Người đàn bà sau những bài thơ buồn của Lưu Quang Vũ

Không dễ để những nam thi sĩ bộc lộ đàn ông tính của mình qua một hình thức vốn rất mềm mại và nhiều chiều nữ tính, đó là thơ. Lưu Quang Vũ là nhà thơ có quá nhiều nam tính. Những năm 1972, 1973, thơ anh như yếu đuối hơn, như thiếu tự tin hơn và luôn viết cho một người. Không thể nào mà người ta không tò mò, rằng người phụ nữ ấy là ai? Sau 35 năm của những bài thơ và 20 năm mất đi người thi sĩ bạc mệnh, những đau đớn của mối tình si ấy dường như vẫn vẹn nguyên trong chị, nữ hoạ sĩ Nguyễn Thị Hiền.

Có một khoảng thời gian thơ của Lưu Quang Vũ buồn kinh khủng, những vần thơ dành cho một người phụ nữ nào đó mà bỗng nhiên tâm thế đàn ông của Lưu Quang Vũ trở nên đầy mặc cảm và ẩn ức. Dù đó có là những lời thơ như van xin, khao khát một tình yêu với nỗi buồn rầu bao phủ thì thơ của anh vẫn tiềm tàng một bản năng chở che mạnh mẽ mà chắc chắn có quá nhiều phụ nữ muốn được là... Để không chỉ riêng tôi muốn biết, muốn tìm hiểu về chị, hoạ sĩ Nguyễn Thị Hiền (con gái của nhà văn Kim Lân, chị gái của hoạ sĩ Thành Chương).

Hoạ sĩ Nguyễn Thị Hiền một thời được coi là thần đồng hội hoạ trong thập kỷ 60 khi chị biết vẽ từ rất sớm, lại sinh trưởng trong một gia đình quá truyền thống là gia đình của nhà văn Kim Lân. 35 năm trước cho một cuộc tình không năm tháng mà hoạ sĩ Nguyễn Thị Hiền gọi cuộc tình ấy là “tình yêu của tôi, nỗi buồn của tôi”. Đó không giống một tình yêu bình thường, hai người gặp nhau và phải lòng nhau ngay lập tức. Khi đó hoạ sĩ Nguyễn Thị Hiền đang làm thêm việc vẽ minh hoạ cho sách và làm cho Tạp chí Thanh Niên của Trung ương Đoàn. Nhân một buổi gặp cộng tác viên cuối năm, Lưu Quang Vũ đã gặp Nguyễn Thị Hiền. Sau buổi họp, vừa về đến nhà, nhà văn Kim Lân đã nói: “Con ơi con, Vũ vừa đến tìm con đấy”. Đó là tiếng gõ đầu tiên đến trái tim người đàn bà này, có một chút ngạc nhiên, một chút lạ lẫm rằng có một người đàn ông đang kiếm tìm mình. Để rồi căn phòng tối với bài thơ Đất nước đàn bầu mà Lưu Quang Vũ đọc cho Hiền nghe trong ánh sáng của một ngọn đèn dầu chỉ còn là cái cớ cuối cho tình yêu trong sáng ấy khởi phát. Lưu Quang Vũ đi theo Hiền về nhà – như sau này bao lần đi theo khác, đứng khuỵ chân ở cửa – như sau này, anh cũng đứng cái dạng khuỵ chân làm tim Nguyễn Thị Hiền buốt nhói, trong chiếc áo lính bạc màu dài đến ngang đầu gối. Ngày ấy, Lưu Quang Vũ làm những câu thơ:

Người con giai đến phòng em chiều thu
Mặc áo mưa lính rách rưới
Hắn buồn và nói luyên thuyên…
…Người con giai nói với em
Hắn không phải tấm hình đẹp trong sách
Hắn chỉ là dãy phố nghèo lấm đất
Không giấu che sự thật của lòng mình
Chỉ là bờ đê nhiều khói và than
Là con thuyền
Luôn luôn kiếm tìm, luôn luôn từ bỏ
Với cuộc đời thường, em còn bao mối giây gắn bó
Em đi được với hắn không?

Cái dáng đứng khuỵ chân ấy ám ảnh đến mãi sau này trong trí nhớ của hoạ sĩ Nguyễn Thị Hiền về người đàn ông chị đã yêu bằng tất cả những tuyệt vọng và đau đớn. Nỗi khổ cũng bắt nguồn từ đấy cho đến mãi sau này. Hai người không thể nào vượt qua những rào cản của ranh giới đạo đức thông thường…

Trong suốt buổi trò chuyện, đôi mắt sau cặp kính tròn của hoạ sĩ Nguyễn Thị Hiền lúc nào cũng long lanh nước, chị liên tục đưa tay xoa lên ngực trái, bởi nỗi đau đớn của một tình yêu dù đã 35 năm trôi qua và người trong cuộc cũng đã rời bỏ cõi trần này tròn 20 năm.

Khoảng thời gian ấy, Lưu Quang Vũ vừa đi bộ đội về, có vợ con rồi, không có công ăn việc làm và mới bị kỷ luật. Tất nhiên với vô số những khuyết điểm ấy chỉ có thể làm cho mọi người xung quanh lo hộ nữ hoạ sĩ thần đồng Nguyễn Thị Hiền chứ không phải là tác nhân khiến chị mảy may băn khoăn, mảy may suy tính trước tình yêu của mình dành cho thi sĩ.

* Những lời đồn về một Lưu Quang Vũ tài hoa có tác động gì với chị không? Phải có 1 nguyên nhân nào trước khi “sét” ái tình giáng xuống chị chứ?

- Tôi là người không quan tâm đến những lời đồn thổi cũng như quá khứ của Vũ. Có lẽ tôi đã đến với Vũ bằng sự rung động đối với những bài thơ của Vũ. Còn Vũ, Vũ đến với tôi bởi tranh của tôi. Từ thơ và tranh chúng tôi nhận ra nhau. Muôn ngàn lời đồn thổi cũng chẳng có tác động gì hết. Khi đó đài BBC có đưa tin trong Nam có hoạ sĩ Bé Ký, ngoài Bắc có Nguyễn Thị Hiền. Nhà văn Nguyên Hồng muốn đưa tôi đi học nước ngoài. Và đó là 1 trong những nguyên nhân người ta nhân danh để phản đối chuyện tình của tôi với Vũ.

* Vì anh Vũ khi đó có vợ rồi hay vì điều gì khác nữa? Họ có gì không ưa anh ấy chăng?

- Tôi cũng không hiểu nữa. Có thể bởi vì Vũ đã có vợ và mọi người lo cho tôi, lo cho sự nghiệp của tôi. Theo con mắt của mọi người thì sự nghiệp của tôi đang đi lên. Mọi người không muốn tôi phải trả giá trong mối quan hệ này. Rồi cơ quan, đoàn thể, họp kiểm điểm lên xuống. Đôi khi người ta nhân danh một điều gì đó và tin là họ đúng để người ta chà đạp rất kinh khủng những điều trong sáng, mong manh và tuyệt đẹp. Họ đã nhân danh tôi, nhân danh là vì sự nghiệp của tôi để làm điều đó. Khi ấy tôi còn quá trẻ với đời thường vì tôi suốt ngày đi học và đi vẽ. Nghỉ hè thì bố cho nghỉ 3 ngày rồi sáng vẽ, chiều vẽ, tối vẽ. Nếu không lại đọc sách. Không biết cái gì về đời thường, nên khi phải đối mặt với nó, tôi không hiểu tại sao nó lại phũ phàng đến thế? Chúng tôi yêu nhau thế nào ư, chỉ toàn là những cuộc hẹn. Và vô cùng trong sáng.Tôi mang màu và toan đến 28 Triệu Việt Vương, nhà bạn của chúng tôi là anh Lâm “râu” để vẽ, Vũ thì làm thơ. Có những câu tôi còn nhớ trong bài Gửi Hiền:

Đêm phòng không tiếng nổ vỡ khắp trời
Nỗi cô đơn đen ngòm như miệng vực
Tôi muốn đi tới đích cùng em
Tôi phải đi tới đích cùng em
Lòng tôi như buổi sớm vẫn nguyên lành
Em nhận lấy, em đừng e ngại mãi
Tôi tan nát, tôi kinh hoàng sợ hãi
Em cô đơn rồ dại của tôi ơi!

* Những kỷ niệm cay đắng nào khác bên cạnh quãng thời gian như mơ ấy? Để rồi mối tình này cũng chẳng đến một cái happy ending nào?

- Đầy cay đắng, đầy cay đắng. Tôi cảm tưởng lúc đó mọi người rủ nhau quyết tâm mà phá cho bằng được. Tôi và Vũ buồn lắm, cứ đi lang thang với nhau, đi café rồi đi ra biển. Có quá nhiều sự thật tôi cũng không muốn nói nữa. Bởi khi nói ra có lẽ lại thành nói xấu một người nào đó. Dù đó là sự thật thì cũng khó lòng lý giải, rằng tôi không hiểu tại sao có những lúc mọi người lại xấu đến thế? Tôi không muốn nói đến ai. Chỉ biết là khủng khiếp. Và đến giờ tôi cũng không giải thích được. Tình yêu của chúng tôi là tình yêu không năm tháng. Sau đó thì Vũ và Xuân Quỳnh đến với nhau. Nhưng kỳ lạ thay, mối tình ấy trong tôi không có sự ghen tuông như những tình yêu nam nữ bình thường khác, mà nó là thứ để mỗi khi nghĩ đến, trong tim tôi lại đau như cắt. Đau vật chất một cách thực sự. Không có sự hớn hở, sung sướng. Vũ cũng vậy.

* Ngoài sự phản ứng của gia đình thì có phải là một mối tình kinh thiên động địa với dư luận khi ấy?

- Đúng là kinh thiên động địa đấy, một trận cuồng phong. Có nhiều người bảo vệ vì thương tôi và người phản đối cũng dữ dội như trong 1 cơn điên… Đã có quá nhiều người làm tổn thương chúng tôi…

* Hai người có nghĩ đến chuyện lấy nhau không?

- Có chứ, bởi vì tôi sinh trưởng trong một gia đình lễ giáo rất nghiêm khắc. Bản chất của tôi đã yêu thì hết lòng. Nên khi Vũ và tôi không thể đến được với nhau, tôi đã buồn lắm. Nhưng không ngày nào Vũ không đón tôi. Sáng nào tôi đi làm, Vũ cũng đứng ở đầu ngõ Hạ Hồi nhìn tôi, rồi đạp xe đạp đi sau tôi. Tôi chuyển hướng sang đường khác, Vũ vẫn đạp xe theo tôi...

* Thời gian đó, bác Kim Lân nói với chị thế nào về mối quan hệ ấy?

- Bố tôi là một người quá yêu tôi. Đến nỗi mà tôi lớn lắm rồi, đến tuổi yêu từ đời nảo, đời nào rồi, mà cứ ai đến nhà chơi, bố tôi còn nói thẳng: “Xin lỗi mời anh đi về để cho cháu nó còn vẽ…”. Tôi cũng rất yêu bố tôi, ông là người đã chia sẻ với tôi rất nhiều. Tôi học giỏi nhưng khi tốt nghiệp cũng bị đánh liểng xiểng. Bố luôn bên tôi, sâu nặng hơn cả những người bình thường khác. Có thể cả đêm hai bố con nói về Picasso, về bác Sáng, bác Phái, về văn chương… Bố tôi rất sợ tôi đi với Vũ thì không làm được sự nghiệp của mình. Nhưng khi nào cụ phản đối, cụ cáu giận thì tôi lại dễ chịu. Khủng khiếp nhất là cụ bắt đầu ốm. Giữa mùa hè nắng chang chang của HN, cụ đi tất, quấn khăn len đắp chăn bông nằm rên hừ hừ trên giường như sắp chết. Tôi không đủ sức chịu đựng điều đó. Tôi đã từng đi luôn khi bố tôi mắng tôi, đuổi tôi, nhưng khi mọi người báo: “Ông Lân ốm rồi” thì tôi lại về. Đứng giữa hai con người, một là bố hai là Vũ. Cuối cùng tôi chấp nhận xa Vũ… như những câu thơ Vũ viết:

Có gì đâu mà tiếc mà buồn
Em biết đấy anh chẳng tin định mệnh
Nhưng trên đời này chỉ ước mơ là có thật
Hai ta hãy là giấc mộng của nhau thôi

***

Sau này, khi bán được một số tranh đáng kể với số tiền đủ đề hoạ sĩ Nguyễn Thị Hiền mua được một căn nhà riêng phía sau ga Hàng Cỏ, tình yêu vẫn đầy ắp trong lòng dành cho Vũ nhưng chị không dám gặp anh bởi “nếu gặp chắc chắn chúng tôi sẽ làm điều gì đó có lỗi với Xuân Quỳnh”. Nhưng mà lúc nào Lưu Quang Vũ cũng đứng từ xa nhìn Hiền mỗi khi có thể thấy chị ở đâu. Có lần anh còn leo lên cửa sổ ở Cục Xuất bản chỉ để nhìn chị, và chị thì đứng khóc. Hai người không thể đến với nhau, không nên đến với nhau đã giữ mãi tình yêu trong sáng ấy. Và Nguyễn Thị Hiền gặp người chồng của mình, anh Lê Dưỡng Hạo, (nhà nghiên cứu Hán Nôm và mỹ thuật, em trai của Tiến sĩ Lê Đăng Doanh) năm 1978. Sau khoảng 1, 2 tháng quen biết, hai người cưới nhau. (Anh chị có một cô con gái là hoạ sĩ trẻ Hiền Minh)

Sau 10 năm, cũng là khi hoạ sĩ Nguyễn Thị Hiền đã có một cuộc sống hạnh phúc êm ấm bên chồng con, chị có gặp lại người thi sĩ xưa nay đã là một nhà viết kịch nổi tiếng. Chị vẫn nhớ mãi câu nói của Vũ: “Nếu ai mà làm cho Hiền không vẽ được nữa thì đó là tội ác!”. Hai người vẫn xa nhau. Trong đáy sâu thẳm của chị Hiền là tình cảm trong sáng thiêng liêng của chị và Vũ. Nhưng họ không gặp nhau vì cả hai bây giờ đã có gia đình riêng. Lưu Quang Vũ vào Sài Gòn dựng kịch. Họ hẹn nhau 2 tháng sau sẽ cùng làm chung 1 cuốn sách, như nối dài những dang dở đã hẹn ước từ những năm xưa. Không ai ngờ đó là cuộc gặp gỡ cuối cùng… Chị kể:

- Tôi và Vũ có thần giao cách cảm khủng khiếp. Một đêm tôi nằm ngủ, tôi mơ thấy mình đi đóng mấy cái áo quan một lúc. Tôi lay chồng dậy và nói tôi mệt quá vì mơ một giấc mơ như vậy. Nhưng sáng ra tôi buồn lắm, buồn đến mức không sao chịu được. Tôi đòi chồng đưa đi chơi, đến nhà hai vợ chồng anh Đỗ Hải. Ngồi được 1 lúc thì có người đến báo tin gia đình Lưu Quang Vũ bị tai nạn chết chiều qua. Ôi trời ơi, chiều qua họ bị tai nạn thì tối tôi nằm mơ như vậy...

***

35 năm của mối tình ấy, và 20 năm ngày mất của con người tài hoa bạc mệnh, tôi tìm được trên mạng một đoạn thơ của Lưu Quang Vũ, như một dự báo âm thầm từ nhiều năm về trước, trước khi tai nạn bất ngờ cướp anh đi.

Có gì đâu mà khóc
Hạnh phúc chỉ là điều bịa đặt
Nên tình yêu là chuyện viển vông thôi
Sương mùa đông lặng lẽ đã giăng đầy
Bao kỷ niệm, quên đi đừng nhớ nữa
Lá sẽ rơi trên cỏ mòn lối cũ
Thân cây xưa sẽ gục đổ bên thềm
Lời anh nói vang lên
Như những lời vĩnh biệt
“Cuộc sống chia rẽ chúng ta
Chỉ cái chết là nối gần nhau lại”
Sau này chết đi, ở bên nhau mãi
Chấm dứt mọi đắng cay buồn tủi
Mọi nhọc nhằn ngang trái
E chúng mình không nhận được ra nhau.