Chuyện đời (Ký Viên)

Thói đời kiện thưa tới quan trường hay thâm thắt: như bị đánh, nói người ta giết, giành gia tài, nói ăn cướp vào nhà, nói ăn trộm, lẩn tránh, nói phá mả. Kiện một người liên luỵ tới cha mẹ anh em người, đến đỗi nhà vô can mà có hiềm khích cũng níu vào.

Trong ý nói phải quấy chừng nào sẽ hay, bây giờ làm bướng cho họ phải đòi phải hỏi, tốn tiền bạc, bị luỵ xấu hổ tới vợ con, thì cũng là khoái ý đã giận. Ai dè một phen vào tới công môn, quân lính quát nạt, đáp tạp tâng bầng, hồn vía mất hết. Có kẻ sợ phép, toan ra cho mau, mình không có cũng chịu có; có kẻ bị quan lại muốn cho mau việc, tấn khảo dữ tợn bắt phải chịu án; có khi quan lại ỷ mình thông minh, lấy trí riêng đoán nhận tội cho người ta, mà kẻ tơ lại, lại phùng nghinh, đua nhau lấy làm phải.

Thương ôi! Một người mắc tội, cả nhà van khóc, một án vừa rồi, bán vợ đợ con.

Trăm họ phải bảo án: hình phạt phải châm chước; thế vụ phải nhẹ; oan ức phải xét; đòi bắt phải cho thưa; xử đoán phải cho chín; xây dùng phải có chừng; làm lụng phải cho cẩn; sợ khốn phải dự phòng; tiệc rượu chớ sa đà, ấy là mười điều kẻ làm quan phải giữ.

Ngoài tra án trộm, trong giấu tang ăn trộm; bởi đó thằng ăn trộm trước chết, thằng ăn trộm sau sinh ra. Một bên trị tội gian dâm, một bên thấy gái gain dâm lại dòm ngó, cho nên một tội gian dâm vừa dứt, tội gian dâm khác lại phạm.