Sùng Sơn hướng Việt Thường thi 崇山向越裳詩 • Xuôi dòng từ Sùng Sơn đến Việt Thường

Buổi mai leo đến núi Sùng,
Việt Thường xế đến, ngồi trông bóng chiều.
Hang Sam Cốc theo chiều bóng lặn,
Từ Trúc Khê ra thẳng Bắc Phương.
Trúc Khê, Minh Thuỷ thông thương,
Rày hang Sam Cốc, xưa đường Sùng Sơn.
Núi so le, cây ngàn thưa nhặt,
Quấn quít nhau ràng mắc thành chùm.
Đầy gò lá quế xanh um,
Hoa đằng nẩy nở trong lùm đá ngăn.
Trời lồng lộng còn dăng cửa sổ,
Cảnh âm thầm đá trổ hang mây.
Thợ trời dường lắm công xây,
Bao nhiêu thẳng tích người rày tới nơi.
Không phải muốn tìm nơi quái dị,
Khoan thai chưa quyết chí lui về.

Sớm từ Tùng Lĩnh xuống
Chiều bắc Việt Thường qua
Tây đò Tam Cốc lại
“Khe trúc” thực sông La
Sông La hợp Minh thuỷ.
Tam Cốc núi cao hoà.
So le chừng chẳng hợp
Khuất khúc khó tìm ra
Lá quế vương khe đá
Gai giăng lối rườm rà
Một khung trời mù mịt
Mây hốc đá đùn ra
Tạo hoá công bày đặt
Chân tiên dạo gót hoa
Bước tới thêm cảnh lạ.
Lòng nhàn cảm bao la.

Qua Hoan Châu xuôi dòng từ Tùng Lĩnh đến Việt Thường (Hà Tĩnh)

Khảo đính:
- Đối chiếu bản đồ địa hình thì Sùng Sơn là núi Tùng Lĩnh, “Sam Cốc độ” có lẽ là bến đò Tam Xoa ở ngã 3 nơi sông Ngàn Phố và Ngàn Sâu hợp dòng thành sông La. Kim dự là đảo giữa sông có lẽ là Bãi Soi giữa dòng sông La, trước mặt làng Đông Thái, thị trấn Đức Thọ.
- Việc Tùng viết thành Sùng, Tam viết thành Sam có thể nhiều lý do:
1- Vùng này ghi tên chỉ theo âm đọc.
2- Thẩm Thuyên Kỳ chỉ nghe đọc mà viết tên.
3- Đến lượt Lê Trắc khi ghi vào An Nam Chí Lược cũng chỉ chép theo âm đọc nhớ được...
- Địa danh Khe Tre (La Khê, Trúc Khê) có ở nhiều nơi. Cổ âm đọc hạ thành hè, xa thành xe, trà thành chè v.v. nên LA có thể dùng ghi âm T-LE tức là tre, cả tên sông Ngàn Phố có lẽ cũng là tre (Phố=Pheo=Tre).

====
Tham khảo bài Đại Hàm Sơn của Bùi Dương Lịch:
Địa mạch tòng trung khởi,
Sơn hình độc nghị nhiên.
Tủng thân như phó địch,
Súc khí dục xung thiên.
La - Phố Tam Xoa hợp,
Chương - Hương lưỡng dực triền.
Cao Hoàng bình bắc khấu,
Tằng thử phấn minh tiên.