Lê Phụng

Trăng mờ khói lạnh cồn xa
Đò đêm buộc bến tửu gia Tần Hoài
Ca nhi hận nước mặc ai
"Hậu đình hoa" vẫn ngân dài bờ khuya

Con nay đến tuổi thành người
Tóc sương bố có đôi lời dậy con
Ơn vua mang nặng ghi lòng
Thi, thư khó nhọc gắng công hội này
Học sao cho có thực tài
Lề nho đói rét chẳng ai ngại ngần
Xa con lòng bố vẫn gần
Gửi con đọc kỹ ân cần mấy câu

Răn Nghiễm, Sĩ, Phận, Dật, Đồng:

Mệnh trời đất, có sinh là có chết. Từ cổ xưa, thánh hiền chẳng ai thoát khỏi mệnh này. Tử Hạ nói: "Chết sống do mệnh, Giầu sang bởi trời". Bốn bạn đều ghi lời. Lời này ngụ ý là thành đạt không nên vội vàng đeo đuổi, thọ yểu không thể cầu xin mà được.

Cha nay đà quá năm mươi, thời trẻ cùng khổ, gia đình nghèo khó, khiến phải bôn tẩu hết đông lại tây. Tính thì cương trực, tài thì vụng về, thêm thói hay điều chống đối. Tự xét cảnh mình, còn bôn ba còn hoạn nạn. Nên ta từ giã từ cuộc sống đua tranh, khiến các con gặp cảnh đói rét. Ta thường cảm nhớ lời bà vợ hiền của Nhụ Trọng. Thân mặc áo vải thô, ta đâu thẹn với đàn con. Đó là một điều khiến ta từ quan. Mà ta hận xóm làng không có ai như hai lão Trọng, trong nhà không có ai đáng xánh vời vợ lão Lai. Nỗi khổ tâm đó khiến ta cảm thấy quạnh quẽ cô đơn.

Khi còn trẻ ta chuyên đọc sách và chơi đàn, bỗng thành tật chỉ thích nhàn tĩnh. Mở quyển sách thấy điều đắc y mải mê đọc tới quên ăn. Khi nhìn thấy cây giao bóng, nghe thấy chim đồi tiếng hót là lúc ta vui vẻ thoẻ thê trong lòng. Và kỳ tháng năm tháng sáu, nằm bên song bắc đón ngọn gió mát, ta thấy sung sướng chẳng khác gì vua Phục Hy thời thượng cổ. Ý nông biết cạn, nhưng lời này cũng đáng quý. Ngày qua tháng lại ta chẳng ham điều kỹ xảo. Nhìn lại chuyện qua, mọi điều đều mờ mịt.

Từ ngày bệnh hoạn, sức suy lực giảm. Người thân kẻ thuộc thuốc thang nâng giấc, nhưng ta vẫn e số trời có hạn. Con còn trẻ, nhà lại nghèo, không nơi tựa nương. Gánh củi quảy nước việc gì chẳng tới tay, điều đó bận lòng ta mà chẳng biết nói sao. Các con tuy chẳng cùng một mẹ, nên phải nghĩ đến điều bốn bể cũng là anh em. Bão Thúc, Quản Trọng lợi lộc chia đều. Quy Sinh, Ngũ Cử nằm chiếu gai bàn sách cổ, vì đổi bại mà thành, vì thua nên công. Đó là truyện người dưng, huống chi là anh em cùng một bố. Hàn Nguyên Trường người đất Toánh Xuyên, đời mạt Hán, làm quan tới bậc khanh tá, sống ngoài tám chục, anh em sống cùng nhau cho tới ngày răng rụng. Phạn Trĩ Xuân người Tế Bắc, lừng danh đời Tấn, bẩy đời hân hoan chung sống một nhà. Kinh thi có câu: "Ngẩng nhìn núi cao, Thẳng đường bước rảo". Bằng chưa làm nổi, con hãy để tâm. Gìn giữ thân con. Cha nay dứt lời.

Thượng kinh một thủa bôn ba
Dời về quê cũ nay đà sáu năm
Hôm nay chốn cũ về thăm
Những điều trông thấy động tâm ai hoài
Cảnh dường không đổi đồng ngoài
Xóm trong dãy phố thiếu vài ba căn
Ngõ quanh nhà cũ bước lần
Xóm giềng ngày trước quây quần nay đâu
Hoang vu lối trước ngõ sau
Tình xưa nghĩa cũ rầu rầu tiếc thương
Trăm năm trong cõi vô thường
Lạnh nồng nồng lạnh đôi đường đổi thay
Sợ điều Đại Hoá ngừng xoay
Trước khi khí lực thân này chưa suy
Nghĩ quanh nghĩ quẩn làm chi
Một thưng uống cạn li bì tỉnh say.

Cáo quan đã sáu năm rồi
Ốm đau vẫn sợ lệnh đòi chầu vua
Chợt đâu thấy có sai nha
Lại mừng vì dã lầm nhà qua đây
Đời người quá nửa xuân này
Mười điều cả chín đều sai ý mình
Gớm cho giấc mộng công danh
Làng say yên sống sao đành ra đi.

Là người chữ đạo hằng noi
Đủ ăn đủ mặc ai thời chẳng mong
Đói cơm thiếu áo long đong
Cách nào noi đạo an lòng hôm mai
Đầu xuân lo việc cấy cày
Đến ngày được gặt là ngày nên công
Rạng đông đã vội ra đồng
Chiều vàng lúa cạn còng lưng quảy về
Đường đồi sương xuống lạnh tê
Muộn thu gió lốc bốn bề gian nan
Nghề nông vất vả muôn vàn
Ngày mùa đồng áng nhọc nhằn đà quen
Mỏi ròi mỏi rã tay chân
Chẳng lo tai vạ yên thân bấy chầy
Tắm xong nằm nghỉ hiên ngoài
Rượu vò một đấu nhấp hoài thiu thiu
Nịch Tư tích cũ đuổi đeo
Ngàn năm tình nghĩa vẹn điều bấy nay
Mong sao được mãi như như vầy
Tự tay vun bón cấy cầy chẳng than

Ngày hè nắng chói nắng chang
Nhà nho mùa gặt xốn xang bận lòng
Thóc hơn e nóng nực hơn
Thóc cao lại sợ chẳng bòn đủ ăn
Bếp rơm gạo mới ngon cơm
Vựa đầy tường thấp ngang tầm bờ vai
Sự cầu nếu ứng được ngay
Xin cơn gió mát thóc đầy một kho

Mười năm gió bụi tới nhà
Mắt mờ tóc bạc lòng già ngổn ngang
Lùm thông ngõ cũ ngỡ ngàng
Cánh hồng đơn chiếc mây giăng bộn bề
Trẻ reo bên cổng ông về
Bạn xưa dừng gậy hề hề mừng ông
Khôn lời ngồi tựa bên song
Canh khuya sương lạnh trăng trong xế dần

Đường dài ngại bước xa xôi
Xanh lam đầu núi cuối trời mây giăng
Nắng thu đồng lúa sớm vàng
Mưa chưa đủ nước đồng hoang khó cày
Chưa vào mùa đỗ mùa khoai
Chim về trốn lạnh lạc loài xôn xao
Sậy lau mây khói dạt dào
Kinh thành bạn cũ còn bao nhiêu người

Về đi sao chẳng về đi
Ruộng hoang đồng cỏ đợi chi chưa về
Hình này bó buộc thân kia
Biết ai than thở vợi chia nỗi sầu
Việc qua chuộc lại được nào
Từ nay riêng chuyện mai sau lo lường
Lạc chưa xa dẫu lầm đường
Khôn nay nghĩ lại thẹn thùng dại xưa
Con đò thuận gió nhẹ đưa
Áo bay lờ lững chèo khua lững lờ
Hỏi thăm đường lối bạn đò
Giận trời chậm sáng mới mờ rạng đông
Mái quê thanh bạch xa trông
Bước chân rảo bước sớm mong đến nhà
Tiểu đồng đón chủ chạy ra
Lũ con bên cổng mừng cha đã về
Hoang vu ba luống não nề
Cúc tùng mới đó bộn bề khác xưa
Bước vào tay giắt con thơ
Rượu vò cơm bữa đơn sơ sẵn sàng
Chuốc mình nghiêng chén uống tràn
Ngắm hàng cây cảnh hân hoan mỉm cười
Song nam ngồi dựa thảnh thơi
Duỗi chân đủ chỗ duyên trời khéo may
Thăm vườn thành thú ngày ngày
Cổng ngoài lấp kín then cài kín bưng
Dạo quanh gậy chống bước ngừng
Chân trời xa thẳm mịt mùng vời trông
Đầu non mây toả bềnh bồng
Lối về đà mỏi cánh hồng nản bay
Bóng chiều bát ngát miệt tây
Gốc tùng đứng dựa phút rầy thảnh thơi
Chuyến này về thực về rồi
Lời chào nhắn gửi cùng người tới lui
Mùi đời chẳng hợp ngán mùi
Lẽ nào gắng gượng kịp lùi hoá hay
Xóm làng thân thuộc xum vầy
Vui cùng đèn sách tháng ngày rảnh thân
Bạn điền báo dịp đầu xuân
Luống tây coi lúa đồng lần phiên ta
Xe mui vượt quãng đường xa
Băng sông cậy lá thuyền hoa thăm đồng
Trong veo khe uốn khúc vòng
Bên đường gò chất đống chồng vây quanh
Mênh mông cỏ mượt cây xanh
Suối tuôn róc rách dập dềnh nước trôi
Đương mùa vạn vật xanh tươi
Riêng ta đà chút già rồi ngán thay
Đường đời đà tới khúc này
Còn bao năm tháng nữa đây mà chờ
Ở về sao mãi lững lờ
Còn chi suy nghĩ vẩn vơ nhọc lòng
Lợi danh chẳng đợi chẳng mong
Cung tiên xa thẳm cũng không có màng
Ước mong được buổi rảnh rang
Nghỉ tay vun xới chiều vàng dạo chơi
Lên cao thở mạnh một hơi
Bên khe thi tứ đầy vơi dạt dào
Hình hài phó mặc trời cao
Thuận theo con tạo vui nào vui hơn