Hạ tuyền 4 下泉 4 • Nước suối chảy xuống 4

Chú giải của Chu Hy:

Chương này thuộc tỷ mà hứng.

bồng bồng: dáng đẹp đẽ.
Tuân Bá: chư hầu ở nước Tuân, dòng dõi của Vũ Vương, thường gọi là Châu Bá, có công trị chư hầu.

Nói rằng mạ đã lên đẹp đẽ, lại có mưa tối tăm làm cho mạ nếp trơn nhuần tươi tốt. Các nước chư hầu trong bốn phương đều có lòng tôn thờ nhà Chu, lại được Tuân Bá uỷ lạo vỗ về. Thương xót cho ngày nay không còn như thế nữa.


Trình Tử nói: quẻ bác là một quẻ mà các hào dương tiêu tan hết, chỉ còn một hào thượng cửu là còn mà thôi, nhưng trái cây to chưa bị hái mà ăn mất, sẽ còn cái lý phục sinh (sống trở lại). Rồi hào thượng cửu sẽ biến mất, còn toàn lại là hào âm thuộc quẻ không. Nhưng dương thì không có cái lý sẽ dứt hẳn, mất ở phía trên thì sẽ sinh ta ở phía dưới (để ra thành quẻ phục). Những giai đoạn ấy cứ liên tiếp, không có kẽ hở nào để cho nó dừng lại được. Lúc âm đạo (đạo tà của kẻ ác) đang hồi rất mạnh thì những loạn lạc của thời ấy chúng ta có thể biết được. Lúc quá loạn thì phải nghĩ đến việc trị yên, cho nên lòng mọi người đều muốn tôn trọng bực quân tử đứng ra dẹp loạn. Vì thế mà người quân tử được dân quy phục. Thơ Phỉ phong và thơ Hạ tuyền vì thế được sắp cuối phần thơ biến phong.

Trần thị nói: thời loạn đã cùng mà không trở lại thời trị, cuộc biến đã cùng mà không trở lại cuộc chính, thì lẽ trời đã mất rồi, và đạo người cũng dứt rồi! Bực thánh nhân ở đoạn cùng cực của thơ biến phong lại tiếp theo bài thơ nghĩ đến việc trị yên để bày rõ ra cái lẽ tuần hoàn, và để nói rằng: Loạn cũng có thể trị, biến có thể chính được cả.