Thơ » Việt Nam » Hậu Lê, Mạc, Trịnh-Nguyễn » Thân Nhân Trung
Đăng bởi tôn tiền tử vào 11/09/2017 23:09
洪惟，聖明太祖高皇帝天錫智勇業茂經綸去暴除殘，拯斯民於塗炭。及武功耆定文德誕敷思欲招致俊髦作新治效迺詔天下建學育材，內有國子監，外有各府學，上親進官員子孫，與凡民俊秀充入侍，近侍，御前各局學生，及國子監監生。又令有司廣選民間良家子弟充各府生徒。立師儒以教訓之，刊經籍以頒布之，育材之地固已廣矣。至於取士之試，或以明經，或以賦論，或親問策題，各隨其材，不次擢用。當是時進士之科名雖未立，而崇仁之實取士之方大概已備，開萬世太平之基，端在是矣。
於皇太宗文皇帝，紹述洪業，敷賁前光，觀乎人文，化成天下。以重道隆儒為首務，以籲俊尊帝為良圖；慮夫設科取士，為治當先，黼黻皇猷，恢張治化者在此，所以修政立事，化民成俗者亦在此古先帝王克臻治效莫不由斯。
聖祖皇帝已定規模未及施用光前振後此惟其時。迺於大寶三年壬戌大開春闈，會試多士。時應舉者四百五十名，歷試四場，入彀者三十有三。蒞事有司以其名進，上命擇日賜對于廷。當時提調官則尚書左僕射臣黎文靈監試官則御史臺侍御史臣趙泰暨巡綽收卷彌封謄錄對讀等官，各供其事。二月初二日上御會英殿，親賜策問。翌日讀卷官翰林院承旨學士兼中書國史事臣阮薦中書省中書侍郎臣阮夢荀內密院知院事臣陳舜俞國子監博士臣阮子晉奉卷進讀上陳睿覽第其高下賜阮直狀元阮如堵榜眼梁如鵠探花郎陳文徽等七名進士吳士連等二十三名附榜因前代名稱也。
三月初三日唱名掛榜示多士美觀也。恩命爵秩以旌異之冠帶衣服以粉飾之瓊林賜宴示懿惠之恩既馬送歸，表寵眷之意。長安士庶到處聚觀咸以為聖上崇儒古今穻見。
初四日狀元阮直等拜謝恩表初九日辭陛榮歸此聖世初科恩榮之盛事至今以為美談。自時厥後聖繼神傳率循舊典。
於惟皇上中興大業丕闡人文制度一新聲明大備至於取士之法尤所用情凡先朝所己行者遵而守之；先朝所未備者增而廣之。臚傳揭榜之後又有立石題名所以示久遠之致勸。良法美意至矣盡矣。猗歟盛哉！
玆以大寶三年以來諸科立石題名猶為闕典；禮部尚書郭廷寶等祇承上命第其名次勒于堅且請改狀元榜眼探花郎為進士及第附榜為同進士出身以合今制。上可其奏命臣申仁忠等分撰記文。
臣恭奉德音不勝欣幸。仰惟立石一舉則聖祖神宗求賢圖治之盛意得以永傳示是乃勵世之大權斯文之大幸臣雖淺拙安敢終辭謹拜手稽首而記之曰。
賢材國家之元氣元氣盛則國勢強以隆元氣餒則國勢弱以污是以聖帝明王莫不以育材取士培植元氣為先務也。蓋士之關係於國家如此其重故崇尚之意殆無終窮既寵之以科名又隆之以爵秩恩至溥也猶以為未足又標諸鴈塔之題載褒以龍虎之號筵開聞喜廷賀得人無所不用其極也。
今方聖明又以為美觀盛事雖已赫奕於一時永譽流芳未足昭垂於久遠故又立題立石置之賢關俾多士仰瞻歆羨興起敦厲名節勵相皇家豈徒尚虛名事虛文而已哉。
吁草芽場屋之士一介甚微而得朝廷崇尚如此其至為士者所以自重其身而圖報效當何如耶。
姑以此一科姓名而歷數之其以文學政事黼黻治平數十年來為國家用者多矣間以賄貨而敗或陷姦宄之流者亦不能無蓋以生前未賭此貞石耳。倘使當時目及見之則善心油然惡念頓沮其敢有此萌蘗乎。
然則斯石一立裨益良多惡者可以為懲善者可以為勸明徵既往廣示將來一則為砥礪多士名節之資一則為堅凝國家命脉之助聖神制作夫豈徒然凡屬觀瞻尚知深意臣謹記。
奉直大夫翰林院承旨東閣大學士臣申仁忠奉敕撰
謹事郎中書監正字臣阮竦奉敕書
茂林郎金光門待詔臣蘇碍奉敕篆
皇越洪德十五年八月十五日立
Hồng duy, thánh minh Thái Tổ Cao hoàng đế, thiên tích trí dũng, nghiệp mậu kinh luân, khử bạo trừ tàn, chửng tư dân ư đồ thán. Cập vũ công kỳ định, văn đức đản phu, tư dục chiêu trí tuấn mao, tác tân trị hiệu. Nãi chiếu thiên hạ, kiến học dục tài. Nội hữu Quốc tử giám, ngoại hữu các phủ học, thượng thân tiến quan viên tử tôn, dữ phàm dân tuấn tú sung Nhập thị, Cận thị, Ngự tiền các cục học sinh, cập Quốc tử giám giám sinh. Hựu lệnh hữu ty quảng tuyển dân gian lương gia tử đệ sung các phủ sinh đồ. Lập sư nho dĩ giáo huấn chi, san kinh tịch dĩ ban bố chi, dục tài chi địa cố dĩ quảng hỹ. Chí ư thủ sĩ chi thí, hoặc dĩ minh kinh, hoặc dĩ phú luận, hoặc thân vấn sách đề, các tuỳ kỳ tài, bất thứ trạc dụng. Đương thị thời tiến sĩ chi khoa danh tuy vị lập, nhi sùng nhân chi thực thủ sĩ chi phương đại khái dĩ bị. Khai vạn thế thái bình chi cơ, đoan tại thị hỹ.
Ư Hoàng Thái Tông Văn hoàng đế, thiệu thuật hồng nghiệp, phu bí tiền quang, quan hồ nhân văn, hoá thành thiên hạ. Dĩ trọng Đạo long Nho vi thủ vụ, dĩ dụ tuấn tôn đế vi lương đồ; lự phu thiết khoa thủ sĩ, vi trị đương tiên, phủ phất hoàng du, khôi trương trị hoá giả tại thử, sở dĩ tu chính lập sự, hoá dân thành tục giả diệc tại thử. Cổ tiên đế vương khắc trăn trị hiệu mạc bất do tư.
Thánh Tổ hoàng đế dĩ định quy mô, vị cập thi dụng. Quang tiền chấn hậu, thử duy kì thì. Nãi ư Đại Bảo tam niên Nhâm Tuất đại khai xuân vi, hội thí đa sĩ. Thì ứng cử giả tứ bách ngũ thập danh, lịch thí tứ trường, nhập cấu giả tam thập hữu tam. Lị sự Hữu ti dĩ kì danh tiến, thượng mệnh trạch nhật tứ đối vu đình. Đương thì Đề điệu quan tắc Thượng thư Tả Bộc xạ thần Lê Văn Linh, Giám thí quan tắc Ngự sử đài Thị Ngự sử thần Triệu Thái, kị Tuần xước, Thu quyển, Di phong, Đằng lục, Đối độc đẳng quan, các cung kì sự. Nhị nguyệt sơ nhị nhật, thượng ngự Hội Anh điện, thân tứ sách vấn. Dực nhật Độc quyển quan Hàn lâm viện Thừa chỉ Học sĩ kiêm Trung thư Quốc sử sự thần Nguyễn Trãi, Trung thư tỉnh Trung thư Thị lang thần Nguyễn Mộng Tuân, Nội mật viện Tri viện sự thần Trần Thuấn Du, Quốc tử giám Bác sĩ thần Nguyễn Tử Tấn phụng quyển tiến độc. Thượng trần duệ lãm, đệ kỳ cao hạ, tứ Nguyễn Trực Trạng nguyên, Nguyễn Như Đổ Bảng nhãn, Lương Như Hộc Thám hoa lang, Trần Văn Huy đẳng thất danh Tiến sĩ, Ngô Sĩ Liên đẳng nhị thập tam danh Phụ bảng, nhân tiền đại danh xưng dã.
Tam nguyệt sơ tam nhật, xướng danh quải bảng, thị đa sĩ mỹ quan dã. Ân mệnh tước trật dĩ tinh dị chi, quan đới y phục dĩ phấn sức chi, Quỳnh Lâm tứ yến thị ý huệ chi, ân kí mã tống quy, biểu sủng quyến chi ý. Trường An sĩ thứ đáo xử tụ quan hàm dĩ vi thánh thượng sùng Nho cổ kim vũ kiến.
Sơ tứ nhật, Trạng nguyên Nguyễn Trực đẳng bái tạ ân biểu. Sơ cửu nhật, từ bệ vinh quy. Thử thánh thế sơ khoa ân vinh chi thịnh sự, chí kim dĩ vi mỹ đàm. Tự thì quyết hậu thánh kế thần truyền suất tuần cựu điển.
Ư duy Hoàng thượng trung hưng đại nghiệp, phi xiển nhân văn, chế độ nhất tân, thanh minh đại bị. Chí ư thủ sĩ chi pháp vưu sở dụng tình, phàm tiên triều sở kỉ hành giả tuân nhi thủ chi, tiên triều sở vị bị giả tăng nhi quảng chi. Lư truyền yết bảng chi hậu hựu hữu lập thạch đề danh, sở dĩ thị cửu viễn chi trí khuyến. Lương pháp mĩ ý chí hĩ tận hĩ. Y dư thịnh tai!
Tư dĩ Đại Bảo tam niên dĩ lai chư khoa lập thạch đề danh do vi khuyết điển, Lễ bộ Thượng thư Quách Đình Bảo đẳng kì thừa thượng mệnh đệ kì danh thứ lặc vu kiên, thả thỉnh cải Trạng nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa lang vi Tiến sĩ cập đệ, Phụ bảng vi đồng Tiến sĩ xuất thân dĩ hợp kim chế. Thượng khả kì tấu, mệnh thần Thân Nhân Trung đẳng phân soạn kí văn.
Thần cung phụng đức âm, bất thắng hân hạnh. Ngưỡng duy lập thạch nhất cử tắc Thánh tổ Thần tông cầu hiền đồ trị chi thịnh ý đắc dĩ vĩnh truyền. Kì thị nãi lệ thế chi đại quyền, tư văn chi đại hạnh. Thần tuy thiển chuyết, an cảm chung từ, cẩn bái thủ kê thủ nhi kí chi viết:
Hiền tài quốc gia chi nguyên khí, nguyên khí thịnh tắc quốc thế cường dĩ long, nguyên khí nỗi tắc quốc thế nhược dĩ ô. Thị dĩ thánh đế minh vương mạc bất dĩ dục tài thủ sĩ, bồi thực nguyên khí vi tiên vụ dã. Cái sĩ chi quan hệ ư quốc gia như thử, kì trọng cố sùng thượng chi ý đãi vô chung cùng, kí sủng chi dĩ khoa danh, hựu long chi dĩ tước trật. Ân chí phổ dã do dĩ vi vị túc. Hựu tiêu chư Nhạn Tháp chi đề, tái bao dĩ Long Hổ chi hiệu, diên khai Văn Hỉ, đình hạ đắc nhân vô sở bất dụng kì cực dã.
Kim phương Thánh minh, hựu dĩ vi mĩ quan thịnh sự, tuy dĩ hách dịch ư nhất thì, vĩnh dự lưu phương vị túc chiêu thuỳ ư cửu viễn. Cố hựu lập đề lập thạch trí chi Hiền Quan, tỉ đa sĩ ngưỡng chiêm hâm tiện hưng khởi đôn lệ danh tiết lệ tương hoàng gia. Khởi đồ thượng hư danh, sự hư văn nhi dĩ tai!
Hu thảo nha trường ốc chi sĩ, nhất giới thậm vi nhi đắc triều đình sùng thượng như thử, kì chí vi sĩ giả sở dĩ tự trọng kì thân nhi đồ báo hiệu đương hà như da?
Cô dĩ thử nhất khoa tính danh nhi lịch số chi kì, dĩ văn học chính sự phủ phất trị bình, sổ thập niên lai vi quốc gia dụng giả đa hĩ. Gian dĩ hối hoá nhi bại hoặc hãm gian quỹ chi lưu giả diệc bất năng vô cái dĩ sinh tiền vị đổ thử trinh thạch nhĩ. Thảng sử đương thì mục cập kiến chi, tắc thiện tâm du nhiên ác niệm đốn, tự kì cảm hữu thử manh bách hồ.
Nhiên tắc tư thạch nhất lập bì ích lương đa, ác giả khả dĩ vi trừng, thiện giả khả dĩ vi khuyến, minh trưng kí vãng, quảng kì tương lai, nhất tắc vi chỉ lệ đa sĩ danh tiết chi tư, nhất tắc vi kiên ngưng quốc gia mệnh mạch chi trợ. Thánh thần chế tác phù khởi đồ nhiên phàm chúc, quan chiêm thượng tri thâm ý. Thần cẩn kí.
Phụng trực đại phu Hàn lâm viện Thừa chỉ Đông các Đại học sĩ thần Thân Nhân Trung phụng sắc soạn
Cẩn sự lang Trung thư giám Chính tự thần Nguyễn Tủng phụng sắc thư
Mậu lâm lang Kim quang môn Đãi chiếu thần Tô Ngại phụng sắc triện
Hoàng Việt Hồng Đức thập ngũ niên bát nguyệt thập ngũ nhật lập
Trang trong tổng số 1 trang (3 bài trả lời)
[1]
Gửi bởi tôn tiền tử ngày 11/09/2017 23:09
Lớn lao thay! Thánh triều ta, Thái Tổ Cao hoàng đế, trời ban trí dũng, nghiệp lớn kinh luân, diệt bạo trừ tàn, cứu dân sinh khỏi chốn lầm than. Ngay khi vũ công đại định, văn đức sửa sang, muốn chiêu tập hiền tài, canh tân chính trị. Bèn xuống chiếu cho các nơi trong nước dựng nhà học để đào tạo nhân tài. Tại kinh đô có Quốc tử giám, ngoài các phủ có trường học. Thánh thượng đích thân chọn con cháu quan viên và thường dân tuấn tú vào làm học sinh ở các cục Nhập thị, Cận thị, Ngự tiền, cùng là giám sinh ở Quốc tử giám. Lại sai quan chuyên trách rộng chọn con em các nhà lương thiện vào làm sinh đồ ở các trường phủ, cử thày dạy dỗ, in kinh sách ban phát, đất trồng tài năng thực đã rộng mở. Còn như phép tuyển chọn kẻ sĩ, hoặc hỏi nghĩa lý kinh điển, hoặc các đề phú luận, hoặc Thánh thượng đích thân ra đề thi văn sách, tuỳ tài học từng người mà bổ dụng. Lúc bấy giờ tên gọi khoa thi Tiến sĩ tuy chưa đặt ra, nhưng thực chất đề cao Nho học và phép chọn người thì đại khái đã có đủ. Nền thái bình muôn thuở thực đã bắt đầu từ đây.
Ôi! Thái Tông Văn hoàng đế nối giữ nghiệp lớn, làm rạng rỡ ông cha, xem xét nhân văn, giáo hoá thiên hạ. Lấy việc trọng đạo Nho làm việc hàng đầu, coi kén chọn anh tài tôn trọng hiền sĩ làm mưu lược tốt. Nghĩ việc đặt khoa thi, kén kẻ sĩ là chính sự cần làm trước nhất. Tô điểm cơ đồ, khôi phục mở mang trị hoá chính là ở đây; mà sửa sang chính sự, sắp đặt công việc, giáo hoá dân phong mỹ tục cũng là ở đây, các bậc đế vương đời xưa làm nên trị bình đời nào cũng theo thế.
Thánh Tổ Cao hoàng đế đã định quy mô, nhưng chưa kịp thi hành. Làm rạng rỡ đời trước, khuyến khích đời sau, nay chính là lúc làm việc này. Bèn vào năm Nhâm Tuất niên hiệu Đại Bảo thứ 3 (1442) rộng mở xuân vi thi Hội cho các sĩ nhân trong nước. Bấy giờ số dự thi đông đến 450 người. Qua bốn trường, lấy trúng cách được 33 người. Quan Hữu ti chuyên trách kê tên dâng lên, Thánh thượng sai chọn ngày ban cho vào sân rồng ứng đối. Lúc ấy Đề điệu là Thượng thư Tả Bộc xạ Lê Văn Linh, Giám thí là Ngự sử đài Thị Ngự sử Triệu Thái, cùng các quan Tuần xước, Thu quyển, Di phong, Đằng lục, Đối độc ai nấy đều kính cẩn thi hành công việc. Ngày mồng 2 tháng 2, Thánh thượng ra ngự ở điện Hội Anh, đích thân ra đề thi văn sách. Ngày hôm sau các viên Độc quyển là Hàn lâm viện Thừa chỉ Học sĩ kiêm Trung thư Quốc sử sự Nguyễn Trãi, Trung thư sảnh Trung thư Thị lang Nguyễn Mộng Tuân, Nội mật viện Tri viện sự Trình Thuấn Du, Quốc tử giám Bác sĩ Nguyễn Tử Tấn nâng quyển tiến đọc. Hoàng thượng sáng suốt ngự lãm, xét định thứ bậc cao thấp. Ban cho Nguyễn Trực đỗ Trạng nguyên, Nguyễn Như Đổ đỗ Bảng nhãn, Lương Như Hộc đỗ Thám hoa lang; bọn Trần Văn Huy 7 người đỗ Tiến sĩ, bọn Ngô Sĩ Liên 23 người đỗ Phụ bảng. Đó là gọi theo danh hiệu đã có từ đời trước.
Ngày mồng 3 tháng 3, xướng danh treo bảng, để tỏ cho kẻ sĩ thấy sự vẻ vang. Ân ban tước trật để nêu cao nổi bật với dân thường, ban áo mũ cân đai để đẹp cách ăn mặc, cho dự yến vườn Quỳnh để tỏ ơn huệ, cấp ngựa về quê để rõ lòng đặc biệt mến yêu. Kẻ sĩ và dân chúng Trường An đâu đâu cũng tụ tập đến xem, đều ca ngợi Thánh thượng chuộng Nho xưa nay hiếm thấy.
Ngày mồng 4, bọn Trạng nguyên Nguyễn Trực lạy chào dâng biểu tạ ơn. Ngày mồng 9, lại vào bệ kiến cáo từ, xin được vinh quy. Đó là khoa thi đầu tiên đời thánh triều được ơn vinh long trọng, đến nay kẻ sĩ vẫn còn tấm tắc ngợi ca. Từ đó về sau thánh nối thần truyền, đều tuân theo lệ cũ.
Thánh hoàng trung hưng nghiệp lớn, rộng mở nhân văn, đổi mới chế độ, lừng lẫy tiếng tăm. Đặc biệt về phép lựa chọn kẻ sĩ lại càng lưu tâm chú ý: phàm những định lệ triều trước đã thi hành thì noi theo giữ gìn, những việc triều trước chưa đủ thì mở rộng thêm. Sau khi truyền lô yết bảng, lại cho dựng đá đề danh để truyền lại lâu dài. Phép hay ý tốt khuyến khích thật rất mực chu đáo tận tình. Tốt thay, thịnh thay!
Nay xét các khoa thi Tiến sĩ từ năm Đại Bảo thứ 3 đến nay đều chưa được dựng bia, bọn Thượng thư Bộ Lễ Quách Đình Bảo vâng mệnh Hoàng thượng đem họ tên thứ bậc người thi đỗ khắc lên đá tốt, đồng thời xin đem danh hiệu Trạng nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa lang đổi làm Tiến sĩ cập đệ, người đỗ Phụ bảng đổi gọi là đồng Tiến sĩ xuất thân để cho hợp với quy chế hiện nay. Hoàng thượng chuẩn tấu, sai từ thần là bọn Thân Nhân Trung chia nhau soạn bài ký.
Thần kính vâng lời ngọc, khôn xiết vui mừng. Kính nghĩ việc dựng bia khắc đá là cốt để làm cho ý tốt cầu hiền tài và đạo trị nước của thánh tổ thần tông được lưu truyền mãi mãi. Đó chính là phép lớn để rèn dũa người đời và là điều rất may cho Nho học. Thần tuy vụng về nông cạn, đâu dám chối từ. Kính cẩn cúi rập đầu mà ghi rằng:
Hiền tài là nguyên khí của quốc gia, nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh mà hưng thịnh, nguyên khí suy thì thế nước yếu mà thấp hèn. Vì thế các bậc đế vương thánh minh không đời nào không coi việc giáo dục nhân tài, kén chọn kẻ sĩ, vun trồng nguyên khí quốc gia làm công việc cần thiết. Vì kẻ sĩ có quan hệ trọng đại với quốc gia như thế, được quý chuộng không biết dường nào, đã được đề cao bởi khoa danh, lại được ban trọng tước trật. Ơn ban đã nhiều mà vẫn coi là chưa đủ. Lại nêu tên ở Tháp Nhạn, ban danh hiệu Long Hổ để ngợi khen. Báo tin mở tiệc, triều đình mừng được người tài, không việc gì không làm hết mức.
Nay Thánh thượng anh minh, lại nhận thấy rằng việc lớn tốt đẹp tuy đã vẻ vang một thời, nhưng lời khen tiếng thơm chưa đủ để lưu truyền lâu dài cho hậu thế. Vì thế lại cho khắc đá đề danh dựng ở cửa nhà Thái học để cho kẻ sĩ chiêm ngưỡng, hâm mộ phấn chấn, rèn luyện danh tiết, hăng hái kính giúp nhà vua. Há phải chỉ là chuộng hư danh, sính hư văn mà đặt ra đâu!
Ôi! kẻ sĩ ở chốn trường ốc lều tranh, danh phận thật là nhỏ mọn mà được triều đình đề cao hết mực như thế, thì người mang danh kẻ sĩ phải trọng thân danh mình mà lo báo đáp, phải nên thế nào?
Hãy đem họ tên những người đỗ khoa này mà điểm lại, thì thấy nhiều người đã đem tài năng văn học, chính sự để tô điểm cho nền trị bình, mấy chục năm qua được quốc gia trọng dụng. Cũng không phải là không có kẻ vì tham lam hối lộ mà hư hỏng hoặc rơi xuống hạng gian tà, có lẽ vì lúc sống bọn họ chưa được nhìn thấy tấm bia này. Ví thử đương thời chính mắt họ trông thấy, thì lòng thiện được khuyến khích mà ý xấu được ngăn ngừa, mầm nghiệt đâu dám nảy sinh?
Thế thì việc dựng bia khắc đá này có lợi ích rất nhiều: kẻ ác lấy đó làm răn, người thiện lấy đó làm gắng, biết rõ dĩ vãng, rộng nhìn tương lai, vừa là để rèn giũa danh tiết của kẻ sĩ, vừa là để củng cố mệnh mạch nước nhà. Việc lớn mà Thánh tổ Thần tông đặt ra đâu phải là vô ích. Vậy những ai xem đến tấm bia này cũng nên hiểu ý sâu xa đó. Thần kính cẩn làm bài ký.
Phụng trực đại phu Hàn lâm viện Thừa chỉ Đông các Đại học sĩ Thân Nhân Trung vâng sắc soạn.
Cẩn sự lang Trung thư giám Chính tự Nguyễn Tủng vâng sắc viết chữ (chân)
Mậu lâm lang Kim quang môn Đãi chiếu Tô Ngại vâng sắc viết chữ triện
Bia dựng ngày 15 tháng 8 niên hiệu Hồng Đức thứ 15
Gửi bởi tôn tiền tử ngày 12/09/2017 03:39
Lớn lao thay! Thánh triều ta, Đức Thái Tổ Cao Hoàng đế, trời ban trí dũng, dựng xây nghiệp lớn, diệt trừ tàn bạo, cứu dân khỏi lầm than. Khi vũ công đã ổn định, văn đức mở mang, nhằm thu nạp anh tài, đổi mới chính trị, bèn xuống chiếu cho khắp nơi xây dựng trường học, bồi dưỡng nhân tài. Trong kinh đô có Quốc Tử Giám, ngoài các phủ có trường học. Người đích thân chọn con cháu các quan và thường dân tuấn tú vào làm học sinh các cục Nhập thị, Cận thị, Ngự tiền và làm giám sinh Quốc Tử Giám. Lại sai quan chuyên trách tuyển rộng trong dân gian, lấy con em các nhà lương thiện vào làm sinh đồ ở các trường phủ, cử thầy dạy bảo, khắc kinh sách ban cho. Nền tảng bồi dưỡng nhân tài thực là rộng lớn. Còn như cách thi kén kẻ sĩ, thì hoặc làm bài nghĩa lý kinh điển, hoặc phú hay luận, hoặc Hoàng thượng ra đề văn sách, rồi tuỳ tài học mà cất nhắc trọng dụng. Thuở ấy, tuy chưa đặt tên khoa tiến sĩ, nhưng thực chất việc đề cao Nho học và phương pháp chọn người thì đại khái đã đủ, đặt nền móng thái bình cho muôn đời bắt đầu từ đấy.
Vẻ vang thay! Đức Thái Tông, Văn Hoàng đế, nối nghiệp lớn, làm rạng nếp xưa, xem xét nhân văn, giáo hoá thiên hạ, coi trọng đạo, sùng Nho là việc hàng đầu, chọn người giỏi, trọng người hiền làm mưu kế tốt. Người nghĩ rằng: trong phép trị nước, mở khoa thi chọn kẻ sĩ là việc phải làm trước hết. Tô điểm cơ đồ, mở mang giáo hoá cho đời thịnh trị là nhờ ở đó. Sửa sang chính sự, sắp đặt mọi việc giáo hoá nhân dân, gây phong tục tốt cũng là nhờ ở đó. Các bậc đế vương xưa làm nên sự nghiệp trị bình không ai không theo con đường ấy.
Đức Thánh Tổ Hoàng đế đã định ra mẫu mực, nhưng chưa kịp thi hành. Nay chính là lúc phải làm rạng rỡ đời trước, khuyến khích đời sau. Năm Nhâm tuất, niên hiệu Đại Bảo thứ ba (1442) bèn mở rộng xuân vi, họp thi kẻ sĩ. Khi ấy có 450 người ứng thí, qua 4 kỳ, có 33 người trúng cách. Quan Hữu tư kê tên dâng lên, Hoàng thượng sai chọn ngày cho vào đối sách ở sân rồng. Lúc ấy, các bề tôi là Lê Văn Linh, Thượng thư Tả bộc xạ làm Đề điệu; Triệu Thái, Ngự sử đài Thị ngự sử làm Giám thí cùng các viên Tuần xước, Thu quyển, Di phong, Đằng lục, Đối độc mỗi người một việc. Ngày mồng hai, tháng hai, Hoàng thượng ngự ở điện Hội Anh thân hành ra đề sách vấn. Ngày hôm sau các quan Độc quyển là các bề tôi Nguyễn Trãi, Hàn lâm viện Thừa chỉ học sĩ kiêm Trung thư Quốc sử sự; Nguyễn Mộng Tuân, Trung thư sảnh Trung thư thị lang; Trần Thuấn Du, Nội mật viện Tri viện sự và Nguyễn Tử Tấn, Quốc Tử giám Bác sĩ đem quyển dâng đọc, rồi đệ lên Hoàng thượng xem xét định thứ bậc cao thấp. Hoàng thượng cho Nguyễn Trực đỗ Trạng nguyên, Nguyễn Như Đổ đỗ Bảng nhãn, Lương Như Hộc đỗ Thám hoa, bọn Trần Văn Huy gồm bảy người đỗ Tiến sĩ và bọn Ngô Sĩ Liên gồm hai mươi ba (23) người đỗ Phụ bảng, những danh hiệu này gọi theo các đời trước.
Ngày mồng 3 tháng 3, xướng danh treo bảng, để tỏ rõ cho đông đảo sĩ phu thấy sự vẻ vang. Ân ban tước trật để biểu dương, cấp mũ đai y phục để tô điểm, cho dự yến Quỳnh lâm để tỏ lòng yêu mến, cho ngựa tốt để về quê để rõ ý ân cần. Sĩ thứ đất Trường An đâu đâu cũng tụ tập lại xem, đều ca ngợi Thánh triều chuộng Nho, xưa nay ít thấy.
Ngày mồng bốn, bọn Trạng nguyên Nguyễn Trực dâng biểu tạ ơn, Ngày mồng chín từ giã Bệ ngọc vinh quy. Đó là khoa đầu tiên của Thánh triều ban ơn long trọng, cho đến nay sĩ phu vẫn còn ca ngợi. Từ đấy về sau, Thánh nối Thần truyền, vẫn theo lệ cũ.
Ngày nay, Đức Thánh thượng trung hưng nghiệp lớn, mở rộng nền văn hoá, chế độ hoàn toàn đổi mới, tiếng tăm lừng lẫy khắp nơi. Nhất là phép chọn kẻ sĩ thì lại càng lưu ý, những việc đời trước đã làm nay noi theo và giữ lấy, những việc đời trước chưa đủ nay mở rộng và làm thêm. Sau khi truyền lô, yết bảng, lại dựng đá đề danh để khuyến khích lâu dài. Phép hay ý tốt đều làm đến nơi đến chốn. Ôi! Tốt đẹp thay.
Nay thấy các khoa thi từ niên hiệu Đại Bảo thứ ba về sau, việc dựng đá đề danh còn thiếu, bọn Quách Đình Bảo, Thượng thư Bộ Lễ kính vâng lệnh trên đem tên những người đỗ, theo thứ bậc khắc vào bia đá và xin đổi Trạng nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa làm Tiến sĩ cập đệ; đổi Phụ bảng làm Đồng Tiến sĩ xuất thân, theo thể chế mới. Hoàng thượng cho lời tâu là đúng, sai bọn Thân Nhân Trung chia nhau làm bài ký.
Kẻ bề tôi này kính vâng lời Thánh, vui mừng khôn xiết. Nghĩ rằng: việc dựng bia một khi đã cử hành thì ý tốt cầu hiền tài, mưu thịnh trị của Thánh tổ Thần tông được lưu truyền lâu dài; đó chính là phép lớn để rèn giũa người đời và là điều rất may cho Nho học. Thần dẫu nông cạn vụng về, nhưng đâu dám từ chối, xin kính cẩn chắp tay cúi đầu mà làm bài ký rằng:
“Hiền tài là nguyên khí của quốc gia, nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh, rồi lên cao; nguyên khí suy thì thế nước yếu, rồi xuống thấp. Vì vậy các đấng Thánh đế minh vương chẳng ai không lấy việc bồi dưỡng nhân tài, kén chọn kẻ sĩ, vun trồng nguyên khí làm việc đầu tiên. Kẻ sĩ quan hệ với quốc gia trọng đại như thế, cho nên quý chuộng kẻ sĩ không biết thế nào là cùng. Đã yêu mến cho khoa danh, lại đề cao bằng tước trật. Ban ân rất lớn mà vẫn cho là chưa đủ. Lại nêu tên ở tháp Nhạn, ban cho danh hiệu Long hổ, bày tiệc Văn hỷ. Triều đình mừng được người tài, không có việc gì không làm đến mức cao nhất.
Nay Thánh minh lại cho rằng, chuyện hay việc tốt tuy có một thời lừng lẫy, nhưng lời hay tiếng thơm chưa đủ lưu vẻ sáng lâu dài, cho nên lại dựng đá đề danh đặt ở cửa Hiền Quan, khiến cho kẻ sĩ trông vào mà phấn chấn hâm mộ, rèn luyện danh tiết, gắng sức giúp Hoàng thượng. Há chỉ là chuộng hư danh sính hư văn mà thôi đâu.
Ôi, kẻ sĩ chốn trường ốc lều tranh, phận thật nhỏ mọn mà được triều đình đề cao rất mực như thế, thì họ phải làm thế nào để tự trọng tấm thân mà ra sức báo đáp?
Hãy đem họ tên những người đỗ khoa này mà điểm lại. Có nhiều người đã đem văn học, chính sự ra tô điểm cho cảnh trị bình suốt mấy chục năm, được quốc gia tin dùng. Cũng không phải không có những kẻ vì nhận hối lộ mà hư hỏng, hoặc rơi vào hàng ngũ bọn gian ác, có lẽ vì lúc sống họ chưa được nhìn tấm bia này. Ví thử, hồi đó, được mắt thấy thì lòng thiện tràn đầy, ý xấu bị ngăn chặn, đâu còn dám nảy sinh như vậy được?
Thế thì việc dựng tấm bia đá này ích lợi rất nhiều: kẻ ác lấy đó làm răn, người thiện theo đó mà gắng, dẫn việc dĩ vãng, chỉ lối tương lai, vừa để rèn giũa danh tiếng cho sĩ phu, vừa để củng cố mệnh mạch cho Nhà nước. Thánh thần đặt ra đâu phải là vô ích. Ai xem bia, nên hiểu ý sâu này.” Bề tôi kính cẩn làm bài ký.
Phụng trực Đại phu Hàn lâm viện Thừa chỉ, Thần, Thân Nhân Trung vâng sắc soạn.
Cẩn sự lang, Trung thư giám Chính tự, Thần, Nguyễn Tủng vâng sắc viết chữ (chữ chân trên văn bia).
Mậu lâm lang, Kim quang môn Đãi chiếu, Thần, Tô Ngại vâng sắc viết chữ triện (chữ triện trên trán bia).
Hoàng Việt, ngày rằm tháng tám, niên hiệu Hồng Đức thứ 15 dựng bia (1484)
Ngôn ngữ: Chưa xác định
Gửi bởi tôn tiền tử ngày 12/09/2017 03:59
Lớn lao thay, Thánh triều ta! Đức Thái Tổ Cao Hoàng Đế là vị Thánh quân trí dũng Trời cho, dựng xây nghiệp lớn, diệt trừ tàn bạo, cứu dân lầm than. Khi vũ công đã ổn định, văn đức liền mở mang, nhằm thu nạp anh tài, đổi mới chính trị. Bèn xuống chiếu cho thiên hạ xây dựng nhà Học, bồi dưỡng hiền tài. Trong kinh đô có Quốc tử giám, ngoài các phủ có Nha Học Chính. Người thân hành chọn con cháu các quan và thường dân tuấn tú vào làm học sinh các cục Nhập thị, Cận thị, Ngự tiền và làm Giám sinh Quốc tử giám. Lại sai quan chuyên trách tuyển rộng trong dân gian lấy con em các nhà lương thiện vào làm Sinh đồ ở các phủ, cử thầy dậy bảo, khắc sách ban cho. Nền tảng bồi dưỡng nhân tài thực là rộng lớn vậy. Còn như cách thi kén kẻ sĩ thì hoặc làm bài Minh kinh, hoặc phú hay luận, hoặc vua ra đề văn sách rồi tuỳ tài học mà cất nhắc trọng dụng. Thuở ấy tuy chưa đặt tên khoa Tiến sĩ nhưng thực chất việc sùng Nho và phương pháp chọn người thì đại khái đã đủ. Đặt nền móng thái bình cho muôn đời bắt đầu từ đấy.
Vẻ vang thay Đức Thái Tông Văn Hoàng Đế nối nghiệp lớn làm rạng nếp xưa, xem xét nhân văn giáo hoá thiên hạ, coi trọng đạo sùng Nho là việc hàng đầu, cho cầu hiền, kính Trời là mưu kế tốt. Người nghĩ rằng: Mở khoa thi chọn kẻ sĩ là việc phải làm trước hết trong phép trị nước. Tô điểm cơ đồ, mở mang giáo hoá cho đời thịnh trị là nhờ ở đó. Sửa sang chính sự, sắp đặt mọi việc giáo hoá nhân dân, gây phong tục tốt cũng là nhờ ở đó. Các bậc đế vương xưa làm nên sự nghiệp trị bình không ai không theo con đường ấy.
Đức Thánh Tổ Hoàng Đế (Lê Thái Tổ) đã định ra mẫu mực nhưng chưa kịp thi hành. Nay chính là lúc phải làm rạng rỡ đời trước, khuyến khích đời sau. Năm Nhâm Tuất niên hiệu Đại Bảo thứ ba (1442) bèn mở rộng Xuân vi, họp thi kẻ sĩ. Khi ấy có 450 người ứng thí, qua bốn kỳ, 33 người Trúng cách. Quan chuyên trách kê tên dâng lên, vua sai chọn ngày cho vào đối sách ở sân rồng. Lúc ấy các bề tôi là Lê văn Linh, Thượng thư Tả Bộc xạ, làm Đề điệu; Triệu Thái Ngự sử đài Thị Ngự sử làm Giám thí cùng các viên Tuần xước, Thu quyển, Di phong, Đằng lục, Đối độc, mỗi người một việc. Ngày mồng 2 tháng 2, vua ngự điện Hội-anh thân ra đề sách vấn. Sáng hôm sau, các quan Độc quyển là bề tôi Nguyễn Trãi, Hàn lâm viện Thừa chỉ Học sĩ kiêm Trung thư Quốc sử sự; Nguyễn Mộng Tuân, Trung thư sảnh Trung thư thị lang; Trần Thuấn Du, Nội mật viện Tri viện sự và Nguyễn Tử Tấn, Quốc tử giám Bác sĩ, nâng quyển đứng đọc, rồi dâng lên vua xem xét định thứ bậc cao thấp. Vua cho Nguyễn Trực đỗ Trạng nguyên, Nguyễn Như Đổ đỗ Bảng nhãn, Lương Như Hộc đỗ Thám hoa, bọn Trần văn Huy gồm 7 người đỗ Tiến sĩ và bọn Ngô Sĩ Liên gồm 23 người đỗ Phụ bảng, những danh hiệu này gọi theo đời trước.
Ngày mồng 3 tháng 3 xướng danh, treo bảng để tỏ rõ cho đông đảo sĩ phu thấy sự vẻ vang. Ân ban tước trật để biểu dương, cấp mũ đai y phục để tô điểm, cho dự yến Quỳnh-lâm để tỏ lòng yêu mến, cho ngựa tốt đưa về quê để rõ ý ân cần. Sĩ thứ đất Trường-an đâu đâu cũng tụ tập lại xem, đều ca ngợi Thánh triều chuộng Nho xưa nay ít thấy.
Ngày mồng 4, bọn Trạng nguyên Nguyễn Trực dâng biểu tạ ơn, ngày mồng 9 từ giã bệ ngọc vinh quy. Đó là khoa đầu tiên của Thánh triều ban ơn long trọng, cho đến nay sĩ phu vẫn còn ca ngợi. Từ đấy về sau Thánh nối Thần truyền vẫn theo lệ cũ.
Mừng nay: Đức Thánh thượng trung hưng nghiệp lớn, nhân văn mở rộng nền văn hoá, chế độ hoàn toàn đổi mới, tiếng tăm lừng lẫy khắp nơi. Nhất là phép chọn kẻ sĩ thì lại càng lưu ý. Những việc đời trước đã làm nay noi theo và giữ lấy, những việc đời trước chưa đủ nay mở rộng và làm thêm. Sau khi lô truyền, yết bảng, lại dựng đá đề danh để khuyến khích lâu dài. Phép hay, ý tốt đều làm đến nơi đến chốn. Ôi, tốt đẹp thay!
Nay thấy các khoa thi từ niên hiệu Đại-bảo thứ ba về sau, việc dựng đá đề danh còn thiếu, bọn Quách Đình Bảo, Thượng thư bộ Lễ, kính vâng lệnh trên đem tên những người đỗ theo thứ bậc khắc vào bia đá và xin đổi Trạng nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa làm Tiến sĩ cập đệ, đổi Phụ bảng làm Đồng tiến sĩ xuất thân, theo thể chế mới. Vua cho lời tâu là đúng, sai bọn Thân Nhân Trung chia nhau làm bài ký.
Kẻ bề tôi này kính vâng lời Thánh, vui mừng khôn xiết. Nghĩ rằng việc dựng bia một khi được cử hành thì ý tốt cầu hiền tài, mưu thịnh trị của Thánh tổ, Thần tông, được lưu truyền lâu dài. Đó chính là phép lớn để rèn giũa người đời và là điều rất may cho Nho học. Thần dẫu nông cạn vụng về nhưng đâu dám từ chối, xin kính cẩn chắp tay cúi đầu mà làm bài ký rằng:
“Hiền tài là nguyên khí của quốc gia, nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh, rồi lên cao, nguyên khí suy thì thế nước yếu, rồi xuống thấp. Vì vậy các đấng Thánh đế, Minh vương chẳng ai không lấy việc bồi dưởng nhân tài, kén chọn kẻ sĩ, vun trồng ngưyên khí làm việc đầu tiên. Kẻ sĩ quan hệ với quốc gia trọng đại như thế cho nên quý chuộng kẻ sĩ không biết thế nào là cùng. Đã yêu mến cho khoa danh, lại đề cao bằng tước trật. Ban ân rất lớn mà vẫn cho là chưa đủ. Lại nêu tên ở tháp Nhạn, ban danh hiệu Long Hổ, bầy tiệc Văn-hỷ. Triều đình mừng được người tài không có việc gì không làm đến mức cao nhất.
Nay Thánh minh lại cho rằng chuyện hay việc tốt tuy có một thời lừng lẫy nhưng lời khen tiếng thơm chưa đủ lưu vẻ sáng lâu dài cho nên lại dựng đá đề danh đặt ở cửa Hiền quan khiến kẻ sĩ trông vào mà phấn chấn hâm mộ, rèn luyện danh tiết, gắng sức giúp vua. Há chỉ là chuộng văn suông, ham tiếng hão mà thôi đâu!
Ôi kẻ sĩ chốn nhà tranh vách lá, thân phận thật nhỏ mọn mà được triều đình đề cao rất mực như thế thì họ phải làm thế nào để tự trọng tấm thân mà ra sức báo đáp?
Hãy đem họ tên những người đỗ khoa này mà điểm lại. Có nhiều người đã đem văn học, chính sự ra tô điểm cho cảnh trị bình suốt mấy chục năm, được quốc gia tin dùng. Cũng không phải không có những kẻ vì nhận hối lộ mà hư hỏng, hoặc rơi vào hàng ngũ bọn gian ác, có lẽ vì lúc sống họ chưa được nhìn tấm bia này. Ví thử hồi đó được mắt thấy thì lòng thiện tràn đầy, ý xấu bị ngăn chặn, đâu còn dám nẩy sinh như vậy?
Thế thì việc dựng tấm đá này ích lợi rất nhiều: kẻ ác lấy đó làm răn, người thiện theo đó mà gắng, dẫn việc dĩ vãng, chỉ lối tương lai, vừa để rèn giũa danh tiếng cho sĩ phu, vừa để củng cố mệnh mạch cho Nhà nước. Thánh Thần đặt ra đâu phải là vô dụng. Ai xem bia nên hiểu ý sâu này.” Thần kính ghi.
Phụng trực Đại phu Hàn lâm viện Thừa chỉ, Đông các Đại Học sĩ, thần Thân Nhân Trung vâng sắc soạn.
Cẩn sự lang, Trung thư giám Chính tự, thần Nguyễn Tùng vâng sắc viết.
Mậu lâm lang, Kim quang môn Đãi chiếu, thần Tô Ngại vâng sắc viết triện (đóng ấn).
Hoàng Việt ngày rầm tháng tám, niên hiệu Hồng-đức thứ 15 (1484), dựng bia.
Đăng nhập bằng Facebook