bảo, Thượng thư Bộ Lễ kính vâng lệnh trên đem tên những người đỗ, theo thứ bậc khắc vào bia đá và xin đổi Trạng nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa làm Tiến sĩ cập đệ; đổi Phụ bảng làm Đồng Tiến sĩ xuất thân, theo thể chế mới. Hoàng thượng cho lời tâu là đúng, sai bọn Thân Nhân Trung chia nhau làm bài ký. Kẻ bề tôi này kính vâng lời Thánh, vui mừng khôn xiết. Nghĩ rằng: việc dựng bia một khi đã cử hành thì ý tốt cầu hiền tài, mưu thịnh trị của Thánh tổ Thần tông được lưu truyền lâu dài; đó chính là phép lớn để rèn giũa người đời và là điều rất may cho Nho học. Thần dẫu nông cạn vụng về, nhưng đâu dám từ chối, xin kính cẩn chắp tay cúi đầu mà làm bài ký rằng: “Hiền tài là nguyên khí của quốc gia”, nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh, rồi lên cao; nguyên khí suy thì thế nước yếu, rồi xuống thấp. Vì vậy các đấng Thánh đế minh vương chẳng ai không lấy việc bồi dưỡng nhân tài, kén chọn kẻ sĩ, vun trồng nguyên khí làm việc đầu tiên.
Bia Tiến sí Văn miếu Hà nội - Bia số 1 Trang 6 (tiếp theo) 蓋 士 之 關 系 於 國 家 如 此 其 重 ,故 崇 尚 之 意 ,殆 無 終 窮 ;既 寵 之 以 科 名 ,又 隆 之 以 爵 秩 ;恩 至 溥 也 ,猶 以 為 未 足 ,又 標 諸 鴈 塔之 題 ,載 褒 以 龍 虎 之 號 ;筵 開 聞 喜 ,廷 賀 得 人 ,無 所 不 用 其 極 也 . 方 今 聖 明 又 以 為 美 觀 盛 事 , 雖 已 赫 奕 於 一 時 , 永 譽 流 芳, 未 足 昭 垂 於 久 遠 ;故 又 立 題 名 石 ,置 之 賢 關 ,俾 多 士 仰 瞻 ,歆 羡 興 起 ,敦 厲名節,勵 相 皇 家,豈 徒 尚 虛 名 ,事 虛 文 而 已 哉 ! 吁 ,草 茅 場 屋 之 士 ,一 介 甚 微 ,而 得 朝 廷 崇 尚 如 此 ,其 志 為 士 者 ,所 以 自 重 其 身 ,而 圖 報 效, 當 何 如 那 ? Cái sĩ chi quan hệ ư quốc gia như thử kỳ trọng, cố sùng thượng chi ý, đãi vô chung cùng: ký sủng chi dĩ khoa danh, hựu long chi dĩ tước trật; ân chí phổ dã, do dĩ vi vị túc, hựu tiêu chư Nhạn tháp chi đề, tái bao dĩ Long hổ chi hiệu; diên khai văn hỉ, đình hạ đắc nhân, vô sở bất dụng kỳ cực dã. Phương kim Thánh minh, hựu dĩ vi mỹ quan thịnh sự, tuy dĩ hách dịch ư nhất thời, vĩnh dự lưu phương, vị túc chiêu thùy ư cửu viễn; cố hựu lập đề danh thạch, trí chi Hiền quan, tỷ đa sĩ ngưỡng chiêm, hâm tiễn hưng khởi, đôn lệ danh tiết, lệ tướng Hoàng gia, khởi đồ thượng hư danh, sự hư văn nhi dĩ tai. Hu, thảo mao trường ốc chi sĩ, nhất giới thậm vi, nhi đắc Triều đình sùng thượng như thử, kỳ chí vi sĩ giả, sở dĩ tự trọng kỳ thân, nhi đồ báo hiệu, đương hà như da? Dịch: Kẻ sĩ quan hệ với quốc gia trọng đại như thế, cho nên qúy chuộng kẻ sĩ không biết thế nào là cùng. Đã yêu mến cho khoa danh, lại đề cao bằng tước trật. Ban ân rất lớn mà vẫn cho là chưa đủ. Lại nêu tên ở tháp Nhạn , ban cho danh hiệu Long hổ, bày tiệc Văn hỷ . Triều đình mừng được người tài, không có việc gì không làm đến mức cao nhất. Nay Thánh minh lại cho rằng, chuyện hay việc tốt tuy có một thời lừng lẫy, nhưng lời hay tiếng thơm chưa đủ lưu vẻ sáng lâu dài, cho nên lại dựng đá đề danh đặt ở cửa Hiền Quan, khiến cho kẻ sĩ trông vào mà phấn chấn hâm mộ, rèn luyện danh tiết, gắng sức giúp Hoàng thượng . Há chỉ là chuộng hư danh sính hư văn mà thôi đâu. Ôi, kẻ sĩ chốn trường ốc lều tranh, phận thật nhỏ mọn mà được triều đình đề cao rất mực như thế, thì họ phải làm thế nào để tự trọng tấm thân mà ra sức báo đáp?
Cô dĩ thử nhất khoa tính danh nhi lịch sổ chi : Kỳ dĩ văn học chính sự, phủ phất trị bình , sổ thập niên lai vi quốc gia dụng giả đa hĩ. Gián dĩ hối hóa nhi bại, hoặc hãm gian quĩ chi lưu giả, diệc bất năng vô; cái dĩ sinh tiền vị đổ thử trinh thạch nhĩ. Thảng sử đương thời mục cập kiến chi, tắc thiện tâm du nhiên, ác niệm đốn tữ, kỳ cảm hữu thử manh nghiệt hồ! Nhiên tắc tư thạch nhất lập, tỳ ích lương đa; ác giả khả dĩ vi trừng, thiện giả khả dĩ vi khuyến; minh trưng ký vãng, quảng thị tương lai; nhất tắc vi để lệ đa sĩ danh tiết chi tư, nhất tắc vi kiên ngưng quốc gia mệnh mạch chi trợ. Thánh thần chế tác, phù khởi đồ nhiên? Phàm thuộc quan chiêm, thượng tri thâm ý”. Thần cẩn ký. Phụng trực đại phu, Hàn lâm viện Thừa chỉ, Đông các Đại học sĩ, Thần, Thân Nhân Trung phụng sắc soạn. Cẩn sự lang, Trung thư giám Chính tự, Thần, Nguyễn Tủng phụng sắc thư . Mậu lâm lang, Kim quang môn Đãi chiếu, Thần, Tô Ngại phụng sắc triện .
Hoàng Việt Hồng Đức thập ngũ niên, bát nguyệt, Thập ngũ nhật lập.
Dịch: Hãy đem họ tên những người đỗ khoa này mà điểm lại. Có nhiều người đã đem văn học, chính sự ra tô điểm cho cảnh trị bình suốt mấy chục năm, được quốc gia tin dùng. Cũng không phải không có những kẻ vì nhận hối lộ mà hư hỏng, hoặc rơi vào hàng ngũ bọn gian ác, có lẽ vì lúc sống họ chưa được nhìn tấm bia này. Ví thử, hồi đó, được mắt thấy thì lòng thiện tràn đầy, ý xấu bị ngăn chặn, đâu còn dám nảy sinh như vậy được? Thế thì việc dựng tấm bia đá này ích lợi rất nhiều: kẻ ác lấy đó làm răn, người thiện theo đó mà gắng, dẫn việc dĩ vãng, chỉ lối tương lai, vừa để rèn giũa danh tiếng cho sĩ phu, vừa để củng cố mệnh mạch cho Nhà nước. Thánh thần đặt ra đâu phải là vô ích. Ai xem bia, nên hiểu ý sâu này”. Bề tôi kính cẩn làm bài ký Phụng trực Đại phu Hàn lâm viện Thừa chỉ, Thần, Thân Nhân Trung vâng sắc sọan. Cẩn sự lang, Trung thư giám Chính tự, Thần, Nguyễn Tủng vâng sắc viết chữ (chữ chân trên văn bia). Mậu lâm lang, Kim quang môn Đãi chiếu, Thần, Tô Ngại vâng sắc viết chữ triện (chữ triện trên trán bia).
Hoàng Việt, ngày rằm tháng tám, niên hiệu Hồng Đức thứ 15 dựng bia (1484)
Đăng nhập bằng Facebook