Chương 5

Đam San nghỉ một ngày, ngơi một đêm, ở không thêm một chiều một sáng. Chàng gọi:

Đam San: Ơ Y Suh, Y Sah, ơ những chàng trai có tài ăn nói, giỏi lý lẽ, biết thuyết phục bọn tù trưởng nhà giàu. Ơ Y Blim làng Blô, Ở Y Blô làng Blang! Ơ làng Kang, làng Ana, nơi chôn nhau của những cô gái đẹp. Ơ làng Hoh, làng Hun, nơi cắt rốn của những chàng trai xinh. Các bạn hãy lại đây.

Y Suh, Y Sah, Y Blim, Y Blô: Ơ ông cậu cao niên, ơ ông bác nhiều tuổi. Ông gọi chúng tôi có việc gì vậy?

Đam San: Tôi gọi các bạn không vì công này, cũng chẳng vì việc nọ. Tôi muốn chúng ta đi chặt cây mruah, cây ktu, đốn đọt mây bắp chuối đó thôi.

Y Suh, Y Sah: Vâng, sao chúng tôi lại không đi? Chúng tôi đi chứ ông anh rể ạ. Chúng tôi sẽ đi rừng nào ông anh rể cho chặt, sẽ đi thung nào ông anh rể cho đi.

Thế là họ ra đi. Một trăm người mở đường đi trước. Một nghìn người cất bước theo sau. Kẻ mang cuốc, người vác xagac. Họ đi suốt ngày, lục lọi hết rừng này đến rú kia.

Đam San: A ha, ơ các con, rừng ta tìm phát đây rồi. Ai phát thì hãy phát đi. Ai đốn hãy đốn đi. Ơ này các con, cây này là cây gì vậy?

Tôi tớ: Cây smuk, cây smun, những cây gốc không thấy, ngọn không có, những cây đã sinh ra H’Nhĭ, H’bhĭ đó ông ạ. Đó là cây smuk ở phía đông nhà, là cây plang ở phía tây hiên, những cây đã sinh ra H’Nhĭ, H’bhĭ đó ống ạ. Đó là những cây gốc trong suối, thân trong thung, bóng rợp cả một vùng, tên gọi là gì không rõ. Gốc cây người đi quanh phải một năm. Cành cây chim chuyền phải một tháng. Tán cây chim bay hết một hơi. Gốc cây trong suối, thân cây trong thung, cây cao không cao, thấp không thấp, đủ chọc đến trời. Gốc cây trong suối, thân cây trong thung, đó là cây Tông Lông vốn có tự xưa. Thân do trời trồng, gốc do trời vun, tự nó vực dậy, tự nó vươn lên. Đó là một cây cành lá xum xuê, một cây của vực thẳm khe sâu, gãy phía nào không rõ, ngã phía nào không hay. Cây thần đó ông ạ.

Đam San: Bớ bọn ta, vậy thì ta hạ cây này nào. Ai gãy rìu, hay rèn ngay rìu. Ai gãy xagac, hãy rèn ngay xagac.

Giữa lúc đó H’Nhĭ, H’bhĭ ở lại trong làng vẫn ngong ngóng đợi chờ đã cả tháng năm.

H’Nhĭ: Ơ các con, đi bắt voi về nào.

Tôi tớ: ơ Dút, ơ Dut, mày ăn cây le. Ơ Đê, ơ Đê, mày ăn cây lồ ô, chủ mày là bà H’Nhĭ, bà H’Bhĭ. Hai ba fmuốn đi tìm ông Đam San đi kiếm đọt mây bắp chuối đã cả tháng năm. Ve jut ve tê lại đã kêu một mùa mới mà vẫn chưa thấy về.

H’Nhĭ: Ơ nghìn chim sẻ, ở vạn chim ngói. Ơ tất cả tôi tớ của ta. Chúng ta hãy đi tìm ông Đam San xem vì sao ông đi rừng thẳm đắm sâu đã cả tháng năm mà không thấy về?

Tôi tớ: vâng thưa bà, chúng ta phải đi chứ.

Cùng với H’Nhĭ, H’Bhĭ tôi tớ, bạn bè có dăm ba người, có cả một người có tài ăn nói cũng đi theo. Tôi tớ cả trăm người được xua đi trước, có nghìn người cất bước theo sau. Trong đoàn có cả những người em trong làng, những người cháu trong nhà.Voi đực đóng bành mây, voi cái đóng bành mui. Ngồi trong bành là hai cô gái mặt mày bầu bĩnh. Họ đi, đi mãi vào vùng rừng xanh xa thẳm, vào vùng rừng tối bịt bùng. Đêm nghỉ ngày lại đi. Đến lúc họ tới được nơi chốn ở của Đam San thì họ thấy cây bị chặt đã rung lên.

H’Nhĭ: Ơ nuê, ơ nuê! Sao nuê lại làm như vậy? Đó là cây smuk ở phía đông nhà, là cây tang ở phía tây hiên, những cây sinh ra bà xưa, ông cũ của chúng tôi đó. Nếu nuê cứ phăm phăm chặt như vậy, chúng tôi sẽ chết mất. Nuê sẽ ăn gan bò trong thau, ăn gan trâu trong mâm, uống rượu ché tuk, ché tang một mình một cần. Thôi nuê ở lại, chúng tôi về đây.

H’Nhĭ, H’Bhĭ đứng nhìn Đam San. Chàng vẫn hăm hở chặt, trông chàng cứ như đang trong ngày hội giết lợn giết trâu, ăn đông uống vui mừng mùa khô năm mới vậy.

Đam San: Bớ các con, bớ các con! hãy dũi như lợn, hãy báng như dê, hãy tới tấp vung tay búa tay rìu như chớp giật trong đêm tối.

Tôi tớ: Ối ông ơi, ối ống ơi! Gốc cây trong suối, thân cây trong thung, cây như muốn gãy, như chưa muốn gãy. Gốc trong suối, thân trong khe, cây đang lung lay muốn gãy rồi ông ạ.

Đam San: cây lung lay muốn gãy nhưng gốc chưa đứt. Bớ tất cả làng ta, hãy cứ dũi như lợn, cứ báng như dê, hãy cứ tới tấp vung tay búa tay rìu như chớp giật trong đêm tối cho ta!

Dân làng chặt thì cầm đèn sáp. Đam San chặt thì cầm đuốc. Bóng cây tối như đêm. Cây đang đu đưa nhè nhẹ, rồi lắc lư từ gốc đến ngọn. Nó muốn gãy. H’Nhĭ, H’Bhĭ thấy vậy bỏ chạy. Hai chị em sợ quýnh, muốn chạy ra xa, những rồi cứ quấn lấy cây mà chạy. Cây xà xuống đầu hai người.

Đam San: Ơ H’Nhĭ, ơ H’Bhĭ, chạy tránh đi nhanh.

H’Nhĭ, H’Bhĭ chạy phía tây, cây ngã theo phía tây. Chạy phía đông, cây ngã theo phía đông. Hai chị em chạy vào vùng Mnông, cây ngả theo vào vùng Mnông. Chạy xuống vùng Bih, cây ngã theo xuống vùng Bih. Chạy ra vùng Adham, cây cũng ngả theo ra vùng Adham.

Đam San: Ơ H’Nhĭ, ơ H’Bhĭ, chạy đường về làng.

H’Nhĭ, H’Bhĭ liền chạy theo đường về làng. Hai người váy tuột mặc váy, áo tuột mặc áo, cứ đường làng mà chạy Nhưng rồi cây cũng lại ngả theo phía đường làng.

H’Bhĭ: Em mệt lắm rồi chị ơi!

H’Nhĭ: Thì đi vậy. Chúng ta nương nhau mà bước vậy.

Túi trầu cau của H’Nhĭ, H’Bhĭ rơi vung vãi suốt dọc đường. Hai chị em về gần đến làng thì cây sà xuống quá đầu. Họ vào đến làng thì cây lao xuống. Họ vào tới cửa thì cây ầm ầm sụp đổ, tiếng dội đến trời xanh. Cây cối khắp nơi đều gãy theo. Rừng gần rừng xa đều tan tác. Các cây cổ thụ cũng gãy hết, cành toác ra như bị bão giật, thân gục xuống như bị lốc xô. Hai chị em bị vật lăn ra giữa nhà, bị quật ngửa ra gần cửa. H’Nhĭ thì nằm ở đây, váy tuột đằng váy, áo tuột đằng áo. H’Bhĭ vào đến nhà trong thì lăn ra chết ở cửa buồng.

Còn Đam San từ lúc ấy cũng chạy theo sau. Tóc xổ đằng tóc, khăn tuột mặc khăn, thấy váy nhặt váy, thấy áo nhặt áo đem về. Anh chàng chạy suốt, vừa chạy vừa khóc. Về đến nhà, thấy H’Nhĭ nằm chết giữa nhà, liền bế H’Nhĭ vào buồng.Vào đến buồng lại thấy H’Bhĭ nằm chết ở cửa buồng liền đỡ luôn H’Bhĭ lên đùi. Thế là một bên đùi anh chàng đỡ H’Bhĭ, còn một bên đùi thì anh chàng đỡ H’Nhĭ.

Tôi trai tớ gái trong nhà có bao nhiêu người đều hớt hải chạy đến xem hai người chị em bị cây đánh khác nào hồn đã rơi mất trong suối, vía đã lạc mất trong rừng. Mọi người oà lên khóc.

Tôi tớ: Ối anh ơi, ới anh ơi! Hai chị chúng tôi chết hết cả rồi. Chúng tôi ở với ai bây giờ.

Đam San cũng khóc. Chàng khóc cả ngày cho đến chiều, thâu đêm cho đến sáng. Thấy tôi tớ đi làm cột klao, hòm quách, chàng bảo:

Đam San: Ơ nghìn chim sẻ, ơ vạn chim ngói. Ơ tất cả tôi tớ của ta! Xin các người đừng vội làm cột cao hòm tốt! Các người hãy để ta đi. Hãy chờ ta về! Ta phải đi hỏi thần Đất, thần nước, hỏi ông Du, ông Diê, những thần trước đây đã xe duyên kết tóc cho ta, ai là người các ông ấy sẽ lại cho ta để nấu cơm ta ăn. Dệt áo khố ta mặc. Hỡi bà con dân làng, hỡi các con các cháu trong nhà. Nhờ bà con anh em lấy ching ra đầy gian khách, lấy char treo đầy góc cửa ra vào, giúp ta ở lại nhà với H’Nhĭ, H’Bhĭ đã lúa mục cỏ nát, đã bị ma quỷ bắt đi! bà con anh em hãy giúp ta giết trâu, giết bò làm ma thật linh đình, báo tang cho khắp gần xa, từ tây xuống đông cho người người đều biết, để người Bih lùa trâu lên, người Lào đánh bò xuống, để người Blô, người Êpan khiêng rượu, khiêng lợn đến dự tang. Bà con anh em hãy giúp ta đánh lên các ching cái, trống to. Đánh lên các ching hlong hoà nhịp cũng các chũm choẹ xoa, để cho voi đực voi cái ra vào sàn hiên không ngớt, trên giá treo ching không bao giờ vắng bởi ching char.

Y Suh, Y Sah: Ơ anh, anh đi đâu vậy?

Đam San: tôi đi khóc với thần Đất, tôi đi than với thần Nước. Tôi lên ông Du, ông Diê ở trên trời.

Nói rồi Đam San đi lấy một cây gươm, mài cây gươm sắc đến mức con ruồi đậu vào là đứt làm đôi. Con mọt đậu vào cũng rơi tuột. Rồi chàng ra đi.

Đam San: Ông ơi, ới ông ơi, ông thả thang xuống cho cháu.

Ông Trời thả xuống một thang đồng, Đam San liền chặt phắt. Ông Trời thả xuống một thang bạc, Đam San cũng chặt phắt. Ông trời thả xuống một thang bêch, Đam San lại chặt phắt nữa. Ông Trời thả xuống một thang vàng, lúc đó Đam San mới leo lên. Chàng đã leo lên đến trời.

Ông Trời: Cháu lên có việc gì đấy, cháu?

Đam San đứng lặng thinh không nói không rằng. Ông Trời chìa thuốc mời, tức thì chàng tóm lấy đầu ông

Đam San: Tôi chém ông đây này, ông ơi!

Ông Trời: Chuyện gì mà cháu muốn chém ông vậy cháu?

Đam San: Chuyện gì mà tôi muốn chém ông à? Chuyện tôi kêu tôi gọi, ông không thưa. Chuyện tôi khóc tôi than, ông không nghe. Chuyện rượu tôi đem cúng, lợn trâu tôi đem giết để làm lễ, mà cổng chốt ông không mở, cổng sắt ông vẫn đóng chặt. Ông ơi, ông hãy nhìn thằng Đam San cháu ông đây này, nước mũi ròng đầy cả chén hoa, nước mắt rỏ ròng đầy cả bát sứ, lênh láng khắp chiếu chăn. Ối ông ơi, vợ cháu chết mất rồi. Người vợ nấu cơm đơm canh, người vợ dệt khố dệt áo cháu chết mất rồi! Chính ông là người đã treo ching với char, trộn dầu với sơn, xe duyên chắp mối vợ chồng cháu. Chính ông đã ép ngựa phải chịu cương, ép trâu phải chịu thừng, ép duyên trai với gái. Cháu không ưng không chịu thì ông hăm cháu phải hốt phân ngựa phân bò cho H’Nhĭ, H’Bhĭ. Ông bảo cháu chỉ có lấy H’Nhĭ, H’Bhĭ mới trở nên một tù trưởng giàu có, ching lắm char nhiều. Vậy giữa lúc ching cháu đang đổi, char cháu đang sắm, tôi trai tớ gái cháu đang có này, ai là người nấu cơm canh, ai là người dệt khố, dệt áo cho cháu đây, ông?

Ông Trời: ơ cháu! Vậy thì cháu hãy lấy ngải kpŏ, ngải kpun đem mài trong ba năm, đem tắm trong ba sáng cho H’Nhĭ, H’Bhĭ.

Đam San: Cháu còn làm như vậy để làm gì nữa hả ông? Đã chết rồi thì sao còn đứng dậy được? Đã rữa ra rồi thì sao còn sống lại được, sao mặt mày còn được như cũ, thân hình còn được như xưa. Biết chọn váy áo, xuyến vòng như các cô gái còn son nữa chứ?

Ông Trời: vậy thì cháu lấy củ nén cháu phun vào lỗ tai, cháu lấy gừng cháu phun vào lỗ mũi. Chạng vạng tối cháu ra làm phép ở ngoài sàn sân.

Thế là vì duyên vì số, H’Nhĭ, H’Bhĭ đã lúa mục cỏ nát, bị ma quỷ bắt đi, nay lại được ông Trời cho sống lại.

Đam San ra về, tay đỡ cằm, tóc bỏ xoã như thường thấy vợ chồng để tang cho nhau. Về đến làng rồi về đến nhà, chàng thấy người ta đang đánh lên ching cái trống to, các ching hlong đang cùng hoà nhịp với các chũm choẹ xoa, voi đực voi cái đang ra vào các sàn hiên không ngớt. Quang cảnh khác nào như đang ăn đông uống vui mừng mùa khô năm mới. Khách đến phúng viếng dự tang đông nghịt, gươm giáo như lách như lau. Chàng bước tới dưới mái hiên, đi vào đến cửa tưởng còn thấy vợ đâu đây, liền oà khóc.

Đam San: Ôi, vợ tôi chết mất rồi. Vợ tôi đã lúa mục cỏ nát mất rồi. Người vợ mà thần đã cho tôi, để tôi nên người tù trưởng giàu mạnh đầu đội khăn nhiễu vai mang nải hoa. Giờ đây, nếu ông Trời lại ban cho tôi, tôi xin lấy lá chập lại, tôi gieo cầu được một sấp một ngửa. Xin hãy ban ơn tái tạo cho vợ tôi đứng dậy, ăn gan bò trong thau, ăn gan trâu trong mâm, uống rượu ché tuk ché tang một mình một cần. Ơi em ơi, em ngủ sao quên thức giấc, em nằm sao quên bừng dậy. Ới em ơi, sao em quên cả trời hừng đông! Em thấy chăng rượu ché tuk ché tang không bao giờ thiếu ở cột. Cọc thui trâu thui bò không bao giờ không có dây. Người đến phúng viếng dự tang nườm nượp, đem lợn hàng đàn, bò cả bày, trâu cả trăm con đến viếng em! Hỡi ngải linh ngải thiêng, đây, tôi lấy củ nén tôi thổi vào lỗ tai, tôi lấy gừng tôi thổi vào lỗ mũi vợ tôi.

H’Nhĭ, H’Bhĭ tức thì hồi lại, rồi tỉnh hẳn. Hai chị em nhổm dậy đi lấy nước nồi bung nồi bảy rửa tay, lấy nước chén sứ bát hoa rửa mặt. H’Nhĭ nói với Đam San:

H’Nhĭ: Ơ anh, ơ anh. Thế là anh khóc chúng em đã nhiều, anh than chúng em đã lắm, anh đã sụt sùi chúng em không kể ngày đêm! Em ngủ đã quá say, em nằm đã quá giấc, em mơ thấy bông sen quanh làng anh ạ.

Đam San: Ơ các con, ơ các con. Thế là vợ ta đã sống lại rồi. Ai giữ bò hãy đi bắt bò. Ai giữ trâu hãy đi lùa trâu. Ai đi lấy rượu hãy đi lấy rượu. Hãy đánh lên các ching cái trống to. Đánh lên các ching Hlong nhịp nhàng cùng với chũm choẹ xoa có tiếng đồng tiếng bạc. Hãy đánh lên tiếng trống thân Dam Bhu có tiếng kêu át cả tiếng sấm. Đánh lên đi nào! Đúng là ông Trời đã cho H’Nhĭ, H’Bhĭ sống lại rồi. Để ta lại nên một tù trưởng giàu mạnh đầu đôi khăn nhiễu vai mang nải hoa rồi đó.