Án tấu về việc hoà gian

Tổng đốc Long Tường Thần… Kính đem án phúc thẩm về tội hoà gian thành thai các duyên do tâu bày, ngửa vâng lượng Thánh xem tường:

Nay cứ ti án sát thần… “Xưng rằng năm nay, tháng 10, ngày 25, có tri phủ Hoằng Tri Thần… Giải thẩm một án rằng: “Ngày mồng 10 tháng 9, có lính làng An Đức, tổng Bảo Hựu, huyện Bảo Hựu, tên là Huỳnh Văn Đức, tới phủ quì trạng bạch, khai rằng “ngày tháng 11, năm Thiệu Trị thứ 5, nó đi buôn, nó có làm bạn với con gái danh Tiền, tên là thị Phú, ở tại xứ Long Hồ; sau về ở ngụ làng An Đức, sanh được một đứa con gái đã được 5 tuổi, nó nghèo lắm, phải cho vợ nó đi ở mướn.

Đến năm Tự Đức thứ 2, ngày tháng giêng, làng An Đức bắt nó mà điền lính, ở về cơ Long Tả, đội thứ 6, rồi bổ đi thú Hà Tiên. Nó lén trốn về, thì vợ nó đem con đi mất; nó hỏi thăm nghe tên trưởng Lẫm hoà dụ vợ nó, đem giấu tại nhà thị Mùa ở làng Phú Mỹ.

Nó tìm tới nhà thị Mùa, thì thị ấy nói thị Phú đã đem con đi đâu không biết; nó kiếm vợ con không đặng, nó xin tra xét cho nó, các điều.”

Tri phủ Hoằng Trị liền cho bắt tên gian phu, kêu là trưởng Lẫm, thì là Dương Văn Lẫm, rồi lại cho bắt tên gian phụ, là Trần Thị Phú đem tới nha, chúng nó đều xưng ngay, hỏi chúng chứng cũng đều khai chắc chắn, nhưng đem các việc thể cả, các lời cung khai, lời phủ thần thẩm nghĩ cùng lời phúc thẩm kể bày:

Hỏi tên trưởng Lẫm, là Dương Văn Lẫm khai niên canh Ất Dậu 27 tuổi, cha mạ nó chết sớm, nó có vợ, trước đi buôn ghe, sau tới ngụ làng An Đức, thuộc về tổng Bảo Hựu, làng chưa đem vào bộ. Năm Tự Đức thứ 3, ngày tháng 6, làng cho nó làm trưởng chợ, để mà tuần phòng việc lửa, nó thấy thị Phú ở với thị Theo, nó thường chọc ghẹo, thị Phú thuận tình, bèn hoà gian với nhau, lâu ngày thị Phú có nghén, sợ danh Đức trở về hay đặng, nó bèn đem mẹ con thị Phú qua Mỹ Tho, gởi ở dưới ghe văn Tiền, là cha thị Phú, các lời.

Hỏi thị Phú, là Trần Thị Phú, khai niên canh giáp thân 28 tuổi, mẹ nó chết còn cha là Trần Văn Tiền, ở ghe buôn bán. Năm Thiên Trị thứ 6, nó có làm bạn với danh Đức, mà không có lễ cưới, các lời nó tiêu khai, đều y như lời danh Đức là chồng nó khai, cũng như lời trưởng Lẫm, còn con nó hoà gian mà đẻ ra mới đặng 7 bữa thì chết, các lời.

Hỏi Trần Văn Tiền cung cưng niên canh canh tuất, 82 tuồi, có vợ đẻ đặng một đứa con gái tên là Trần Thị Phú, đi buôn giang hồ. Năm Thiệu Trị thứ 5, ngày thánh 10, tới xứ Long Hồ có gặp tên Đức cũng đi ghe buôn bán, thấy nó có tình ý với con là thị Phú, bèn cho hai đàng ăn ở với nhau, không cưới hỏi, sau thị Phú theo danh Đức về ngụ tại chợ An Đức. Y có đi tới đó mà thăm con, có thấy trưởng chợ, sau biết là trưởng Lẫm, tới tại chỗ thị Phú ở. Qua năm nay, tháng 4 ngày 14, y có gặp trưởng Lẫm tại Kỳ Son, trưởng Lẫm nói rằng đã đem thị Phú về chợ Mỹ Tho, y không hõi rõ. Sau y về chợ Mỹ Tho,thì thị Phú đem con xuống ghe y, mà nói rằng vợ chồng bất hoà, chồng nó để nó rồi, y hỏi tờ để, thì thị Phú nói bỏ mất. Bao nhiêu lời khai khác đều y như lời thị Phú.

Hỏi thị Theo, là Nguyễn Thị Theo, khai niên canh bính dần 46 tuổi, ngày tháng 8 năm ngoái, có mướn vợ tên Đức, là thị Phú làm đầy tớ. Còn danh Đức thì ở chỗ khác mà làm công. Năm ngoái chừng tháng chạp nó có thấy trưởng Lẫm đi rao lửa, thường qua trước nhà nó. Tới ngày 30 tháng chạp, thấy vợ chồng thị Phú ngầy ngà đánh lộn, nó đuổi thị Phú đi. Chí như sự thị Phú với trưởng Lẫm có giỡn hớt làm sao, nó không hiểu biết, các lời.

Hỏi Trần Thị Mùa khai niên canh canh thìn 32 tuổi, chồng nó là Lê Văn Nay, nguyên là dân bộ làng An Đức, mà ở ngụ làng Phú Mỹ, thuộc về tổng Bảo Thành. Ngày 11 tháng 3 năm nay, nó có thấy người quen, là trưởng Lẫm lại với một người đờn bà, sau mới biết là thị Phú, tới tại nhà nó. Trưởng Lẫm nói có hoà gian với thị Phú, sợ lậu việc, nên đem thị Phú đi trốn, xin cho thị Phú ngụ nhờ một đêm. Nó thấy trưởng Lẫm năn nĩ lắm, cực chẳng đã nó cho ở nhờ một đêm, sáng ngày 12, thị Phú đem con đi đâu, nó không biết. Còn sự thị Phú hoà gian với trưởng Lẫm, đầu đuôi làm sao nó không rõ, các lời.

Hỏi Nguyễn Thị Hay, khai niên canh nhâm thân 40 tuổi, chồng nó là dân bộ làng An Đức, có nhà ở tại chợ; chồng nó lại ở lính lệ tại hpu3, có một mình nó ở nhà. Ngày 30 tháng chạp năm ngoái, hồi canh một, thấy thị Phú bồng con tới nhà nó, nói rằng vợ chồng không nghĩ nhau, xin cho ở đậu; còn chồng thị Phú, tên là Đức, thì đi làm mướn ở chỗ khác. Ngày 15 tháng giêng năm nay, nó nghe làng điền lính tên Đức, vốn nó chưa có con, nó cho thị Phú ở đậu giữ nhà cho có bạn, sau nó có nghe thị Phú chuyện trò với trưởng Lẫm, nó không cho ở nữa. Còn sự thị Phú với trưởng Lẫm hoà gian bao giờ, nó mắc đi buôn bán không đặng rõ.

Hỏi thôn trưởng làng An Đức, là Bùi Văn Tuyên, khai rằng mới làm thôn trưởng ngày tháng giêng năm nay, có đặt Dương Văn Lẫm, làm trưởng chợ coi giữ việc hoả hoạn. Ngày tháng ấy có trát dạy bắt Lê Văn Cội, là lính làng nó cấp mà trốn, làng nó tìm bắt không kịp. Khi ấy tên Minh, là Huỳnh Văn Đức chịu đi thế, làng nó bèn đem đi điền lính thế cho Lê Văn Cội, đi thú Hà Tiên. Đến tháng 3 năm nay, thấy tên Đức trốn về, thì làng nó đã lựa người khác mà điền rồi. Qua ngày 16 tháng ấy, thấy tên Đức tới nói vợ nó là thị Phú đem con nó đi mất, kiếm không đặng. Còn sự thị Phú hoà gian với trưởng Lẫm bao giờ, nó không biết, các lời.

Hỏi danh Minh, là Huỳnh Văn Đức, khai niên canh giáp thân 28 tuổi, cha mẹ nó chết sớm không có anh em, ở ghe đi buôn bán. Năm Thiệu Trị thứ 6, ngày tháng 11, nó có gặp thị Phú, là con gái danh Tiền cũng đi buôn ghe, hai đàng ưng nhau làm vợ chồng, rồi nó chở thị Phú đem đi chỗ khác buôn bán. Đến năm Tự Đức thứ 2, ngày tháng 10, nó tới ở ngụ làng An Đức, thuộc về tổng Bảo Tựu. Qua tháng giêng năm nay, làng An Đức thiếu lính, thấy nó tình nguyện, bèn đem nó mà điền vào cơ Long Tả, đội thứ 6. Sau đi thú Hà Tiên, nó trốn về làng, các lời khác cũng y như lời khai trước.

Hỏi thị Phú lại, thị Phú khai rằng có hoàn gian với trưởng lẫm, có chửa. Ngày mồng 1 tháng 10 năm nay, có đẻ một đứa con trai, mà rủi nó chết, thị ấy xin lãnh chôn rồi, còn thị ấy mới đẻ, thân thể chưa mạnh. Các lời.

Vâng thẩm Dương Văn Lẫm, là một tên dân lậu, phạm phép thông gian với thị Phú là gái có chồng, có con. Còn thị Phú dầu làm bạn với Huỳnh Văn Đức không có lễ cưới, song thiệt là gái có chồng, con, mà không yên phận, lại hoà gian với Dương Văn Lẫm, thành thai. Tra cả hai đều xưng ngay chẳng giấu.

Kính y theo sách Đình Thần, năm Minh Mạng thứ 8, nhằm tháng 9, điều nghị về tội hoà gian có một khoản rằng: “Hễ hoà gian có chồng, có con, thì cả gian phu, gian phụ đều phải xử giảo lập quyết vân vân. Nay Dương Văn Lẫm, với Trần Thị Phú, đều phải xử giảo lập quyết. Đứa con gái Trần Thị Phú, nguyên trước cầu hiệp với chồng trước, là Huỳnh Văn Đức, mà sinh ra tên là thị Được, phải giao cho Huỳnh Văn Đức đem về mà nuôi. Nguyễn Thị Hay cho thị Phú ở đậu, lẽ cũng phải có tội, mà bởi thị ấy ở một mình, ban ngày đi buôn bán, đến khi nghe thị Phú nói tên Lẫm có điều giỡn hớt, bèn đuổi đi, thì xin miễn nghị. Trần Thị Mùa, nguyên cho thị Phú nghỉ chơn, cũng xin cho khỏi tội. Trần Văn Tiền là cha thị Phú, dầu thị Phú cầu hiệp với Huỳnh Văn Đức, biết nó là gái có chồng, có con, nó trốn về vô cớ, đã không hỏi lại, vội tin mà chứa lấy nó, sao cũng phải có tội, song cha con giấu cho nhau là nghĩa, lại khi có trát dạy bắt, tên ấy liền đem thị Phú mà nạp, thì cũng có lẽ xét nghĩ; vậy xin cho Trần Văn Tiền khỏi tội. Chánh chồng là Huỳnh Văn Đức, nghĩ một sự trốn lính, lẽ phải phạt trượng bắt đi lính nữa, nhưng vậy tên ấy nghèo nàn, không vợ con, lại khi nó trốn về thì đã điền tên khác thế; về sự Huỳnh Văn Đức, xin quyết trượng một trăm, giao cho làng lãnh về quản thúc, bắt chịu xâu góp. Thông trưởng làng An Đức, là Bùi Văn Tuyên, đã ẩn lậu Dương Văn Lẫm, lại không biết răn dạy dân, để cho danh Lẫm với thị Phú phạm tội hoà gian, chẳng lẽ khỏi tội: bỏ sử ẩn lậu một người không gia sản, là tội nhẹ không kể, tên Bùi Văn Tuyên ấy, xin chiếu theo mặt luật bất ưng vi trọng, xử quyết 80 trượng để mà làm gương răn dạy; còn bao nhiêu người khác, xét không có can thiệp, xin không nói tới, các lẽ.”

“Ty Án sát thần vâng thẩm lại: tên gian phu, là Dương Văn Lẫm đã biết Trần Thị Phú, là vợ Huỳnh Văn Đức, mà còn dấy thói dâm, hoà gian với nó; còn Trần Thị Phú đã có chồng con, mà không yên phận, nhơn khi chồng đi vắng, thông gian với người khác cho có thai sản, thì là tội bại nhơn luân thường, lấy làm đáng ghét; song nghĩ sự nó làm bạn với chồng trước, thì là cầu hiệp, so với minh hôn chánh thú, có chồng có con có khác nhau, xin giảm tử cho Dương Văn Lẫm, cải phát ra tỉnh Hưng Hoá theo việc binh; còn Trần Thị Phú thì đày ra chỗ quan binh trụ phòng tại tỉnh Hà Tiên mà làm mọi. Còn các lả khác thì xin y như phủ thần nghĩ.”

Thần thẩm lại, các lẽ tra nghĩ, xét trong án nầy đều nhằm cách, xin y theo lời Ty Án sát phúc thẩm, dám dâng về nhờ Lịnh Thánh thông minh đoán định.

Vâng chỉ y lời phúc thẩm, còn bao nhiêu đều y nghĩ, kính vâng.

Năm Tự Đức thứ 4, tháng 11, ngày mồng 5.

Vĩnh Long, Án sát sứ

Thần.. thần Nguyễn Huỳnh.