Phỏng Khúc Phụ 訪曲阜 • Thăm Khúc Phụ

Mười chín tháng năm thăm Khúc Phụ,
Miếu xưa vẫn dưới bóng tùng xưa.
Uy quyền họ Khổng giờ đâu nhỉ?
Lấp loáng bia xưa chút ánh tà.

Mới đây, nhân dịp sang Bắc Kinh dự một hội nghị quốc tế, tôi mua vé tàu đi Khúc Phụ - di sản văn hoá thế giới được UNESCO công nhận.

Nơi đây, vào năm 1965, Bác Hồ đã từng đến và để lại bài thơ chữ Hán hàm ý sâu xa Phỏng Khúc Phụ:

Ngũ nguyệt thập cửu phỏng Khúc Phụ,
Cổ tùng, cổ miếu lưỡng y hy.
Khổng gia thế lực kim hà tại?
Thặng hữu tà dương chiếu cổ bi.

Mười chín tháng năm thăm Khúc Phụ,
Miếu xưa vẫn dưới bóng tùng xưa.
Uy quyền họ Khổng giờ đâu nhỉ?
Lấp loáng bia xưa chút ánh tà.

1. Chữ “thế” ở câu thứ 3, chữ thứ 3, phải là 勢 chứ không phải là 世.

2. Y hy 依稀: Từ điển Từ Hải giảng là “Do phảng phất dã 猶彷彿也”, nghĩa là “còn phảng phất vậy” (phảng phất: gần giống như). Cũng có tự điển giảng là lờ mờ, không rõ ràng.

3. Học giả Đào Phan giả thích hai chữ “thế lực 勢力” mà Bác dùng ở đây có nghĩa là ảnh hưởng về mặt tinh thần, chứ không có nghĩa là uy quyền hoặc quyền lực (trong Từ lâm Hán Việt từ điển có mục từ “Thế lực phạm vi 勢力範圍”: Khu vực ảnh hưởng). Đào Phan cho rằng, trong nghĩa đen, “Khúc phụ” là một gò đất cao (phụ) bị che khuất (khúc). Và nghĩa đen ấy của hai chữ “Khúc phụ” bỗng hóa thành câu thơ: “Cổ tùng cổ miếu lưỡng y hy”. Khi cả cây tùng xưa và ngôi miếu xưa mờ mờ ảo ảo (y hy), thì hình ảnh đó đã gợi lên ngụ ý một gò đất cao bị che khuất đi mặc dầu “cây tùng” vốn là biểu tượng của Nho gia về các quân tử hoặc trượng phu, khiến khách đến thăm phải thốt hỏi: “Khổng gia thế lực kim hà tại?”. Những từ ngữ và hình ảnh trong bài thơ gắn liền với nhiều giá trị tư tưởng của Đạo Khổng mà Bác vẫn phát huy tích tực, đã làm toát lên một niềm than tiếc rằng chính những ảnh hưởng tinh thần ấy lại bị các thế hệ hiện đại để cho phai mờ đi ngay trên quê hương của Khổng Tử!

Tiêu Đồng rất tán thành với cách giải thích như trên. Bởi vì như chúng ta đều biết rằng Bác Hồ vốn xuất thân Nho học, thân phụ của Người là cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc, từ nhỏ Người đã chịu ảnh hưởng của nền giáo dục Khổng Mạnh. Sau này khi đã xuất dương tìm đường cứu nước rồi trở thành vị Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và cho đến lúc Bác đi xa, trong các bài viết hay bài nói chuyện của Người, những dấu ấn về đạo Khổng còn rất sâu đậm. Bác đã từng nói: “Đạo Khổng là một môn dạy về đạo đức và phép xử thế”, “Tuy trong học thuyết của Khổng tử có nhiều điều không đúng, song những điều hay trong đó thì ta nên học”, “Học thuyết Khổng Tử có cái ưu điểm của nó là sự tu dưỡng đạo đức con người”. Người cũng đã nhấn mạnh rằng: “Cần, Kiệm, Liêm, Chính là nền tảng của đời sống mới, nền tảng của thi đua ái Quốc”.

Do vậy, Tiêu Đồng rất đồng ý với tác giả Lê Xuân Đức trong bài viết của ông rằng: “Bài thơ Phỏng Khúc Phụ của Bác không thể là bài thơ của nụ cười châm biếm, của lời phê bình như ý kiến của một số nhà nghiên cứu, mà là một bài thơ suy ngẫm về những giá trị quý báu trên đời này, dù thời đại ngày nay đã khác xa thời đại Khổng Tử. Chúng ta không nên và càng không được gạt bỏ tất cả mà phải chọn lọc tiếp thu những cái tinh túy, tốt đẹp nhất của các thời đại trước, của những tư tưởng đã có trước để làm giàu cho mình, cho con cháu mình và cho các thế hệ mai sau.”

4. Phần dịch nghĩa trong sách Hồ Chí Minh – Thơ (toàn tập):
Ngày 19 tháng năm thăm Khúc Phụ,
Tùng già, miếu cổ cả hai đều phảng phất giống như xưa.
Thế lực họ Khổng giờ đâu nhỉ?
Chỉ còn vương lại chút nắng chiều tà chiếu trên bia cổ.

Mười chín tháng năm thăm Khúc Phụ,
Lờ mờ miếu cổ với tùng xưa.
Trọng Ni thế lực giờ đâu nhỉ?
Chênh chếch bia xưa phớt nắng mờ.

Mười chín tháng năm thăm Khúc Phụ,
Tùng già miếu cũ dấu chưa nhoà.
Thế thần họ Khổng còn chi nhỉ?
Hiu hắt bia xưa chút nắng tà.

Mười chín tháng năm thăm Khúc Phụ,
Âm u miếu cổ khuất thông già.
Khổng gia thế lực giờ đâu tá?
Vương vấn bia xưa giọt nắng tà.

Mười chín tháng năm thăm Khúc Phụ,
Thông già, miếu cổ thảy lu mờ.
Uy quyền họ Khổng giờ đâu nhỉ?
Bia cũ còn soi chút nắng tà.