Giấc mơ

Tác giả: Đào Duy Hiệp


Một bài thơ thưa vắng âm thanh mà dường như lại nhiều dằn vặt, xót xa, xôn xao những nỗi niềm câm nín: chỉ với 6 dòng mà có đến ít nhất ba giấc mơ. Mỗi giấc mơ mang một "nội dung". Nhưng "nội dung" của những giấc mơ đó nói gì?

Mới đây khi dọn lại thư viện gia đình, đến ngăn Thơ, tôi bất giác cầm lên cuốn Lá của Văn Cao, in tại nhà xuất bản Tác Phẩm Mới, năm 1988. Tập thơ mỏng, giấy đen, chữ in xấu, nét hơi bị nhòe như nhiều sách cùng thời. Đã 20 năm từ bấy. Tập thơ đã theo tôi qua nhiều không gian. Ký ức bất giác của tôi về những ngày tháng đã qua hiện về... Những biến thiên, trồi sụt của đời sống, lòng người. Thấy bâng khuâng, buồn bã.

Tập thơ có tất cả 28 bài: lạc khoản bài đầu tiên ghi 14-10-1941 và bài cuối cùng Xuân Đinh Mão 2-1987: gần 46 năm cho một tác phẩm 83 trang văn bản! Trong hành trình nửa cuộc đời ấy có nhiều bài buồn, lắng đọng, những chiêm nghiệm nhân sinh, cả thế thái nhân tình.

Tôi dừng lâu ở bài Giấc mơ, một bài thơ ngắn và lạ:

"Giấc mơ
Dưới mái nhà
Một người đang ngủ
Với giấc mơ của những vì sao
Những vì sao đang kể chuyện
Giấc mơ của mái nhà
Giấc mơ của một người đang ngủ"

(5/1/1972)

Ấn tượng về sự kiệm lời, về một khí quyển lạ, hư ảo của bài thơ khiến ta phải dừng lại suy nghĩ. Giấc mơ về những giấc mơ... Mà chủ thể của giấc mơ lại không chỉ có một; chúng đan cài vào nhau tạo ra những tầng ý nghĩa. Đã đành, bài thơ nào cũng được viết bằng lời; nhưng sự tằn tiện, mộc mạc của lời ở đây như không còn lời nữa, mà vẫn âm vang về một điều gì đó. Nó như được chắt ra từ hiện thực-thức để dệt nên hiện thực-mơ; mà lại là mơ-kép đầy siêu thực, ảo mộng, thành một giấc mơ-thơ.

Dưới mái nhà / Một người đang ngủ: thông báo trần thuật khách quan, thản nhiên, sự vật và con người, yên tâm, tự tại như bao đời và có ở mọi nơi. Nhưng nghiêng về hơi hướng phương Đông hơn bởi tiêu cự được rộng rãi, bao quát và thoáng đãng.

Bắt đầu từ dòng ba là "có chuyện": Với giấc mơ của những vì sao. Nếu không phải là "của" mà là "về những vì sao" thì mọi sự đều rõ ràng: người ngủ đang mơ về / tới những vì sao; nhưng ở đây, chủ thể của ngôi nhà ngủ, còn các vì sao lại mơ - những vì sao mơ “hộ” người đang ngủ!

Song sự phi lý chưa hết! Cấu trúc hình ảnh bắc cầu và siêu thực đi tiếp con đường phi lý của nó: những vì sao "mơ" nhưng đồng thời lại vẫn đang "kể chuyện": Những vì sao đang kể chuyện. Trong khi "mơ" mà vẫn "kể" được thì cũng lạ.

Đến đây, (dòng thơ này nằm giữa bài) nếu có âm thanh thì âm thanh đó cũng chỉ nằm trong tưởng tượng của bạn đọc về hành động "đang kể" của các vì sao. Đối xứng giữa hai đầu của "âm thanh" này là sự im lặng của những giấc mơ.

Hai dòng cuối cùng: Giấc mơ của mái nhà / Giấc mơ của một người đang ngủ là cấu trúc quay vòng trở lại, nguyên lý của thơ, hình ảnh của hai dòng đầu, nhưng đã có thêm "hành động - mơ": như vậy, không chỉ những vì sao mơ, mà mái nhà cũng mơ, người ngủ cũng mơ và giấc mơ nọ đang kể chuyện về giấc mơ kia, chồng chất lên giấc mơ kia. Đến đây, mọi sự vật và con người đều thi đua "mơ" mà không cần nhờ vả đến sự trợ giúp "mơ" của các vì sao nữa. Và lạ lùng thay: tất thảy đều "đang" diễn ra song song, đồng thời trên mặt bằng ở thì hiện tại của động từ, như trong đời thực.

Một bài thơ thưa vắng âm thanh mà dường như lại nhiều dằn vặt, xót xa, xôn xao những nỗi niềm câm nín: chỉ với 6 dòng mà có đến ít nhất ba giấc mơ. Mỗi giấc mơ mang một "nội dung". Nhưng "nội dung" của những giấc mơ đó nói gì?

Phải chăng, "nội dung" của những giấc mơ, như bao đời, vẫn chỉ là những giấc mơ. Ở đây còn là những giấc mơ-thơ.

DREAMS

Somebody sleeping
under a roof of house
dreamed of stars in Universe.
The Stars, in their turn, are talking
of dreams under house roof on the Earth
and dreams of ones sleeping.