Quân tử khả thi dĩ kỳ phương (Nghĩa là có thế mà đổi người quân tử được)

Thầy Tử Sản là người nước Trịnh, cũng là môn đệ Đức Phu Tử.

Ngày kia thầy Tử Sản phát tiền cho đầu bếp đi chợ. Tên đầu bếp đem tiền ra chợ, gặp chúng bạn rủ đánh lú thua hết. Trở về tay không thì sợ thầy quở, nó bèn kiếm chước nói dối thầy mà rằng: “Bữa nay tôi ra chợ, tôi thấy họ bán một con cá lớn đại, mập núc, và tròn quay; tôi hỏi giá, họ nói có một quan tiền, chớ mọi lần họ bán cho tới hai ba quan.

Tôi nghĩ không mấy khi gặp cá ngon bán rẻ, dốc lòng tìm miếng ngon cho thầy, tôi bèn mua trụm cả quan tiền. Tôi lấy dây xỏ mang con cá mà xách về, gần tới nửa đàng, chẳng dè nó cứng đơ không cục cựa, tôi nhớ sực lời người ta nói: Cá lên khỏi nước cá khô. May vừa đi ngang qua hồ, tôi lật đật đem con cá bỏ xuống nước, hoạ là nó lấy hơi nước mà sống lại chăng.

Hồi tôi mới thả, nó nằm trơ, không máy động; vừa giập bả trầu, nó quậy quậy và ngáp gió; giây phút nó vùng một cái. Tôi vừa thò tay mà bắt lại, nó đã quạt đuôi, lội đi mất. Ấy là tại tôi dại, xin thú thiệt cùng thầy.”

Thầy Tử Sản nghe nói bèn vỗ tay mà rằng: ‘Đắc kỳ sở tai, Đắc kỳ sở tai!” (Chỉ nghĩa là chim trời cá nước, được thế nó thay, được thế nó thay!

Thằng đầu bếp ra ngoài, cười thầm, học cùng chúng bạn rằng: “Ai gọi thầy Tử Sản là trí! Tiền chợ thày đưa, tao thua hết, tao kiếm điều nói láo, mà thầy ấy cũng tin ngay. Ai gọi thầy Tử Sản là trí!”

Thầy Mạnh Tử giải rằng: Quân tử khả thi dĩ lý chi sở hữu, mà bất khả thi dĩ lý chi sở vũ; nghĩa là lấy việc có lý mà dối người quân tử cũng được; chí như việc không có lý thì chẳng lẽ dối đặng.