Chủ đề: Kỷ niệm 100 năm ngày sinh Nữ sĩ Olga Berggoltz

Hôm nay - 16 tháng 5 năm 2007, nước Nga và thế giới kỷ niệm 97 năm ngày sinh của Olga Berggolz. Là một người đọc Việt Nam hâm mộ thơ Olga, ngưỡng mộ nghị lực sống của Bà, tôi xin viết vài dòng tưởng nhớ nhà thơ trong Diễn đàn Thi Viện, xin chia sẻ chút ít những hiểu biết của tôi về người con gái Nga có số phận kỳ lạ này...

Olga Berggolz – “cây ngải đắng” của nền thơ ca Xô Viết

Mối tình âu yếm kéo dài rất lâu trong ký ức dù cuộc hôn nhân lại vô cùng ngắn ngủi giữa nữ sĩ người Nga Olga Bécgôn (1910-1975) và nhà thơ Nga sớm nổi tài danh nhưng cũng sớm chịu số phận đắng cay Boris Kornilov (1907-1938) đã được thêu dệt biết bao nhiêu huyền thoại. Người yêu thơ Việt Nam đã từng yêu mê cùng”nàng Olga” qua những bản dịch ngọt ngào của nhà thơ Bằng Việt thường chỉ nhớ đến những bài thơ tình mơ mộng đầy nữ tính của nàng. Mấy ai biết rằng, chặng đường đời của Olga không chỉ có những mối tình. Nàng đã trải qua rất nhiều thử thách của Số phận:  sự ghẻ lạnh, hắt hủi của người đời, sự phản bội của bạn bè, những tháng ngày tủi nhục trong tù ngục, sự đau đớn khi mất những đứa con còn trứng nước… Song, điều đáng quý của Olga Bécgôn mà ta đọc được đằng sau những dòng viết quằn quại bật máu là Olga vẫn giữ được tình yêu nồng nàn trong trái tim người phụ nữ, giữ được những suy nghĩ tha thiết với cuộc đời, giữ được niềm hy vọng mà đôi khi tưởng chừng đã tắt trong tâm. Chính nhờ những điều đó mà thơ của nàng gần gũi với người đọc Việt Nam, một dân tộc luôn trân trọng tình người, và nương vào tình người mà vượt lên trên mọi đau khổ.

Viết về nữ sĩ Olga Berggolz quả thật là một việc rất khó vì tư liệu thì nhiều nhưng lại có các hướng gợi mở, phân tích khác nhau. Song, như một người vốn hâm mộ nhà thơ, tôi thấy bất kỳ thông tin nào về Olga cũng đầy hấp dẫn, từ những mẩu chuyện về thời thơ ấu ngắn ngủi của nàng cho đến những chuyện “sau hậu trường” của nền thơ ca Xô Viết gắn liền với thời kỳ xét lại và những năm tháng chiến tranh. Lần giở lại một số trang nhật ký của Olga, đọc một số đoạn trích trong “Những ngôi sao ban ngày”, những hồi ký của những người trong gia đình, của mẹ và em gái nàng, các nhà văn Nga cùng thời và những nhà văn Nga hiện đại, tôi thử ghép lại những hồi tưởng của họ thành một bức chân dung về người con gái Nga kỳ lạ này, tránh đến mức cao nhất những nhận định về chính trị mà rất nhiều nhà văn đã muốn thông qua cuộc đời đau khổ của Olga lái người đọc theo những mục đích của riêng mình.

Tôi không muốn dùng từ “bà” để viết về Olga Berggolz, mặc dù khi nằm xuống, Olga đã bước vào tuổi xế bóng đời người. Nhưng cuộc đời của nữ sĩ cùng những vần thơ Nàng viết không bao giờ trở thành “có tuổi” trong tâm khảm những người yêu mến Nàng cho dẫu thời gian có trượt dài đến bao lâu nữa. Olga Berggolz mãi mãi là “Nàng Thơ” của thành Petrograt, của thành Len ngày nào. Nàng trẻ mãi. Và bất tử.

Nghĩ đến Olga Berggolz, không hiểu sao tôi lại muốn nhớ đến một loài cỏ dại đã từng xuất hiện trong thơ của Nàng: “Cây ngải đắng” – loài thảo mộc có mùi hương gợi niềm bất trắc nhưng lại có sức sống bền bỉ và kiên cường đã từng là ám ảnh của Olga trong suốt nhiều năm. Và cũng đã từng là biểu tượng cho sự dằn vặt trong Tình yêu của người con gái nồng nàn nhưng can trường ấy:
Rồi tôi vẫn nghiến răng bướng bỉnh
Ngẩng cao đầu khép chặt lòng đau
Hoa ơi hoa, hoa nở vì đâu
Hoa ngải đắng của tình tôi yêu dấu?
….
Chẳng làm gì nữa đâu lời âu yếm vô ngần
Của người dưng hay người tôi thương mến
Muôn nẻo quanh tôi loài cỏ hoa quyến luyến
Ngải đắng ơi, hoa ngải đắng tình tôi!

(Trích bài thơ “Cây ngải đắng” – 1928. TA dịch)

(tiếp theo)

Phần 1: Tuổi thơ ngắn ngủi và hạnh phúc

Ngắn ngủi… vì Olga Berggolz rời bỏ những ngây thơ thiếu nữ rất sớm. 16 tuổi yêu và 17 tuổi đã lấy chồng, 18 tuổi sinh con… Nàng cũng sớm bước vào cuộc đời sáng tác mà ban đầu tưởng chừng chỉ có những niềm vui lấp lánh đầy mê hoặc.

Những người thân
Olga Berggolz sinh ngày mùng 3 tháng 5 năm 1910 (theo lịch mới là ngày 16 tháng 5) tại Saint Peterburg (Petrograt). Cha nàng – Phedor Kristophorovich Berggolz – mấy chục năm là bác sĩ của một nhà máy, chữa bệnh cho công nhân, nhưng trước đó ông từng là bác sĩ phẫu thuật phục vụ trong quân đội, kinh qua chiến tranh chống Đức dưới đế chế Nga hoàng, từng tham gia chống bạch vệ thời nội chiến. Sau thời nội chiến loạn lạc, ông cùng vợ là Maria Timopheevna, hai con gái Olga và Maria đoàn tụ lại ở thành phố bên dòng sông Neva vào năm 1921. Trước đó, năm 1918, vợ ông đưa hai con nhỏ lánh về thành phố nhỏ yên tĩnh Uglich tránh tên rơi đạn lạc nhưng thực chất là tránh nạn đói!
Ngôi nhà gia đình Berggolz sống ở cửa ô Nevski là căn nhà gỗ hai tầng xinh đẹp với tám cửa sổ nằm giữa những tán cây phong lớn và một mảnh vườn con trồng đủ các loại hoa. Phía sau nhà còn có một vườn táo với con đường mọc nhiều tử đinh hương thơm ngát. Cuối con đường ấy có một nhà bát giác nhỏ bằng kính nhiều màu, nơi mọi người có thể ngồi uống trà và trò chuyện cả trong những ngày mùa Đông giá rét. Bây giờ, con phố nằm đằng sau ngôi nhà này được mang tên Nàng – phố Olga Berggolz! Gia đình lớn của nàng sống trên tầng hai, diện tích còn lại thì cho thuê. Gọi là cho thuê nhưng quan hệ giữa chủ nhà và người thuê lại rất ấm áp đến nỗi có cảm tưởng họ là người một nhà. Về căn nhà ấu thơ của mình Olga không ít lần nhắc đến bằng những dòng viết rất yêu thương trong cuốn “Những ngôi sao ban ngày” (1) – cuốn sách có thể coi là tự truyện của nàng. Tâm hồn nhạy cảm và gần gũi thiên nhiên mà nàng nhận được từ thuở thiếu thời trong những tháng ngày sống nơi cửa ô Nevsky, đôi khi khiến nàng mềm yếu nhưng lại chính là sức mạnh tiềm tàng giúp nàng trụ lại trước những thử thách của cuộc đời. Nếu không có những mùa Hè rớt từng có dưới mái nhà cha mẹ êm ấm chở che, chắc hẳn Olga không cảm nhận được sự chuyển động kỳ diệu của thiên nhiên như thế này:
Có một mùa trong ánh sáng diệu kỳ,
Cái nắng êm ru, màu trời không chói,
Mùa hè rớt cho những người yếu đuối,
Cứ ngỡ ngàng như lúc mới vào xuân.

Trên má mơ hồ tơ nhện bay giăng,
Se sẽ như không, nhẹ nhàng, phơ phất...
Lanh lảnh bầy chim bay đi muôn nhặt,
Hoa cuối mùa sặc sỡ đến lo âu.

Những trận mưa rào đã tắt từ lâu,
Tất cả thấm trên cánh đồng lặng sẫm,
Hạnh phúc nhiều hơn mắt nhìn say đắm,
Ghen tuông dù chua chát...cũng thưa hơn.
(Mùa hè rớt – Bằng Việt dịch)

Sau này, hình ảnh ngôi nhà thân thiết của cha mẹ đã xuất hiện nhiều lần trong thơ Olga, luôn là gam màu ấm nóng, trầm xuống bồi hồi trong bức tranh sôi động về cuộc chiến hoặc công cuộc lao động xây dựng đất nước đầy những khẩu hiệu, những lời tung hô:
Chúng tôi ra mặt trận theo những đường phố quen thuộc
Nhớ đến mỗi con đường như một giấc chiêm bao
Đây hàng giậu của mái nhà tổ phụ
Đây, trước kia, có cây phong to lớn lá rì rào.

Xuân khi ấy, cây vươn tới chúng tôi qua cửa sổ
Buổi sớm mai, óng ánh, mát tươi
Nhưng đông này lạnh lùng u tối
Bạn xanh ơi, bạn cũng chết rồi.
(Đường ra mặt trận 1942 – Xuân Diệu dịch)

(tiếp theo)
Những năm ấu thơ, Olga được sống khá đầm ấm và hạnh phúc trong vòng tay của những người ruột thịt: cha mẹ, hai người bà: bà Olia nghiêm khắc và bà Masha hiền hậu (tên của hai bà được trân trọng đặt cho hai chị em nàng), với những cô chú bác dịu dàng khác - những người thường gọi nàng với cái tên rất âu yếm là Lialia, còn cô em gái của nàng là Musia…. Hai chị em có bà vú Avdochia, người đã từng ôm chặt lấy Olga khi năm 1917 thành phố quê hương nàng đã rung lên những tiếng súng vang rền khiến tâm hồn non nớt của bé Lialia đầy lo sợ. Sau này, khi ở trong nhà lao, nàng đã nhớ về mái ấm của mình, về hạnh phúc êm ả tuổi thơ:
Chị từng mơ thấy mái nhà xưa
Nơi tuổi thơ ngây mình đã sống
Nơi trái tim như thuở nào trông ngóng
Một tình yêu, một hơi ấm chốn nương lòng

Thấy cả đêm Giáng sinh và cả cây thông
Thấy em gái cười to vui thích
Thấy dịu dàng và đầy phấn khích
Ô cửa hồng mới sáng sớm đã rực lên

Và những món quà tặng nhau buổi đêm
Lá thông tỏa mùi hương cổ tích
Những đốm sao vàng đêm tĩnh mịch
Ngay trên mái nhà của chị em ta …
Trích bài thơ “Gửi em gái” 1939 (TA dịch)

Olga được thừa hưởng từ người cha mái tóc vàng và chiếc mũi hếch nghịch ngợm, đôi mắt xanh biếc trong vắt và bướng bỉnh. Nhưng nàng lại là đứa trẻ sớm nhạy cảm và gương mặt nàng đôi khi mang một nỗi buồn kỳ lạ không lý giải nối. Nỗi buồn ấy được nhà văn Anninski gọi là “nỗi sầu không lời và vô duyên cớ của tâm hồn Nga”. (2) Nó len lỏi vào lòng nàng sau những lần chứng kiến cảnh bà vú Avdochia trong những ngày lễ tết sau khi đã uống vài ba chén thường cất giọng hát một bài dân ca có lời buồn da diết mặc cho âm điệu lại rất đỗi nhịp nhàng. Thế rồi nửa chừng bà lại ôm mặt thổn thức. Những giọt nước mắt đầy cay đắng chẳng hiểu vì sao cứ rơi ra, tuồng như chẳng ai và chẳng cógì an ủi được.

(tiếp theo)

Olga – còn có tên thân mật là Olia hay Lialia – là cháu yêu của ông của bà, còn cô em gái Maria (Masha, Musia) là con yêu của mẹ của cha – gia đình Berggolz thường đùa như vậy, không phải vì Olia chỉ được ông bà yêu và Masha chỉ được cha mẹ chiều mà chỉ để nhấn mạnh sự quan tâm chiều chuộng của hai người bà đối với đứa cháu gái đầu Olia xinh xắn. Bà nội cũng tên là Olga có tính cách khá khắc nghiệt. Bà còn khắc nghiệt hơn nữa từ khi có con dâu tức là mẹ của Olga Berggolz. Điều đó có thể lý giải bằng một sự ghen tuông rất thường tình của bà mẹ khi chứng kiến con trai yêu quý đắm đuối bên người vợ trẻ. Mọi tình cảm của bà dồn vào đứa cháu gái yêu như là một sự “trả thù ngọt ngào”. Nhưng cũng chính điều này khiến tình cảm của Olia không được ổn định. Nàng luôn bị giằng xé trong những cảm nhận hạnh phúc, vui sướng lẫn lộn với lo lắng và căng thẳng.
Trong “Những ngôi sao ban ngày” cô bé Olia nhận xét về bà mình: “Bà có những bức tranh thánh giống y nhau – toàn những gương mặt tối sầm giận dữ và dài ngoẵng… Bà chẳng cho chúng tôi động vào đồ vật gì trong nhà…- Bọn bay làm vỡ mất thôi, làm hỏng mất, làm sứt mất! tránh tránh nào… Đừng động vào!!” … Kể cả đồ chơi mà mọi người và chính bà tặng cho tôi bà cũng giữ gìn cấm đoán!”.. Nhưng rồi trong nhật ký ngày 20 tháng 1 năm 1923, nàng lại ghi: “Hôm nay Olga Mikhailovna (bà nội nàng – ND) đã mở lòng với mình. Điều này khiến mình cảm động quá – Hóa ra bà nội thực chất rất bất hạnh và cô đơn khủng khiếp trong tâm hồn…”
Ông bà nội thay nhau mua tặng Lialia của ông bà hết nơ lại tất chân, lại cả găng tay ren điệu đà nữa khiến cô bé đôi khi cảm thấy mình như một nàng công chúa nhỏ xinh đẹp vậy.
Nhưng nàng cũng từng rất buồn, tâm trạng đôi lúc trầm uất khi bà nội luôn luôn tìm đủ mọi cớ để dày vò mẹ nàng, người mà bà cho rằng là nguyên nhân khiến cha nàng ngày càng gày yếu, vất vả đi…(đầu những năm 20, ông bị lâm bệnh sốt phát ban và nhiều thứ bệnh khác nữa). Mẹ của Olia và Masha là người phụ nữ xinh đẹp, dịu dàng và chịu đựng. Sau mỗi lần mẹ chồng nổi cơn thịnh nộ thì Maria Timopheevna lại nhẫn nhịn xin lỗi, bắt chuyện làm hòa bằng giọng nói nhỏ nhẹ, hiền lành.
Bà ngoại của Olia và Masha cũng rất hiền hậu. Sau khi sinh con gái đầu lòng, Maria Timopheevna – mẹ nàng – trở nên ốm yếu, lại bị không khí căng thẳng trong quan hệ mẹ chồng nàng dâu “đầu độc”, bà ốm liên miên, mấy lần phải nằm bệnh viện. Bà ngoại của Olia đã luôn có mặt chăm sóc con gái mình, nâng đỡ con về mặt tinh thần. Những năm bước vào tuổi 60, bà ngoại của Olia vẫn làm việc không ngừng nghỉ nhưng ít khi tỏ ra u sầu. Bà là người kiên cường dưới lớp vỏ bọc của người đàn bà lam làm, nhường nhịn.
Năm 1941, khi Olga Berggolz đã bị cuốn vào vòng cuốn của cuộc sống đầy phức tạp trên thành phố, hiếm khi trở lại thăm cửa ô Nevski yêu dấu của mình, bà ngoại nàng ốm nặng rồi mất. Trong “Những ngôi sao ban ngày”, Olga tả những giây phút cuối cùng nàng được gặp bà với nhiều xúc động:
“Bà nằm trên chồng gối, choàng chiếc khăn ren màu trắng móc theo kiểu nông dân. Gương mặt bà trở nên bé nhỏ, teo tóp với những nếp nhăng ngang dọc. Đôi mắt trũng sâu nhưng ánh nhìn từ dưới hố mắt sâu thẳm ấy rất sáng và minh mẫn, lấp lánh sống động kỳ lạ. Nhưng điều khiến tôi ngạc nhiên rung động hơn cả là đôi tay đang đặt trên ngực bà: sao đôi bàn tay của bà có vẻ như to quá cỡ, biết bao nhiêu là vết chai và cục sần gồ lên, những sợi gân xanh lớn quấn quanh chúng. Đó là đôi tay của người đàn bà đã làm việc không nghỉ trọn vẹn 80 năm trời trong tổng số 87 năm sống trên đời, đôi tay của người mẹ đã sinh nở, chăm chút, thay tã, bế ẵm 14 đứa con và nhiều cháu chắt, đã từng tự mình chôn cất cho cả cháu, cả con. […] Tôi chợt nhớ đến những lần bà đưa tôi đi tắm hơi, đặt tôi ngồi trong chậu gỗ đựng đầy nước lạnh, lau bọt xà phòng làm xốn mắt tôi… khi ra khỏi nhà tắm hơi công cộng, bà còn mua kem ốc quế cho tôi ăn và cho uống nước kvas chua nữa… Còn tôi? Tôi đã làm được điều gì tốt đẹp cho bà, cho dì Vera, cho cha tôi? Chẳng có gì hết…”


(Còn nữa)

Đang chờ đón phần tiếp theo của HXT. Tớ Chép lại bài này vào đây nhé!

Ольга Федоровна Берггольц
(1910-1975)

* * *
Я тайно и горько ревную,
угрюмую думу тая:
тебе бы, наверно, иную -
светлей и отрадней, чем я...

За мною такие утраты
и столько любимых могил!
Пред ними я так виновата,
что если б ты знал - не простил.
Я стала так редко смеяться,
так злобно порою шутить,
что люди со мною боятся
о счастье своем говорить.
Недаром во время беседы,
смолкая, глаза отвожу,
как будто по тайному следу
далеко одна ухожу.
Туда, где ни мрака, ни света -
сырая рассветная дрожь...
И ты окликаешь: "Ну, где ты?"
О, знал бы, откуда зовешь!
Еще ты не знаешь, что будут
такие минуты, когда
тебе не откликнусь оттуда,
назад не вернусь никогда.

Я тайно и горько ревную,
но ты погоди - не покинь.
Тебе бы меня, но иную,
не знавшую этих пустынь:
до этого смертного лета,
когда повстречалися мы,
до горестной славы, до этой
полсердца отнявшей зимы.

Подумать - и точно осколок,
горя, шевельнется в груди...
Я стану простой и веселой -
тверди ж мне, что любишь, тверди!
1947

Nguồn:http://www.litera.ru/stixiya/authors/berggolc.html

Hì, bài này mình vẫn cứ muốn đọc mãi không thôi. Đấy là bài thơ Olga viết gửi người yêu - người chồng thứ 3 (và cũng là người cuối cùng) của mình. Bà yêu ông này cũng sôi nổi lắm, nhưng cuộc tình này đầy những ghen tuông vì ông ấy thì tài hoa, đẹp trai, lại có nhiều "em" thích vì hoạt động trong lĩnh vực nghệ sĩ mà. Nhật ký bà ấy viết đọc thương ghê (vì mình cũng là đàn bà mà!!!)

Em thầm cay đắng ghen tuông


Em giấu giếm nỗi niềm khổ sở
Của hờn ghen xuống tận đáy tâm hồn
Tưởng tới anh cùng một cô gái nhỏ
Không phải mình - tươi sáng, đáng yêu hơn!

Bước chân em đa mang những con đường
Ngoảnh lại - mình đã chôn bao mối tình thơ trẻ
Em có lỗi với người vì đã yêu anh như thế
Anh mà biết điều này chắc hắn sẽ ghét em

Giờ thốt nhiên em như chẳng là em
Ít nói, ít cười, đùa những lời cay độc
Mọi người thương hại em, và bỗng chốc
Họ không còn chia sẻ những niềm vui
Giữa cuộc chơi em chợt nghẹn lời
Đưa mắt nhìn về miền mông lung bí ẩn
Trong giây lát em đã xa vạn dặm
Cô độc vô cùng với nỗi lòng riêng
Nơi nhạt nhòa ánh sáng không tên
Khẽ run rẩy trong khí trời ẩm ướt
Nếu khi ấy anh gọi em thảng thốt
“Em ở đâu?” … Em cũng chẳng quay về

Giá biết rằng em có thể vắng xa
Tới tận miền lạ kỳ như thế
Anh sẽ nghĩ gì, anh yêu, em có lẽ
Không bao giờ về lại với tình anh?

Em một mình thầm cay đắng ghen tuông
Anh đừng vội quay mặt đi, dợm bước
Giá như bên anh vẫn là em thôi, nhưng giá như em khác đi! Em ao ước:
Chưa từng đi qua mùa hạ cháy chết người
Hoang mạc cồn cào khát bỏng đôi môi
Đến niềm vinh quang của tột cùng đau khổ
Qua mùa đông với trái tim đã cóng lạnh đi một nửa
Mà gặp nhau bây giờ…

Mới chỉ nghĩ vậy thôi đã muôn mảnh tim rời
Rạn vỡ cựa mình đau đớn trong lồng ngực
Anh yêu ơi, giữa bao điều vô thức
Hãy nhắc thật nhiều rằng anh rất yêu em
Em lại trở về giản dị đáng yêu thêm
Em sẽ không còn ghen tuông cay đắng nữa…

(TA dịch)

Tớ gửi tiếp bài viết
Olga Berggoltz - "cây ngải đắng" của nền Thi ca Xô Viết

(tiếp theo)
...
Trong gia đình, Olga rất gần gũi với cha, ông Phedor Kristophorovich. Giữa hai cha con có mối dây liên hệ vô thức nào đó khiến họ thông hiểu nhau, từ khi nàng còn là cô bé Lialia dễ vui sướng lại hay hờn giận cho đến lúc đã trở thành nữ sĩ tên tuổi. Thân phụ Olga cũng là người biết chịu đựng, không bao giờ than vãn về sự vất vả hay khổ sở của mình. Ngoài ra, ông còn không biết che giấu tình cảm, ông sôi nổi và đôi khi nông nổi nữa. Cả hồi nhỏ cho đến khi đã là quả phụ, Olga vẫn thường tìm về bên cha để hai cha con cùng ngồi im lặng trong căn phòng đạm bạc của ông. Khi đã rời mái nhà thân yêu bất chấp sự phản đối kịch liệt của cha, rồi bị bắt, nàng từng nhắc đến ông với niềm thương xót khôn nguôi trong bài “Gửi em gái”:

Trong chật chội và bực mình khổ sở
Nơi căn phòng đồ gỗ cũ mèm
Vò võ sống cô đơn mỏi mệt
Người cha mà ta đã nỡ bỏ quên

Cha Olga cũng rất chăm chút gia đình, yêu vợ và chiều chuộng hai cô con gái. Trong trí nhớ của Olga, cha nàng thời trẻ rất… điển trai và phong độ trong bộ quần áo nhà binh, nhất là hồi ông trở về sau cuộc chiến với nước Đức thời Nga Hoàng. Ông có mái tóc vàng xoăn xoăn, có bộ ria rậm như các binh sĩ Nga thời đó, bộ ria mà chị em Olga hay đùa là “chiếc đuôi thò ra từ dưới mũi cha!” Mỗi lần nghe con gái nói vậy, ông Phedor Kristophorovich lại xoắn xoắn bộ ria và cất giọng hát vui vẻ một bài ca vui nhộn của lính: “Râu hỡi, ria ơi, sao ngừng xoắn lại – cô nàng của ta lại sắp ba hoa…” Trong truyện vừa “Uglich” (3) và tác phẩm “Những ngôi sao ban ngày”, Olga có nhiều trang thuật lại những mẩu chuyện thật thân mật về cha và các con gái. Đoạn hồi tưởng về cuộc gặp gỡ với cha sau khi cuộc nội chiến kết thúc rất ngộ nghĩnh:

“Hai chị em chúng tôi đờ người ra vì sợ hãi: đầu cha nhẵn bóng, gương mặt gày tiều tụy, đen sạm và chẳng có tí ria nào, mà chúng tôi vẫn nghĩ là cha phải có bộ ria rất đẹp và mái tóc bồng bềnh cơ…

- Bác là cha chúng cháu ạ? - Musia trịnh trọng hỏi…”

Nhưng điều khiến Olga nhớ và ngưỡng mộ nhất là tình yêu giữa cha mẹ nàng. Họ yêu nhau nồng nàn, có ghen tuông, hờn giận, nhưng vẫn đầy lãng mạn trong khung cảnh thời chiến đói khổ. Những năm mẹ và hai cô con gái sống ở thành phố Uglich bên bờ sông Volga yên tĩnh, ông Phedor Kristophorovich có xin phép về thăm gia đình hai lần. Lần đầu tiên ông về có báo trước, khỏi phải nói thân mẫu Olga đã hồi hộp mong đợi thế nào! Bà viết trong nhật ký:

“Tôi sắp xếp lại phòng cho tôi và Phedia (tên thân mật của Phedor – ND) - phòng chúng tôi có cầu thang riêng dẫn lên. Căn phòng bé xíu sơn đỏ xanh, chẳng có cái gì thừa cả: một cái giường, cái bàn con…Tôi mang vào đây những bông cúc dại, cắm khắp nơi những bó hoa cúc tuyệt diệu vì chính sự giản dị của mình… Khi Phedia cùng tôi bước vào phòng, anh thốt lên:

- Trời, thật tuyệt! Anh rất thích!

Bỏ áo bành-tô ra, anh ôm tôi vào ngực. Trời ơi, tôi hạnh phúc quá! Cả thế giới này đang ở trong hai chúng tôi, và chúng tôi đã ngập chìm trong thế giới ấy…”

Có lẽ, sẽ không còn gì khó hiểu khi về sau, chúng ta được đọc những vần thơ viết về tình yêu say đắm và quay cuồng, như quên hết thảy mọi khái niệm không gian và thời gian, quên cả mọi lý lẽ… của nữ sĩ Olga Bergholtz:

Không phải thế! Anh được yêu, anh có biết
Vĩnh viễn anh là yêu dấu của em
Em không tha thứ cho anh điều gì hết
Cũng chẳng buông đôi tay ấm dịu hiền
(trích “Không phải thế! Anh được yêu!”, 1940 - Thụy Anh dịch)

Cảnh ấy, người ấy, không gian ấy... của tuổi ấu thơ đã như một tiền đề làm nên tâm hồn thi sĩ nhạy cảm, khao khát yêu thương của nàng!

(tiếp theo)

* Tiếp nhận lý tưởng mới, cuộc sống mới

Gia đình Bergholtz tiếp nhận những biến đổi của thời cuộc một cách nhẹ nhàng, như thể cuộc sống vốn vậy. Họ không cần nghĩ ngợi gì nhiều, chỉ sống giản dị cùng với mạch sống của đất nước. Sau đây là một đoạn cảm động trong hồi ký của bà Maria - em gái của Olga Bergholtz - viết năm 1942, miêu tả cuộc đối thoại giữa người cha và cô con gái Olia khi ông chuẩn bị lên đường ra mặt trận sau một vài ngày được về thăm gia đình ở thành phố Uglich:

“Cha ngồi bên giường Olia, tôi thấy ông xoa cái đầu bé nhỏ trăng trắng của chị và nói: “Cha không ở lại được, con ạ” - Olia không khóc, nhưng hỏi với vẻ buồn rầu, không, đau buồn thì đúng hơn..: “Người bênh đợi cha?” Ông nói: “Thương binh, con ạ”. Và rõ ràng có thể hiểu rằng như thế là sự việc quan trọng hơn nhiều. Olia nói câu gì đó rồi cả hai người ngồi im lặng rất lâu…”

Rõ ràng, từ rất nhỏ, Olga đã cảm nhận được sâu sắc nghĩa vụ của người công dân đối với đất nước, con tim bà ngay từ hồi ấy đã biết buồn đau và biết dũng cảm chịu đựng nỗi buồn đau của mình vì những điều lớn lao hơn. Những điều này vẫn còn đó trên con đường mà Olga đã chọn, đã đi suốt cuộc đời mình, mặc cho những oan ức và dối lừa bà sẽ gặp... Chúng ta sẽ có dịp quay lại tìm hiểu sâu hơn “cảm hứng công dân” xuyên suốt một đời thơ Olga Bergholtz ở các phần sau.

Khi Lenin mất, bà nội của Olga đã thắp nến trong nhà để tưởng nhớ, và Olga thì cảm thấy một nỗi buồn sâu sắc mà thời ấy những người công nhân vùng quê nàng đều cảm nhận. Thực ra, đó là âm hưởng chung của con người của một thời đại. Thậm chí, người ông của nàng với dòng dõi quý tộc xa xưa cũng từng giảng giải cho cô cháu gái bé nghe về trạm thủy điện đầu tiên của chính quyền Xô-viết xây dựng ở Volkhov, rằng nhờ có Lenin và chính quyền mới mà họ sẽ có một dòng điện công suất mạnh hơn, những cái bóng điện sẽ “to hơn, tròn hơn, sáng hơn và cả ngày có điện, khắp nơi có điện...”  (“Những ngôi sao ban ngày”, trang 170).

Niềm tin ấy có chút ngây thơ, nhưng là cái nhìn trong trẻo của những con người mở lòng với cuộc sống mới. Cũng vậy, còn rất non nớt với tuổi 15, 16 của mình, Olga đã mang niềm tin ấy trong tâm, hăm hở bước vào cuộc đời lao động và cống hiến:

Thậm chí lũ chúng tôi còn cùng tưởng lại tuổi thơ xa vắng
Ôn lại thời nội chiến năm nao, lời hiệu triệu cứu đói năm nào
Rồi ánh điện đầu tiên từ Volkhov dâng trào
Rọi thẳng vào tuổi thanh xuân
Rọi vào ngôi trường yêu dấu

Tưởng lại ngày rời chiếc bàn học sinh thơ ấu
Bỏ lại cho các em, chúng tôi bước vào đời
Đến với hăng say lao  động, trải trước mắt sáng ngời:
Tấm bản đồ khai hoang đất ông cha máu thịt
Lấp lánh ngọn lửa nhiều màu vui say nồng nhiệt
…
(trích “Lại một mình đơn độc lên đường”, 1952 - Thụy Anh dịch)

(tiếp theo)

* Tập làm thơ

Olga say mê văn học và đến với thi ca từ rất sớm. Người cha đóng vai trò quan trọng trong những sáng tác đầu tiên của cô thi sĩ bé bỏng, luôn muốn biết ý kiến của cha về những “tác phẩm” của mình.

Olga viết trong “Những ngôi sao ban ngày” về thời điểm đầu năm 1924 như sau:

“Trong gia đình mỗi người nhìn việc tôi làm thơ theo một kiểu khác nhau. Cha thì có bài thích bài không. Khi tôi đọc cho cha nghe bài thơ về khu vườn nhà chúng tôi, ông đã xoa đầu tôi rối bù cả lên và nói: “Tuyệt lắm… Y như Pushkin vậy!” và cả buổi chiều đi đi lại lại trong nhà theo thói quen, vò đầu tóc rối bù mà lẩm nhẩm dòng thơ đầu tiên trong bài ấy:

“Người mơ màng, khu vườn cổ phủ đầy băng giá…”

Khi tôi phải lòng một cậu chàng lớp chín bên cạnh thì tôi viết:

“Hoa chuông ơi! Nồng nàn
Ơi loài hoa dịu dàng
Lóng lánh như lệ bạc
Mộng thiếu nữ đa mang”

Cha nghe rồi nói “Hừm... Ờ…” rồi lầm bầm hát một đoạn ca cổ:

“Đa cảm! Đa cảm!..
Đa cảm quá, các ngài ơi..”

Tôi khóc òa lên vì buồn giận. Mẹ thì dịu dàng an ủi và nói là thơ “xúc động, tình cảm” lắm, chỉ có điều cha không hiểu được thôi. Mẹ thì thấy tôi viết cái gì cũng khen, còn cha thì khác… Tôi biết là cha hiểu hết!

Cha thường bảo: “Lialia, học đi con, học không phải với mục đích là sau này bị chồng bỏ thì có thể tự lo liệu cuộc sống cho mình. Con hãy học không phải vì cái tương lai kiểu ấy! Đừng có lúc nào cũng nghĩ ngợi và tấp tểnh chuyện chồng con, nghe chửa!”
(trích “Những ngôi sao ban ngày”, trang 274 – 275)

Khi Lenin qua đời (năm 1924), Olga ngồi trong xó bếp, giấu mọi người viết những vần thơ:

Những tiếng còi nhà máy chúng tôi
Đang ca lên vang dội
Hình như tất cả các nhà máy
Đều quỳ gối
Bởi chúng đã mồ côi
Bởi Lenin đã mất
Lenin thân yêu đã mất…

Ấy thế mà chỉ lướt ngang qua sau lưng con gái đang ngồi thu lu với cây bút trong tay và cuốn vở nhỏ, ông Phedor đã hiểu ngay vấn đề. Ông động viên: “Con cứ viết đi, cha không làm phiền đâu. Nhưng nếu mà viết được thì cho cha xem nhé!”

Và “tôi đã đọc cho cha nghe khi chỉ có hai cha con, không có mẹ, không có Musia, không có Avdochia bên cạnh. Tim tôi đập mạnh kinh khủng và khi đọc xong bài thơ thì tim còn nhảy loạn cả lên, mà cha thì vẫn chưa nói gì, chỉ nhìn tôi với ánh mắt rất chăm chú và mới lạ, sau đó đưa tay ra cầm trang viết im lặng đọc rồi nói nghiêm túc:

- Con chép lại đi con, chép đẹp vào nhé. Cha sẽ đưa cho bích báo của nhà máy. Có thể họ sẽ in đấy. Cha cảm thấy là họ sẽ in…”
(“Những ngôi sao ban ngày”, trang 160)

Khi người cha sôi nổi thông báo tin bài thơ của cô con gái lần đầu tiên được đến với công chúng: “Chúc mừng con! Mọi người bảo là hay… Con đã trở thành thi sĩ thực thụ rồi đấy - họ đã in thơ con!”, không hiểu sao lúc ấy, cô bé Olga 14 tuổi cùng với sự vui sướng tột độ lại cảm thấy đôi chút sợ hãi, lo âu. Một linh cảm kỳ lạ chăng?

Dầu thế nào mặc lòng, từ bấy giờ, Olga đã thề sẽ trở thành một nhà thơ thực sự, hơn thế nữa, là một nhà thơ của giai cấp vô sản. Mặc dù luôn có những linh cảm lạ lùng, khi ấy, người thiếu nữ trong sáng không hề biết rằng cuộc đời đầy biến động phía trước đang chờ đợi nàng với tất cả nỗi thống khổ cùng cực.

Và, không phải ai cũng đứng vững được như bà, kiên cường đối mặt với mọi bất hạnh để giữ được trái tim tha thiết với tình yêu, với Tổ quốc, với số phận những con người…

Chú thích:

(1) “Những ngôi sao ban ngày” (1959) là cuốn sách văn xuôi tự sự trữ tình, tự truyện của Olga Bergholtz. Năm 1968, sách được chuyển thể thành kịch bản và dựng thành bộ phim cùng tên về nữ sĩ Olga.

(2) Lev Alechsandrrovich Anninski (1934-): nhà phê bình văn học và điện ảnh Nga, tác giả bài nghiên cứu “Olga Bergholtz: “Tôi... người vợ góa của thành Leningrad” (tạp chí “Neva” số 6,  2005).

(3) Uglich là một thành phố nhỏ bên bờ sông Volga. Đây cũn là tên của truyện vừa của Olga Bergholtz, viết năm 1932.

Những đoạn dịch hồi ký, tư liệu... trong bài là của tác giả. Trong phần trích dẫn thơ, những phần có in đậm là tác giả mạn phép sửa của các dịch giả khác, mong được thể tất!

Thụy Anh

(nguồn: http://www.nhip...mp;sid=416)