Chủ đề: Việt Nam Lịch sử Diễn ca - Trang 11

(Tiếp theo) QUYỂN 23
 
PHÁP CHIẾM BA TỈNH MIỀN TÂY
 
Muốn đoạt luôn những miền còn lại
Năm Đinh Mão (1867) đánh lấy miền Tây
Tối hậu thư ,Vie gởi ngay  
Nhưng vua Tự Đức để ngoài lời đe
 
Phan Thanh Giản cử đi Kinh Lược
Gởi thêm quân vào trước trong Nam
Đắp thành, phòng thủ lo toan
Ghé qua Gia Định hỏi han tình hình
 
Bọn giặc Pháp nửa đêm rạng sáng
Lệnh khởi binh tiến đánh Vĩnh Long
Một đoàn thuyền chiến rợp sông
Thủy quân lục chiến tấn công vào thành
 
Quan Kinh Lược không đành nhìn thấy
Cảnh thịt rơi, máu chảy dân mình
Cho nên ông phải thân chinh
Mở lời đàm phán, hạ mình cứu nguy
 
Thế giặc mạnh màng chi thương thuyết
Cứ tràn vào cố quyết chiếm luôn
Hà Tiên, Châu Đốc quy hàng
Tóm thâu sáu tỉnh miền Nam bấy giờ
 
Ông không ngờ thực dân tráo trở
Khiến cho ông đau khổ vô cùng
Nhịn ăn đến lúc lâm chung
Áo bào, ấn triện gởi dâng về triều
 
Nguyễn Đình Chiểu giấy điều chấp bút
Viết một bài thơ khóc họ Phan
Còn vua và các đình thần
Trách Phan không quyết đánh quân bạo tàn

(Tiếp theo) QUYỂN 23

MIỀN NAM DƯỚI THỜI THUỘC ĐỊA
 
Đất miền Nam trở thành thuộc địa
Pháp bắt đầu nghĩ kế an dân
Chính quyền quan lại đặt dần
Hương , ấp chiêu mộ Việt gian tham tiền
 
Tỉnh Gia Định Trấn Biên thay đổi
Chọn Sài Gòn đất mới làm kinh
San đường, lập chợ, xây thành
Khơi sông, lập cảng, dựng nhanh nhà tù
 
Dinh Toàn quyền làm khu Soái Phủ
Lập nhà thương , mở phố bán buôn
Xây cầu, đường sá, khai mương  
Nhà thờ Thiên Chúa, gác chuông chọc trời  
 
Ngạch Niết ty bổ người cai trị
Trường Tabert dạy trẻ Tây phương
Khuyến thêm tiểu thủ công thương
Lập ra chi nhánh Đông Dương Ngân Hàng
 
Thành lập ban Hội đồng Quản Hạt
Các phép tắc dựa luật của Tây
Xử dân theo kiểu luật này
Hội đồng hàng tỉnh bầu ngay từng miền
 
Để thông tin tuyên truyền các huyện
Đặt đường dây điện tín nhiều nơi
Công ty tàu thủy đường dài
Nam Vang, Thượng Hải lập ngay tức thời  
 
Xây thêm đồn sai người cắt đặt
Thành Chí Hòa cho đắp lên cao
Chung quanh xây bức tuờng rào
Thép gai, lô cốt, cổng chào thật to
 
Chẳng mấy hồi dân ưa nếp sống
Sành tiếng Tây, nói ngọng tiếng ta
Phần đông quan lại xin qua
Nhập vào Pháp tịch như là dân Tây
 
Trước nhục nước ngoại lai xâm chiếm
Dân Nam Kỳ kháng chiến vùng lên
Đông, Tây khắp cả hai miền  
Nghĩa quân hoạt động, bưng biền hội quân
 
Diệt thực dân, dựng lên khu chiến
Cắt đứt đường tiếp viện vùng sâu
Nghĩa binh tay góp sức vào
Để ngăn quân giặc đào hào diệt gian

QUYỂN 24

CÁC CUỘC KHÁNG CHIẾN  
CỦA NGHĨA QUÂN MIỀN NAM

Cả miền Nam sục sôi máu lửa
Dân căm hờn cháy cả tâm can
 
Cùng nhau đánh đuổi thực dân
Tầm vong giáo mác tòng quân lên đường
Đất Gò Công có Trương Công Định
Cù lao Rồng nức tiếng Thủ Khoa
 
Phạm Liên dũng lược tài ba
Lại thêm Trương Huế theo cha diệt thù
Thủ khoa Huân cầm đầu kháng chiến
Người Định Tường , nổi tiếng khắp nơi
 
Ra tay đánh Pháp tơi bời
Bị đưa an trí bên trời Phi Châu
Đến vào đầu tháng tư Ất Hợi (1875)
Phe nghĩa quân tiến thối lưỡng nan
 
Pháp đang cố sức dụ hàng
Vẫn không lay chuyển sắt son anh hùng
Giặc chém ông ở gần Phú Kiết
Cả miền Nam thương tiếc biết bao
 
Vén tay để lại mấy câu :
 
Hạn mã giang san vị quốc cừu
Chỉ nhân binh bại tứ thân hưu
Anh hùng mạc bả dinh du luân
Vũ trụ trường khan tiết nghĩa lưu
 
Vô bố dĩ kinh Hồ Lỗ phách
Bất hàng cam đoạn tướng giang đầu
Dương niên Tho-Thủy lưu ba luyến
Long đảo thu phong khởi mộ sầu
 
Thân văn Nhiếp đứng đầu chống Pháp
Lễ Giáng sinh Cai Lậy công đồn
Cái Môn, Bà Vát, Trà Côn
Tổng Thu, Tổng Cầy, Cầu Vồng lừng danh
 
Từ Bến Thành, Trà Vinh, Vĩnh Trị
Qua Cổ Chiên, Tây Thủy, Hậu Giang
Rạch Gầm, Cần Giuộc, Trung Lương
Nghĩa quân nổi dậy diệt phường ác ôn  
 
Trương Công Định anh hùng chống Pháp
Ơ렂iên Hòa lại gặp Phan Trung
Dấy binh đóng ở Gò Công
Thuyền ghe khí giới binh đông vạn người
 
Ông cho người phục kích lính ngụy
Giết chỉ huy đại úy Barbé
Đánh đồn như thế chẻ tre
Tân An, Cần Giuộc răn đe ngụy quyền
 
Tướng Bonard cho thuyền vây bủa
Khu Bình Xuân chặn cửa Gò Công
Sa cơ thất thế cuối cùng
Giặc bắt giết chết anh hùng nghĩa quân (1864)
 
Thiên Hộ Dương bạn Trương Công Định
Trấn cả vùng Cao Lãnh, Cái Thia
Pháp cho tướng Grandière
Đưa quân truy quét dẹp phe bưng biền
 
Nguyễn Trung Trực còn là Quản Lịch
Mới nghe tên, quân địch khiếp hồn
Tân Uyên phục kích công đồn
Hải quân pháo hạm chìm luôn giữa giòng
 
Đất Kiên Giang vẫn còn ghi dấu
Chiếm sạch thành đoạt lấy súng Tây
Giận ông, giặc Pháp giận lây
Sai Huỳnh Công Tấn bắt ngay mẹ người
 
Vì thương mẹ trong tay lũ quỷ
Ông đành lòng giải thể nghĩa quân
Đem mình nạp lũ thực dân
Đền ơn báo hiếu trung quân với đời :
 
"Thư kiếm tùng nhung tự thiếu niên
Yêu gian đảm khí hữu long tuyền
Anh hùng nhược ngộ vô dung địa (?)
Bảo hận thâm cừu bất đái thiên"  
 
Huỳnh Công Tấn và Trần Bá Lộc
Trần Tử Ca cùng bọn Việt gian
Chạy theo lũ giặc tham tàn
Nặng lòng mẫu quốc chẳng màng chi dân
 
Đỗ Hữu Phương thăng dần Tổng đốc
Là một người đã giúp thực dân
Cho người lùng sục nghĩa quân
Đón bắt Trương Huế ở gần Long An

(Tiếp theo) QUYỂN 24

TÌNH HÌNH XÃ HỘI  
VÀ BIẾN CỐ Ở BẮC KỲ
 
Ở trong Nam là phần thuộc Pháp
Ngoài Bắc Kỳ loạn lạc khắp nơi
Pierre Lê Phụng dụ người
Nổi lên làm loạn bên ngoài Sơn Tây
 
Giặc thời nay, Cờ Vàng Cờ Trắng
Quân Tàu Ô với đảng Cờ Đen  
Cướp bóc quấy phá Quảng Yên
Lạng Sơn cát cứ , chiếm miền Tuyên Quang  
Vùng biên giới ở gần Trung Quốc
Bọn Thổ phỉ càng lúc càng đông
Cao Bằng có giặc Ngô Côn
Giặc Nùng giặc Thổ quân hơn mấy ngàn
 
Nguyễn Tri Phương rồi Trương Công Định
Ông Ích Khiêm, Đô Thống, Trọng Bình
Được vua giao việc điều binh  
Tìm phương ổn định tình hình rối ren
 
Nguyễn Tri Phương sau đêm thất thủ
Được triệu hồi điều phái ra Trung
Lãnh phần quân vụ bổ sung
Vạch phương phòng thủ trong vùng Quãng Nam
 
"Mọi" vách đá ở gần Quảng Ngãi
Thường thường hay nhiễu hại nhân dân
Nguyễn Thân dược lệnh cầm quân
Ra sức chiêu dụ dần dần vỗ yên
 
Ở Thừa Thiên , có nhiều biến cố
Việc xây lăng , lựa chổ khởi công
Tốn hao tiền bạc của chung
Người dân không thuận tán đồng ý vua
 
Vùng Vạn Niên đất xưa Hương Thủy
Mạch long giao địa lý tuyệt vời
Khiêm Cung được đặt vào nơi
Thâm sơn u tịch khó người tìm ra
 
Vua xem qua nhiều tờ đồ án
Cho công trình xây dựng Khiêm Lăng
Kiến trúc quy hoạch khoanh vùng
Đào hồ Thủy Tạ xây vòng thành Nam
 
Tháng mười hai cuối năm Giáp Tý
Hương Tập mưu định thí giết vua
Không may mưu lộ phải thua
Bị đem trảm quyết ngăn ngừa loạn sau
 
Hai năm tiếp vào đầu tháng tám
Có Đoàn Trưng dấy loạn Chày Vôi
Cùng em Ái, Trực mấy người
Cúc làm nội ứng giả vờ sắc vua
 
Vào Cấm Điện cướp đồ khí giới
Giặc tràn qua gần tới Tả Sương
Vô nhà Duyệt Thị dương dương
Hồ Oai ra cản giữa đường gặp quân
 
Đoàn Tư Trực gươm phăng một nhát
Tai Hồ Oai rách toạc một bên
Trưng mời xa giá rước lên
Đưa con Hường Tập nắm quyền hoàng gia
 
Cuộc chính biến trên đà thắng lợi
Trực chưa chi đã vội hân hoan
Hồ Oai, Lê Sĩ nhân toan
Đâm ngay Tư Trực một gươm chết liền
 
Quân tạo phản thất kinh khiếp hải
Trước tình hình tiến thoái lưỡng nan  
Dân phu rối loạn tan hàng
Bị quân thị vệ dể dàng dẹp tan
 
Cuộc chính biến làm vua thức tỉnh
Xét lại nhiều quyết định từ xưa
Chọn người kế vị ngôi vua
Tìm cách đánh bại mưu đồ ngoại xâm  
 
Nguyễn Trường Tộ uyên thâm Hán học
Lê gót theo giám mục Gauthier
Xuất dương tìm kế ra đi
Đem điều quan sát chép ghi rõ ràng
 
Dâng lên vua điều trần lý thuyết
Những vấn đề giải quyết ba hoa
Duy tân rằng lợi nước nhà
Cho mau bắt kịp người ta với mình
 
Ở Cái Mơn có Trương Vĩnh Ký
Là một người trí thức theo Tây
Thực thi chính sách đường xa
Dùng chữ quốc ngữ trong trường phổ thông
 
Làm thông ngôn cho đoàn Sứ bộ
Sang Tây phương trao đổi ngoại giao
Trở về sau đó ít lâu
Chuyên tâm dịch thuật sách Tàu, chữ Nôm
 
Pháp đã chiếm nhiều phần đất nước
Đất Nam kì xâm lược từ lâu
Bắc kì thôn tính mưu sâu
Bourayne thuyền chiến khởi đầu tiến vô
 
Năm Nhâm Thân (1873) tên Đồ Phổ Nghĩa
Đem thương thuyền dựa vía giặc Tây
Mượn đường mua bán qua đây
Vân Nam, Hà Nội vẽ ngay hải trình
 
Phan Đình Bình cùng quan Khâm Mạng
Gọi Dupuis đàm phán giao thương
Cấm không cho chở đi đường
Gạo thóc, đạn dược, súng trường, quân trang
 
Jean Dupuis chẳng màng khuyến cáo (1872)
Vẫn cho thuyền chạy thấu Vân Nam (1873)
Quân ta ra lệnh bắt giam
Những tên ngang ngạnh công nhân trên tàu
 
Jean Dupuis bắt đầu làm loạn
Kéo lên bờ sửa soạn tấn công
Bắt đi mấy lính hộ phòng  
Hai viên quan lại giam chung một buồng

(Tiếp theo) QUYỂN 24

PHÁP CHIẾM THÀNH HÀ NỘI (1873)
 
Trong khi đó giặc đang kiếm cớ
Gọi Garnier đang ở Trung Hoa
Tuần dương hạm Pháp kéo qua
Hai bên thương thuyết tìm ra giải trình
 
Đang thương thuyết thình lình giặc nổi
Vây hãm thành gởi tối hậu thư
Tri Phương viết lệnh gởi cho
Phải mau bẻ gãy mưu đồ của Tây
 
Cửa Đông Nam giặc vây dày đặc
Tấn công thành đại bác nổ vang
Cư dân sửng sốt bàng hoàng
Còn quan Khâm Mạng bị thương ở đùi
 
Thành đã rơi vào tay giặc Pháp  
Dùng luật rừng trấn áp quan quân
Cho người lùng sục trong dân  
Bắt giam nghĩa sĩ để ngăn chống ngầm
 
Phò mã Lâm mặc dù trúng đạn
Gục trên thành tay vẫn cầm gươm
Tướng quân cũng đã bị thương
Chối từ băng bó vết thương trên đùi (1873)
 
Nguyễn Tri Phương ngậm ngùi vận nước
Trước địch quân nhả thuốc nhịn ăn
Ba mươi tháng Chạp (1873) trối rằng :
"Một đời vì nước quyết quên thân mình"
 
Pháp lấy xong được thành Hà Nội
Bèn xuất quân tiến tới Trung Châu
Hưng Yên, Phủ Lý tóm thâu
Ninh Bình, Nam Định lọt vào bọn Tây
 
Hautefeuille Hải quân Thiếu úy
Chiếm Hải Dương như thế trở tay
Giáo dân Phát Diệm theo Tây
Vui mừng thoát cảnh khốn cùng trước kia

(Tiếp theo) QUYỂN 24

FRANCIS GARNIER TỬ THƯƠNG
 
Hoàng Kế Viêm được chia trấn thủ
Làm Tiết Chế Quân Vụ Bắc Kì
Cờ Đen cướp biễn xin về  
Cho Lưu Vĩnh Phúc chỉ huy bọn này
 
Quân Nam triều rút lui trấn giữ
Giặc Cờ Đen cố nhử bọn Tây
Vu vơ mấy phát đạn bay
Dụ cho quân Pháp rời ngay khỏi thành
 
Quân Cờ Đen thu binh trốn chạy
Pháp đuổi theo ra tới ngoại ô  
Đến chân cầu Giấy thì vừa  
Lọt vào thòng lọng bất ngờ của ta
 
Trận phục kích thật là diệu kế
Ta , bấy giờ ở thế thượng phong
Garnier trúng đạn tử vong(1876)
Làm cho quân giặc vô cùng lo âu
 
Quân ta đã từ lâu yếu thế
Nhưng trận này khống chế giặc Tây
Dupré Thống Đốc lên thay (1873)
Liền sai sứ giả trình bày với ta
 
Philastre thanh tra đại úy
Theo lệnh Tây đến Huế điều đình
Cùng ta giải quyết tình hình
Sao cho đừng để tranh giành về sau

(Tiếp theo) QUYỂN 24

SỰ THAY ĐỔI  TRONG VIỆC BANG GIAO VỚI PHÁP
HÒA ƯỚC GIÁP TUẤT 1874
 
Năm Giáp Tuất ký vào hòa ước (1874)
Hăm hai điều định được như sau :
Đặt chức lãnh sự ra vào
Ưu tiên thương mãi ngoại giao nước ngoài
 
Nguyễn Văn Tường Khâm Sai chánh sứ
Được triều đình cắt cử nghị thương
Còn Krant đại diện Tây dương (1874)
Buộc ta cắt đất để nhường cho Tây
 
Từ Giáp Tuất (1874) tới nay năm Ngọ(1882)
Pháp và ta đã tỏ bình yên
Sứ thần trao đổi hai miền
Khâm sứ Philastre giữ quyền ngoại giao (1876)
 
Ông Philastre mặc dầu người Pháp
Nhưng lại thích học tập Hán văn  
Biết ông hiện tại đang cần
Vua sai thầy cử dạy giùm ông ta
 
Việc giao hảo giữa ta và Pháp
Đã trở nên hòa hợp nhiều hơn
Vấn đề trao đổi ngoại thương
Được đem bàn bạc luận cương rõ ràng
 
Việc truyền đạo có phần cởi mỡ
Giáo sĩ nay giúp đỡ khá nhiều
Để dân thóat cảnh đói nghèo (1868)
Văn Điền mật tấu mấy điều yên dân  
 
Chính phủ Pháp tặng tuần dương hạm(1876)
Cùng khí tài súng đạn cho ta
Vua sai Tham tá đi qua
Nhận về năm chiếc tuần tra dọc bờ
 
Năm Mậu Dần (1878) cấp cho Hà Nội
Trăm khẩu súng quà gởi của Tây
Để cho hai nước từ đây
Giử niềm hòa khí lâu dài hai bên
 
Bộ Ngự chế có thêm mấy quyển
Vịnh sử Nam những chuyện xa xưa (1877)
Luật hình vua lại truyền đưa
Gởi cho Khâm sứ làm quà của ta
 
Vua sai qua xã giao thăm viếng (1881)
Một tháng hay hai tháng một lần
Có khi tại cửa Ngọ Môn  
Giao hòa yến tiệc đãi đằng sứ Tây
 
Nguyễn Thành Ý được sai đi Pháp (1877)
Đấu xảo đưa các loại thổ nghi
Lấy thêm đồ đệ đem đi (1879)
Toulouse ở lại học nghề động cơ
 
Lại chọn người tuyển cho sang Pháp (1879)
Sang nước Anh quan sát xứ người (1870) (1881)
Mua tàu của Đức năm rồi (1872)
Bang giao với Ý, tiếp người phương Tây (1879)

QUYỂN 25

PHÁP CHIẾM HÀ NỘI LẦN II ( 1882)
 
Lúc Rheinart sang thay Philastre
Nhất là khi nội các của Tây
Lại bầu thủ tướng khác thay
Chính sách cai trị đổi ngay tức thì
 
Pháp muốn chiếm Bắc Kì lần nữa
Một nguồn tin báo của nước Anh (1882)
Vua ta nghe được phong thanh
Rằng chính phủ Pháp động binh năm rồi
 
Năm Nhâm Ngọ (1882) tháng hai vừa quá
Rivière đại tá hải quân
Đem hai chiến hạm tuần dương
Mấy ngàn lính thủy lên đường tới nơi
 
Đến Hà Nội đóng nơi Đồn Thủy
Rivière gởi tối hậu thư
Tổng đốc Hoàng Diệu khước từ
Chia quân chống giữ để ngừa tấn công
 
Thăng Long thành chìm trong biển lửa
Kho thuốc súng rực cháy nửa đêm
Tứ bề đạn pháo vang rền
Quân ta giao chiến chung quanh chiến hào
 
Bọn Việt gian cài sâu từng tổ  
Đợi thực dân súng nổ tấn công
Túa ra đốt phá lung tung
Khiến quân Hoàng Diệu khó lòng giữ yên
 
Rivière hay tin Hà Nội
Đã dần dần vuột khỏi quân ta  
Tung quân đánh xáp lá cà
Quân Nam yếu thế lui ra dần dần
 
Tôn Thất Bá tay chân của giặc
Là Việt gian nằm sẵn trong thành
Đốt kho thuốc súng nghi binh
Giúp cho lũ giặc tràn nhanh vào thành
 
Lúc bình minh giặc xông vào chiếm
Ông Hoàng Diệu chạy đến Hành cung
Thảo tờ di biểu tận trung
Buộc dây oan nghiệt tạ lòng nước non
 
Miếu Quan Thánh vẫn còn ghi dấu
Mối căm hờn nung nấu tâm can
Chữ trung với nước vô vàn
Ngàn sau ai dám dễ dàng lãng quên
 
Quan Tổng đốc có tên Hoàng Diệu
Người Điện bàn , thuộc đạo Quảng Nam
Được vua cắt cử ra làm
Tổng đốc Hà nội với hàm thượng thư
 
Khi ông chết di thư để lại
Có những câu mãi mãi về sau :
‘Tướng lược phi trường tử , tử quí sanh nhi vô ích.
Thành vong mạc cứu , túng nhiên tử hữu như cô
 
Cô trung nhi thệ giử Long Thành,  
nguyện trùng tiên thần Nguyễn Tri Phương ư đia hạ
Sổ hàng huyết lệ ,vạn lý quân môn, nguyện nhựt
nguyệt chi chi chiêu minh , biểu thần xích tâm nhi dĩ "
 
Cả toàn dân bừng lên khởi nghĩa
Khởi đầu là về phía Văn thân
Dâng cao như ngọn sóng thần
Bình Tây sát Tả , đuổi quân Tam tài
 
Ở Nghệ An : Như Mai, Trần Tấn
Lãnh đạo chừng nửa vạn dân quân
Truy kích diệt lũ tham quan
"Bọn nối giáo giặc" phản dân tộc mình
 
Sau khi chiếm được thành Hà Nội
Pháp bèn trao cho lũ tay sai
Tôn thất Bá được giao ngay
Nắm quyền sinh sát thay Tây điều hành
 
Ở kinh thành nhiều người phẫn uất
Trước thảm cảnh nuớc mất nhà tan
Nam triều họp mật mấy quan
Sớ dâng xin đánh giết quân tử thù
 
Vua truyền lệnh giao cho Túc Độ
Lập hội đồng nhận lại Thăng Long
Bởi vì giặc Pháp tính chung
Lợi nhiều nếu trả đất vùng này đi
 
Rivière liệt kê mười khoản:
Buộc triều đình nhượng hẳn Hà Thành  
Từ hành chánh đến việc binh
Độc quyền thu thuế thương thuyền bán buôn
 
Chính phủ Pháp nhận luôn bảo hộ
Trên toàn phần lãnh thổ Đại Nam
Trước nhiều đòi hỏi tham lam
Vô cùng láo xược của quân bạo tàn
 
Cả toàn dân một lòng thề quyết
Suốt ba miền không thể thờ ơ
Trước quân cướp nước côn đồ
Cần Vương tụ nghĩa phất cờ Văn Thân
 
Giặc đánh chiếm bất thần Nam Định
Cho pháo thuyền thôn tính Hòn Gay
Quan quân chiến đấu mấy ngày
Quần nhau với địch suốt ngày mới thua
 
Bắn gãy chân Carreau trung tá
Tấn công tàu đốt cháy Surprise
Quân ta chống trả gan lì
Dần dần hết đạn rút đi khỏi thành
 
Mưu lũ giặc gian manh xâm lược
Chúng cố tình cắt đứt ngoại giao
Lệnh cho Rheinart xuống tàu
Rời ngay khỏi Huế để vào trong Nam
 
Chúng cố làm tình hình căng thẳng
Để dễ bề điều động quân binh
Cho ngay tàu chiến vây quanh
Các đồn dọc biển án binh cắt đường
 
Quân Trung Quốc vội vàng phản ứng
Cho quân binh chận đứng âm mưu
Cùng ta ngăn chận kẻ thù
Muốn tràn chiếm lấy vùng bờ biển Đông
 
Hoàng Kế Viêm hợp cùng Vĩnh Phúc
Giữ các đồn khu vực Gia Lâm
Ngầm cho Quang Đản tấn công
Đánh cho Pháp rút về đồn thủy binh
 
Quân Cờ đen bất ngờ đánh Pháp
Nhắm chiến thuyền pháo tháp bắn sang
Lê dương, Tây tặc kinh hoàng
Làm tên đại tá vội vàng lui binh
 
Lấy trăm binh rời thành đánh đuổi
Quân Cờ đen rút khỏi rất nhanh
Lui về Cầu Giấy phục binh
Rivière quyết tự mình đuổi theo
 
Chân Cầu Giấy trời chiều lảng đảng
Vẫn im lìm hoang vắng thê lương
Phục binh nằm sẵn bên đường
Đột nhiên pháo lệnh nổ vang ngang đầu
 
Giặc tranh nhau tìm đường trốn thoát
Quân Nam Triều nhất loạt xông lên
Điểu thương súng đã nổ rền
Trơ vơ còn lại mấy tên cầm đầu
 
Rivière rướn cao lảo đảo
Một mũi gươm kết liễu cuộc đời
Nghĩa trang Montmartre ngậm ngùi
Hải quân đại tá thành người thiên thu
 
Triều đình Huế gặp giờ bối rối
Lúc nhà vua hấp hối trong cung
Trung tuần tháng sáu lâm chung (16-6-1882)
Là khi giặc Pháp sục lùng khắp nơi
 
Vua Tự Đức vốn người hay chữ
Băm sáu (36) năm nắm giữ ngôi vua
Văn chương thi phú có thừa
Rành về văn học nhưng chưa trải đời
 
Thật hiếm hoi thấy vua kinh lý
Ra khỏi thành để thấy nhân dân
Có đi mới hiểu được rằng
Quanh ta thế giới muôn phần văn minh
 
Dưới đáy giếng tưởng mình là nhất
Hóa ra rằng vốn thật sơ khai
Văn minh mình chẳng bằng ai
Bế quan, tỏa cảng càng thêm thiệt thòi
 
Vây quanh vua triều đình thiển cận
Bỏ ngoài tai những bảng điều trần
Vua nghe một lũ nịnh thần
Chuyên môn đố kị theo chân người Tàu
 
Nguyễn trường Tộ trình vua mưu chước
Việc canh tân chưa biết ra sao?
Các quan nghi ngại bàn vào
Cho ông công giáo thành phần theo Tây
 
Việc cấm đạo ngày càng thêm dữ
Bởi lo ngại thù trong ngoại kết
Đốt giáo đường giáo xứ tan hoang
Thừa sai linh mục kinh hoàng từ đây
 
Về văn hóa nói chung tạm được
Có rất nhiều trước tác khá hay
Hoàng Quang còn đuợc tới nay
Văn chương như Quát tài thay hại mình

(Tiếp theo) QUYỂN 25

DỤC ĐỨC HOÀNG ĐẾ (1883)
 
Lại nói chuyện chung quanh di chiếu
Triều thần tôn Dục Đức lên ngôi
Tân quân cho gọi mấy người
Tiễn Thành, Tường , Thuyết vào nơi cấm phòng
 
Điều bất ổn ở trong di chiếu
Lại là điều nếu cứ nguyên văn
Được đem đọc trước triều thần
Sẽ gây bất lợi tự quân sau này
 
Tường , Thuyết muốn ra tay phế lập
Nhân dịp này sắp đặt âm mưu
Giữa triều đang lúc bất ngờ
Trách sao di chiếu mấy từ bỏ đi
 
Trong di chiếu lời phê Tự Đức
Dục Đức kia vốn thực hiếu dâm
Thuyết , Tường dựa thế đại thần
Gọi quân Phấn Nghĩa bắt giam tức thì

(Tiếp theo) QUYỂN 25

HIỆP HÒA HOÀNG ĐẾ ( 1883)
 
Rước Hiệp Hòa trị vì đất nước
Lễ tấn phong ở trước Thái Hòa
Trong khi buổi lễ chưa qua
Bất đồng đã xảy giữa ba đại thần
 
Vị tân vương ra tay tự quyết
Truất binh quyền Tường , Thuyết trong quân
Giao cho Tuy Lý hoàng thân
Đối đầu cùng Pháp giữ phần hiệp thương
 
Ngầm sai quan Tiễn Thành phụ chánh
Vào trong cung nhận lãnh mật thư
Truyền ngay trảm quyết , bêu đầu
Hai ông Tường , Thuyết kể từ hôm nay
 
Nhưng cơ mưu không may bại lộ
Thuyết và Tường bèn xử tội này
Tam ban triều điển trên khay
Đổ mồm độc dược chết ngay tại nhà
 
Rồi hạ lệnh điều tra cặn kẽ
Giết Tiển Thành lặng lẽ trong đêm
Triều thần xanh mặt nín êm
Tấn tuồng khủng bố càng thêm kinh hoàng
 
Tình thế gặp lúc đang khủng hoảng
Thuyết và Tường quậy loạn trong cung
Trong khi đại tá hải quân
Bị ta giết chết tin hung đưa về
 
Hạ viện Pháp tức thì biểu quyết
Chuẩn chi liền hai triệu Phật lăng
Cử ngay thiếu tướng lục quân
Cùng viên đô đốc hải quân tháp tùng