Tra án

Ấp Tây Nhai có họ Cổ đi đàng bị người ta giết, cách đêm vợ ở nhà lại thắt cổ mà chết, em họ Cổ tức mình đi kiện bông lông, (lệ kêu là kiện do hà). Thuở ấy ông Phí Công làm tri huyện sở tại đi lấy lược nghiệm, thấy trong lưng họ Cổ có một cái đảy đựng năm đồng bạc, thì biết không phải là vì tiền bạc.

Quan huyện cho đòi hai làng bàn cận, xét hỏi sơ qua thì chẳng ra mối mang chi, bèn cho làng về, không đánh ai một roi; dạy phải có ý do thám kỹ cang, mười ngày báo một lần. Cách nửa năm việc nguôi ngoai, em họ Cổ oán ông huyện nhơn nhu, tới trước nha nói lớn tiếng. Quan huyện giận đuổi nó đi, nói ai giết anh mầy, mầy đã không biết mà chỉ, mầy lại muốn cho tao gia hại tới người lương thiện sao? Em họ Cổ kêu oan không đặng, giậu lẫy về chôn anh chị, không thèm nói tới chuyện ấy nữa.

Một bữa có mấy người thiếu thuế, quan huyện có ý cho đòi tới nha; có tên Châu Thanh sợ quan quở, vào trước bẩm rằng đã lo đủ, liền lấy túi bạc trong lưng mà nạp. Quan huyện coi bạc rồi, bèn hỏi nhà nó ở đâu, nó thưa rằng ở gần ấp Tây Nhai; hỏi cách mấy dặm, nó thưa rằng chừng năm sáu dặm; hỏi năm ngoái họ Cổ bị người ta giết, mi có bà con quen biết gì với tên ấy chăng? Nó thưa rằng không quen biết.

Quan huyện thạnh nộ nói mầy giết tên ấy, mầy còn nói rằng không biết. Châu Thanh một hai nói không, quan huyện không nghe, dạy đem ra tấn, nó liền xưng ngay.

Số là vợ họ Cổ muốn đi viếng sui gia, không có vòng bông thì lấy làm mắc cở, la dức biểu chồng đi mượn. Chồng không thèm đi, vợ phải đi mượn một mình; mà đồ thì quí báu, đi đàng người vợ phải gói lại, giấu trong tay áo, đến khi về coi lại thì gói mất, chồng thì nghèo không sức mà thường, rầu rĩ muốn chết.

Ngày ấy tên Châu lượm đặng gói đồ, biết là vợ họ Cổ làm rớt, chờ họ Cổ đi khỏi, nửa đêm leo vách vào, nhằm lúc vợ họ Cổ nực nằm nhà ngoài. Tên Châu lấy gói đồ ra cho, có ý dỗ đờn bà hoà gian, vợ họ Cổ không chịu, tên Châu không nghe, muốn làm hung.

Vợ họ Cổ nói khéo rằng: “Không phải tôi chê cậu, tôi thấy chồng tôi thường đau ốm, thủng thẳng đợi chồng tôi chết rồi sẽ hay.”

Têu Châu nghe đặng bỏ ra về, đón đàng giết họ Cổ, tối lại tuốt qua nói với vợ họ Cổ rằng: “Anh đã bị người ta giết rồi, thọi trước nói làm sao, bây giờ phải nhìn lời.”

Vợ họ Cổ nghe nói khóc lớn lên, tên Châu sợ chạy mất. Sáng ngày vợ họ Cổ cũng chết.

Ông Phí Công xét rõ tình hình làm tội quyết cho tên Châu. Ai nấy đều phục ông ấy thần minh, mà chẳng biết ông ấy lấy cớ gì mà tra án ấy.

Ông Phí Công dạy rằng: “Tại mình gặp việc không chủ ý, chẳng có sự chi là khó. Số là khi đi lấy lược nghiệm được đẩy bạc thấy đề chữ vạn, đến khi coi bạc tên Châu, thì cũng đề chữ vạn, ấy là đồ một chủ; hỏi nó có quen biết thì nó nói không, lời nói cùng diện mạo gian xảo, cho nên mới biết chắc việc nó.”