Đêm mưa

Bài thơ này vừa được tuyển chọn vào Tuyển tập thơ lục bát Việt Nam tái bản tháng 7 năm 2000, Nhà xuất bản Văn hoá Thông tin ấn hành.

Chúng tôi có bài thơ này nhờ một lần nhà thơ quân đội Trần Đăng Khoa chép và gửi cho báo Giáo dục và Thời đại. Khoa bảo: “Bài thơ in ở báo Quân khu 3, Khoa nhớ và chép cho anh”. Tôi sững người vì tiếc. Giá bài thơ được in vào trang thơ dự thi của báo chí thì giải là cầm chắc. Hôm Trần Đăng Khoa đưa bài Mẹ, cuộc thi đã khép lại rồi! (cuộc thi thơ lưục bát, báo Giáo dục và Thời đại).

Đây là một bài thơ hay với mọi người đọc dù người đó thích thơ truyền thống hay thơ hiện đại, dù người đó thích thơ Việt vần điệu mượt mà ngân lên như hát hay theo thứ thơ “lai Tây” lủng ca lủng củng, lục cục lào cào! Bài thơ hay vì nó giản dị, ít lời và truyền cảm.

Con về thăm mẹ chiều mưa
Mới hay nhà dột gió lùa bốn bên

Cái “chiều mưa” đúng là cái kíp nổ của bài thơ. Nếu hôm anh về thăm mẹ mà trời nắng thì tinh ý một chút anh cũng có thể biết là nhà dột nhưng không cảm được tận đáy lòng cái nỗi.... dột này!

Câu thơ có một chút thảng thốt ở hai từ “mới hay”. Thì ra trước đây, anh không biết gì, anh cứ tưởng...

Cái sự “gió lùa bốn bên” là anh viết thật. Mái dột nhưng cả phên cũng rách thì gió mới “lùa bốn bên” được, nghĩa là cái nhà của mẹ thật tồi tàn.

Hai câu tiếp theo thật rát:

Hạt mưa sợi thẳng sợi xiên
Cứ nhằm vào mẹ những đêm trắng trời

Hình như có bản đâu đó in “Hạt mưa sợi đứng, sợi xiên”, cũng không sao vì sắc thái biểu cảm của câu thơ không thay đổi. Người đọc cảm thấy những hạt mưa ấy cũng đang làm buốt lòng mình. Đời người ta có khi ăn mặc đói rách nhưng trời còn cho ngủ ngon lấy sức, đằng này mưa dột, giọt mưa hắt, bắn vào người làm cho mẹ không ngủ được mà ác nghiệt thay, đấy là những “đêm trắng trời” mẹ nằm nhớ đứa con đi đánh giặc ở chiến trường xa!

Câu kết như một niềm ân hận và cao hơn nữa là một sự phản tỉnh của lương tri:

Con đi đánh giặc một đời
Mà không che nổi một nơi mẹ nằm

Người con thương mẹ, giật mình mà nói vậy chứ đâu chỉ có lỗi của anh? Câu thơ ghim vào lòng người đọc, vào mỗi chúng ta, nhắc chúng ta rằng hạnh phúc của con người thiết thực, cụ thể, có khi tưởng là nhỏ bé nhưng thật ra lớn lao vô cùng. Có khi ai đó mơ ước những cái cao xa trên chín tầng mây mà quên đi mái nhà còn dột của người mẹ chiến sĩ.

Tác giả bài thơ này - nhà thơ Tô Hoàn là một sĩ quan cấp tá về hưu ở Bắc Giang. Tôi chưa gặp anh lần nào nhưng cũng đã hơn một lần đồng cảm với những nỗi niềm nhân bản trong thơ anh.

Bài thơ đi cheo leo trên một sợi dây mỏng mảnh, một bên là thơ lưục bát và một bên là một bài ca dao mới. Nó là bài thơ lưục bát vì cái tứ thơ rất rõ. Chỉ có ba cặp lưục bát không hơn không kém mà nó nói được với chúng ta bao nhiêu điều về tình mẹ con, về hậu phương và tiền tuyến.

Ám ảnh và day trở, bài thơ hay vì được viết ra bằng một phút xuất thần của tác giả. Đọc xong, người đọc có thể nghĩ: hay quá nhưng cũng... dễ quá, có gì cao siêu đâu nhỉ mà sao mình lại không nghĩ ra?