Chủ đề: Tìm hiểu văn hoá các vùng miền. - Trang 4

@ HXT
Đồng ý và Cám ơn.
Hà Như

Trăn trở đờn ca tài tử

* NHẬT HỒ - CẨM THUÝ

Năm 2007 là thời điểm đánh dấu một “mốc son” quan trọng đối với phong trào đờn ca tài tử (ĐCTT) của Bạc Liêu nói chung và huyện Phước Long nói riêng: 5 nghệ nhân của huyện được mời biểu diễn tại một lễ hội văn hóa ở Hoa Kỳ.

Điều đó chứng tỏ thế mạnh phong trào của huyện so với các địa phương khác. Nhưng ngay tại nơi được xem là cái nôi sản sinh ra nhiều nghệ nhân như Phước Long cũng vẫn còn lắm điều trăn trở khi nghĩ đến ngày mai...

Nhân tài rụng dần

Gần 10 năm trước, nếu tìm hiểu về ĐCTT của huyện Phước Long sẽ được giới thiệu “nghe không hết” những cái tên thuộc hàng tiền bối như: Sáu Nem, Tư Ri, Út Huề, Sáu Mai, Hai Thành...; về sau có Ba Toại, Tư Loan, Hoa Gương, Thanh Sử, Minh Khương (nhóm nghệ nhân được chọn biểu diễn tại Hoa Kỳ). Ấy nhưng, giờ đây điểm lại sẽ thấy nhiều người trong số đó gần như đã “bỏ cuộc chơi”. Có nhiều lý do khác nhau nhưng dễ nhận ra nhất chính là “cơm áo không đùa với khách thơ”.  Tài năng thì sẵn có, nhưng không ai đeo đuổi nó, bởi cái nghiệp này từ xưa đến nay dường như chẳng có ai... hái ra tiền đủ sống. Chỉ tính chi phí cho mỗi đợt  tham dự liên hoan ĐCTT,  nhiều nghệ nhân phải đắn đo, cân nhắc. Đi thi dù “đậu” đi nữa, giải thưởng cũng chẳng đủ bù chi phí những lần đi tập dượt.

Họ là anh nông dân, chú thợ hồ, chị bán hàng sén... nên hàng ngày còn phải lo chén cơm manh áo. Như Hoa Gương  - cô con gái “rượu” của nghệ nhân Ngân Tài (một trong hai người sáng lập đoàn hát Ngân Tài-Ngọc Đính trước năm 1975) - giọng hát chủ lực của phong trào ĐCTT huyện Phước Long một thời giờ đã “bỏ cuộc chơi” để lo chuyện làm ăn. Nhiều người tuổi cao sức yếu nên chỉ chơi quanh quẩn ở nhà, ở các đám tiệc trong xóm giúp vui văn nghệ. Ngay cả chú Ba Toại  - một thành viên từng biểu diễn ở Hoa Kỳ - hiện cũng rất hiếm khi tham gia các buổi sinh hoạt định kỳ của CLB ĐCTT huyện vì điều kiện sức khỏe, đường xa. Nhiều anh tài khác vì hoàn cảnh riêng tư cũng đã giã từ cái nôi ban đầu của mình...

Trăn trở về một ngày mai

Phát huy giá trị của ĐCTT trên vùng đất sản sinh ra nhiều nghệ nhân đã được chính quyền  địa phương, cơ quan chức năng đặc biệt quan tâm. Đó là việc thành lập và duy trì hoạt động ĐCTT ở các xã, thị trấn (mỗi xã, thị trấn đều có CLB ĐCTT)). Riêng CLB của huyện, từ năm 2000 cũng đã được ra mắt; đến năm 2008 CLB này lại được tái lập với “guồng máy” mới để hoạt động hiệu quả hơn. Với hơn 20 thành viên chính và nhiều người yêu thích cùng tham gia sinh hoạt định kỳ 1-2 lần/tháng, CLB đã trở thành điểm đến của những tâm hồn tài tử.

Ở đó có bác Phạm Văn Tánh - biết ca từ năm 15 tuổi đến nay đã 65 tuổi vẫn còn... mê. Anh thợ hồ Nguyễn Quốc Hưng mê và nhiệt tình đến mức được “bầu” làm phó chủ nhiệm. Rồi anh Lê Tấn Hoạch - một bác sỹ biết ca tài tử, không chỉ tham gia mà còn là nhà tài trợ chính cho CLB. Ngay cả Phó Viện trưởng Viện KSND huyện Hà Văn Tưởng - người từng đoạt giải ba ca vọng cổ tại một hội thi do ngành tổ chức ở Hà Nội năm 2007  - cũng tham gia CLB. Và có cả những gương mặt trẻ măng như Hoàng Long, Sử Thị Nhi...

Tuy nhiên,  sàng lọc để chọn ra một đội hình ĐCTT chuyên nghiệp cho huyện thì không dễ. Với họ, ĐCTT vẫn chỉ là một loại hình giải trí, chơi theo kiểu hợp tan.  Trong khi đó, chuyện đầu tư, đãi ngộ làm sao để xây dựng được một đội ngũ chuyên nghiệp kế thừa thì vẫn còn bỏ ngỏ. Phó Giám đốc Trung tâm Văn hóa-TDTT huyện Dương Minh Khương nhìn nhận: “ĐCTT hiện nay vẫn chơi theo kiểu cây nhà lá vườn, có gì chơi nấy. Nhiều người thậm chí không vào CLB vì ngại đóng phí sinh hoạt. Việc đầu tư phát triển loại hình này vẫn chưa chú trọng về nguồn nhân lực, chỉ đầu tư về trang thiết bị, âm thanh chắc chắn chưa đủ”.

Phục vụ du lịch: Không dễ

Thành lập từ năm 2007, đến nay 3 CLB ĐCTT phục vụ du lịch ở Bạc Liêu đã ổn định về mặt tổ chức và đi vào hoạt động. Đó là CLB ĐCTT thuộc Trung tâm VHTT thị xã Bạc Liêu (hoạt động tại khu lưu niệm cố nhạc sỹ Cao Văn Lầu), CLB ĐCTT thuộc UBND xã Hiệp Thành (hoạt động tại khu vườn nhãn, xã Hiệp Thành) và CLB ĐCTT thuộc Trung tâm VHTT huyện Giá Rai (hoạt động tại khu di tích lịch sử đồng Nọc Nạng). Năm 2008, lại có thêm 2 CLB nữa ra mắt: CLB ĐCTT thuộc Trung tâm VHTT huyện Phước Long (hoạt động tại khu vườn chim thị trấn Phước Long) và CLB ĐCTT thuộc Trung tâm VHTT huyện Đông Hải (điểm hoạt động là khu di tích lịch sử Bia chi bộ Đảng đầu tiên của tỉnh).

Tuy nhiên, thành lập là một chuyện, hoạt động hiệu quả hay không lại là chuyện khác. Hiện một số CLB ĐCTT đang rơi vào tình trạng “cá mắc cạn”. Còn một vài CLB ĐCTT tại các điểm du lịch thì hoạt động không hiệu quả. Điển hình như CLB ĐCTT xã Hiệp Thành (thị xã Bạc Liêu) dù được trang bị khá hiện đại, nhưng sau một thời gian hoạt động, do vắng khách nên đứng trước nguy cơ “chết yểu”.

Có nhiều lý do dẫn đến các CLB hoạt động không hiệu quả. Nhưng có thể thấy, những CLB ĐCTT này hoạt động chưa bài bản; đã vậy ngày càng nhiều thành viên lại đặt nặng về lợi ích bản thân nên tham gia không nhiệt tình. Bà Lê Thị Ái Nam - Giám đốc Sở VHTTDL  - cho rằng: “Các thành viên tham gia vào các CLB ĐCTT đã có quyền lợi hơn những người khác rồi,  vì có nhiều người muốn vào CLB mà không được. Nhiệm vụ còn lại của CLB ĐCTT là tổ chức sinh hoạt có hiệu quả trong thời gian sắp tới. Tổ chức sinh hoạt định kỳ để vừa duy trì các CLB, vừa phục vụ miễn phí cho bà con thì sẽ có phong trào hơn”.

Trong bối cảnh nghệ thuật chưa nuôi được nghệ thuật thì chuyện thăng trầm của loại hình ĐCTT âu cũng là chuyện đương nhiên!

(Nguồn: http://www.laodong.com.vn...20107/192047.laodong)

Có nhất thiết “Người Nghệ phải nói tiếng Nghệ” thì mới giữ được bản sắc văn hoá xứ Nghệ?

* NGUYỄN PHƯƠNG THOAN
(Tạp chí Văn hoá Nghệ An)

Tạp chí Văn hoá Nghệ An số 174 (ra ngày 10/6/2010), trong tiết mục “Diễn đàn văn hoá xứ Nghệ” có đăng bài “Người Nghệ phải nói tiếng Nghệ” của tác giả Thái Hữu Thịnh. Sau khi đọc kỹ, chúng tôi xin có vài thiển ý trao đổi như sau:

Trước hết phải thừa nhận rằng nếu không có một tình yêu sâu nặng, thắm thiết với quê hương xứ sở thì không thể có được bài viết như thế. Tuy nhiên, có lẽ vì quá yêu quý và tự hào về “quê choa” nên tác giả có phần cực đoan trong nhận xét, đánh giá về tiếng Nghệ, kể cả ngôn từ.

Thứ nhất: “Tiếng Nghệ chính là thành tố văn hoá quan trọng bậc nhất, là giá trị có ý nghĩa bản sắc của văn hoá xứ Nghệ. Tiếng Nghệ chắc, nặng. Nhưng tiếng Nghệ rất có uy lực, khoẻ khoắn mà nhẹ nhàng, uyển chuyển mà linh hoạt, mộc mạc mà chân tình, không khách sáo mà chung thuỷ sâu nặng... bởi nó chứa chất trong lòng sức nặng ân tình... Tiếng Nghệ đã tự cất cánh bay lên một tầm cao thẩm mỹ”. Đoạn văn nghe thật nặng “quốc hồn quốc tuý”, liệu tiếng Nghệ có hội đủ những tinh hoa tuyệt vời như nhận xét, đánh giá của tác giả Thái Hữu Thịnh? Thiết nghĩ, từ “tiếng Nghệ” nói ở đây được hiểu là cách phát âm (thổ âm) của người Nghệ (bao gồm Nghệ An và Hà Tĩnh) thì về mặt ý nghĩa nó cũng như tiếng (phát âm) của cư dân ở mọi vùng miền khác. Nếu cho rằng nó có biểu cảm thì sự biểu cảm đó chỉ thể hiện ở âm thanh là nặng hay nhẹ, trong hay đục, chứ làm sao mà biết “nó chứa chất trong lòng sức nặng ân tình” và nhất là: “ Tiếng Nghệ đã tự cất cánh bay lên một tầm cao thẩm mỹ”!?. Luận về tiếng Nghệ, cách nay 200 năm, Hoàng Giáp Bùi Dương Lịch (1758 – 1827) đã viết trong sách “Nghệ An ký rằng (dịch nghĩa): “Thổ âm người Nghệ An đục và nặng (trọc) nhưng đều có thể bắt chước tiếng khác được. Vì rằng, nặng thuộc âm cung (một trong ngũ âm) mà âm cung thì thuộc hành thổ, hành thổ thì không phải chính ngôi (ngôi cố định) và không thành tính (tính cố định) đều có thể nhờ ở bốn hành mà vượng lên, cho nên hiện ra âm thanh cũng thế. Nhưng người các xã Hoàng Trường, Vạn Phần, Hạnh Lâm, Cao Xá thuộc huyện Đông Thành (nay là Diễn Châu), thổ âm thiên về âm thương và âm chuỳ thì không thể bắt chước tiếng ở nơi khác được. Còn như người các xã Kim Nguyên, Ngô Trường huyện Chân Phúc (nay thuộc TP Vinh) và xã Hà Linh huyện Hương Sơn thì âm rất nặng, tức là hành thổ niêm trệ thì không thể biến hoá được”. Nhận xét trên của Bùi Dương Lịch là chính xác nếu chúng ta để ý thì thấy rằng rất nhiều con em người Nghệ đi ra xứ người đã học rất nhanh tiếng (thổ âm) địa phương đó, hoàn toàn không ai biết để mà trách cứ “chửi cha không bằng pha tiếng”. Ngay ở Đài TNVN và Đài THVN có một số phát thanh viên là người Nghệ chính gốc nhưng đọc và nói rất chuẩn mà điển hình là Sĩ Lương (Hồ Sĩ Lương) người xã Quỳnh Châu, Quỳnh Lưu – phát thanh viên Đài THVN – có giọng đọc “hút hồn” người nghe!

Thứ hai: “ Cái đáng chê là người Nghệ không hiểu biết tiếng Nghệ. Phải chăng họ đã quên mất mình là người Nghệ. Người Nghệ thì phải nói tiếng Nghệ (......). Người Nghệ, xứ Nghệ cần giữ gìn bản sắc văn hoá của mình là tiếng Nghệ nếu không muốn bị hoà tan mất gốc”.
Thiết nghĩ, trừ những người gốc Nghệ nhưng sinh sống ở xứ người từ tấm bé lại ít có điều kiện về thăm quê quán thì “không hiểu biết tiếng Nghệ” là thường tình; còn thì chẳng ai là người Nghệ với nhau mà khi trao đổi, chuyện trò lại phải vay mượn tiếng địa phương khác để mang tiếng “họ đã quên mất mình là người Nghệ”?! Và nữa, xưa nay chẳng ai lại buộc “Người Nghệ thì phải nói tiếng Nghệ” – có thể dùng từ “nên” thay cho từ “phải” thì còn dễ xuôi tai hơn. Nếu hễ “Người Nghệ phải dùng tiếng Nghệ” thì khi đi ra làm ăn ở các vùng, miền xa khác chắc phải thuê “phiên dịch”, nếu không, cứ ở nhà mà giữ lấy “bản sắc văn hoá của mình là tiếng Nghệ...”!... cũng cần nói thêm là coi bản sắc văn hoá của người Nghệ là tiếng Nghệ thì liệu có chính xác? Tiếc là do khuôn khổ của bài viết nên chưa thể trao đổi được.

Thứ ba: “... Chúng tôi đề nghị Đài PTTH Nghệ An, trong các buổi phát thanh, truyền hình, nhất là chương trình thời sự, phải phát âm bằng tiếng mẹ đẻ, tiếng Nghệ, cụ thể là tiếng Vinh...”.

1. Hiểu thế nào là “tiếng mẹ đẻ”? Theo cách hiểu của chúng tôi thì  “thì tiếng mẹ đẻ là ngôn ngữ của dân tộc mình, chứ không phải là tiếng địa phương, vùng miền. Cho nên, tuy cùng người Nghệ An nhưng “tiếng mẹ đẻ” của người Kinh khác người Thái, H’ Mông.v.v...

2. Vinh là nơi đô hội, hiện tập hợp nhiều cư dân ở các vùng miền khác (không chỉ riêng Nghệ An) đến sinh sống nên âm thanh giọng nói của người Vinh hiện nay thật đa dạng, không thể nói rằng “Âm sắc tiếng Vinh nhẹ, hay nhất, chính xác nhất”. Nếu nói là tiếng Vinh gốc chưa bị pha trộn nhiều thì đó là phát âm của người Hưng Dũng gốc. Nhưng tiếng Hưng Dũng lại chẳng khác mấy tiếng Nghi Lộc vốn dấu ngã, dấu hỏi thì đều đọc thành dấu nặng mà Bùi Dương Lịch đã nhận xét là “âm rất nặng, tức hành thổ niêm trệ thì không thể biến hoá được”. Theo chúng tôi, đúng là đội ngũ phát thanh viên Đài PTTH Nghệ An còn có giọng đọc chưa thật chuẩn, rất cần được uốn nắn nhưng bằng cách thức và biện pháp nào thì đang là cả một vấn đề “lực bất tòng tâm”.

        Tìm thấy 3 sắc phong quý thời vua Minh Mạng

Các cán bộ Bảo tàng Quảng Nam vừa sưu tầm được 3 sắc phong quý có từ thời vua Minh Mạng được lưu giữ tại nhà ông Trần Ngọc Minh (thôn Thuận An, Tam Anh Bắc, Núi Thành).

Qua sự giới thiệu của ông Trần Ngọc Bình, Phó Giám đốc Trung tâm Bồi dưỡng chính trị huyện Núi Thành, chúng tôi đã tìm đến nhà ông Trần Ngọc Minh (hay còn gọi là Kinh, sinh năm 1931), một cựu chiến binh đang lưu giữ 3 sắc phong quý có từ thời vua Minh Mạng. Qua trao đổi và thuyết phục, ông Minh đã đồng ý giao 3 sắc phong này cho Bảo tàng Quảng Nam để bảo quản và trưng bày vào ngày 31-7-2010.



Bảo tàng Quảng Nam trao giấy chứng nhận cho gia đình ông Minh.         Ảnh: A.T

Dù đã trải qua gần 180 năm nhưng các sắc phong may mắn vẫn còn nguyên vẹn và được ông Minh ép plastic bảo vệ. Ba sắc phong đều có kích thước 27cm x 40cm, chữ Hán viết trên giấy dó bằng mực xạ, dấu triện màu đỏ vẫn còn khá rõ nét. Đặc biệt cả 3 sắc phong đều được vua Minh Mạng phong cho ông Trần Văn Thống - cụ tổ sáu đời của ông Trần Ngọc Minh.

Cụ thể, các sắc phong này được vua Minh Mạng ban cho ông Trần Văn Thống vào các ngày mùng 5 tháng 2 năm Minh Mạng thứ 9 (1828), 12 tháng 4 năm Minh Mạng thứ 15 (1834) và 21 tháng 6 năm Minh Mạng thứ 16 (1835). Sắc phong cũng ghi rõ: ông Trần Văn Thống quê ở xã Phước An Tây, huyện Hà Đông, phủ Thăng Hoa, tỉnh Quảng Nam (nay thuộc xã Tam Anh Bắc, huyện Núi Thành). Ông tòng quân phục vụ trong quân đội triều Nguyễn lâu năm, được vua Minh Mạng phong làm Chủ tướng thủy quân thống suất quân đội trong đội phòng vệ thủy binh (gồm có 5 đội). Sau đó ông Trần Văn Thống tiếp tục được cử làm quyền đội trưởng, rồi được phong làm đội trưởng của Đội thủy binh thứ nhất. Do lập được nhiều công trạng, công vụ cần mẫn nên ông tiếp tục được phong bổ sung làm đội trưởng Đội phòng vệ thủy binh, có quyền sai khiến cả 5 đội; rồi được phong làm Võ tướng trung doanh cơ kiêm quản lãnh thủy quân.

Thông qua 3 sắc phong này phần nào cho thấy vua Minh Mạng coi trọng việc tăng cường quân bị, xây dựng lực lượng hải quân, có tư tưởng quân sự lấy thủy quân làm trọng…; về tầm quan trọng của việc bảo vệ vùng biển nước ta vào những năm nửa đầu thế kỷ XIX. Đồng thời, triều đình nhà Nguyễn nói chung, vua Minh Mạng nói riêng cũng quan tâm đến an ninh và phòng thủ biển, cắt cử và chọn người tài giỏi để thành lập những đội phòng vệ thủy quân.

                                                       AN TRƯỜNG
           ST