Chủ đề: Dân ca Huế

Giới thiệu chung về nhạc Huế

          Với bề dày lịch sử và truyền thống văn hóa, vùng đất sông Hương - núi Ngự là nơi hội tụ nhiều dòng nhạc mang đậm bản sắc Huế như dòng nhạc cung đình bác học, dòng nhạc dân gian, dòng nhạc tín ngưỡng tôn giáo, cùng với nền tảng thơ văn, mỹ thuật, lễ hội dân gian và làng nghề thủ công truyền thống góp phần làm phong phú đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân Huế xưa và nay.

          Nhạc Huế mang sắc thái địa phương rõ rệt, nhưng nhạc Huế lại không phải là một thứ âm nhạc địa phương, dưới các triều đại phong kiến nhà Nguyễn. Do hoàn cảnh lịch sử, nhạc Huế - qua thành phần nhạc lễ và cung đình của nó - đã một thời gian khá dài đóng vai trò là "quốc nhạc" dưới thời thuộc Pháp. Nhạc Huế vẫn chinh phục được quần chúng hâm mộ rộng rãi, được sử dụng phổ biến ở các tỉnh phía Bắc và Nam. Và ở những nơi này, không phải chỉ có vấn đề thưởng thức nhạc Huế như một đặc sản có hương vị lạ từ nơi khác đem đến, mà người ta còn thấy hiện tượng nhạc Huế thâm nhập vào nhạc Bắc, ảnh hưởng trở lại làm giàu có thêm cội nguồn miền Bắc, đồng thời khi đi sâu vào Nam, nó lại đã đóng góp những nhân tố quan trọng, từ đó đã nảy sinh và hình thành cái được xem là phong cách đặc thù của âm nhạc miền Nam.

            Nếu nói về gốc gác lịch sử, có lẽ không ai phủ nhận nhạc Huế đã khởi sự hình thành từ cội nguồn nhạc Bắc. Những cứ liệu lịch sử từ thời Nguyễn Hoàng vào xã Ái Tử (Quảng Trị) hay câu chuyện Đào Duy Từ , cho thấy: trên đà mở nước vào phía Nam, văn học nghệ thuật nơi đất Tổ lưu vực sông Hồng đã từ mấy thế kỷ vượt qua sông Gianh và Bến Hải. Lại có thể lấy chứng cớ khác ngay trong bản thân nhạc Huế: những "bản Bắc", còn mang một cái tên có ý nghĩa nữa là những "bản Ngự", với tính chất một thành phần cơ sở của nhạc Huế, đã vừa nói lên cái xuất xứ cũng như mối quan hệ khăng khít với nhạc Bắc...

            Do hoàn cảnh địa lý, với những bãi biển, với sông Hương núi Ngự dễ để con người tức cảnh sinh tình, hay trong cuộc sống lao động và sự sinh tồn, để giảm bớt những khó khăn vất vả, nhọc nhằn trong lao động sản xuất, những điệu hò câu ví và các loại hình nghệ thuật dân gian cũng được hình thành và ngày càng phong phú. Nói cách khác, do những điều kiện kinh tế khắc nghiệt nhiều hơn là thuận lợi, đã buộc con người, bằng mọi cách, kể cả cách dùng phương tiện nghệ thuật, vươn lên chống chọi với thiên nhiên, kiếm tìm cuộc sống ấm no hơn. Do những dấu giọng đặc thù trong tiếng nói, uyển chuyển tinh vi, những cái "tiểu dị" thực đáng yêu trong cái "đại đồng" của tiếng nói chung dân tộc, hay là do chính ở đây, nơi tiếp xúc với nền văn hóa nghệ thuật, dân tộc Chăm đã hình thành những âm điệu, giọng điệu, những thể loại mới mẻ so với cái vốn cổ truyền từ Bắc đem vào, tạo nét đặc trưng riêng cái thường được gọi là phong cách "Huế", phong cách "miền Trung", hay nói gọn là "nhạc Huế".

             Ngày nay dưới con mắt những người đang tìm hiểu và nghiên cứu âm nhạc truyền thống, tạm cách ly khỏi mọi ảnh hưởng của "tân nhạc" đã lan tràn và phổ biến rộng khắp từ phong trào "cải cách", "nhạc Huế" với tư cách một bộ phận của truyền thống đó thường được xem như gồm ba thành phần chính yếu:

1. Nhạc Lễ (bao gồm cả nhạc Cung đình và nhạc Rõi bóng)

2. Dân ca (bao gồm các điệu hò, lý, kể vè...)

3. Ca Huế

DÂN CA HUẾ

Dân ca trước hết bao gồm những điệu hay là những "giọng" hò. Có những điệu hò lao động như "hò khoan", "hò mái sắp" (còn gọi là "hò giã gạo"), ... có tiết tấu nhịp nhàng và linh hoạt với những khúc thức điển hình của. Có những điệu hò trữ tình nổi tiếng của vùng sông Hương, đó là những điệu hò "Mái nhì", "Mái đẩy" có âm điệu vấn vương quấn quýt, có khúc thức phóng khoáng như con đò lơ lửng trên sông, nói lên tâm tình của con người sống giữa thiên nhiên hiền hoà, "thơ mộng". Các điệu lý là những dân ca có khúc thức hoàn chỉnh, giai điệu gọt dũa và cân đối, giống như những điệu điển hình trong hệ thống "Quan Họ". Nội dung các điệu lý rất gần với nội dung các câu ca dao tình tứ, đậm đà, duyên dáng: Lý Hoài Xuân, Lý Tử vi, Lý Tình Tang, Lý Năm canh... Khác với dân ca miền Bắc thường xây dựng trên thang 5 bậc thiên nhiên, ở các điệu lý cũng như trong một số điệu hò, ta thấy xuất hiện những biến âm rất đặc sắc. Ảnh hưởng của tiếng nói miền Trung hay là ảnh hưởng của các nhân tố nhạc Chăm? Dù sao, đã có những nhà nghiên cứu nêu lên đặc điểm của thang âm điệu hò "Mái đẩy", xa với thang 5 âm thiên nhiên quen thuộc, mà lại gần với loại thang 5 âm bình quân, một loại thang phổ biến trong âm nhạc dân gian Indonesia và cũng là loại thang âm, theo chúng tôi, rất gần với chuỗi âm có thể thấy ở một loại kèn trong âm nhạc Chăm. Khác với hò, lý có tính giai điệu hoàn chỉnh và điêu luyện, "kể vè" miền Trung, cũng giống như vè miền Bắc, thực chất có thể xem như một lối nói nhịp nhàng và âm điệu hoá, thích hợp cho lối diễn đạt tự sự để kể lại những câu chuyện có tình tiết, có đầu đuôi.

Hò, lý, vè hoàn toàn thuộc phạm trù nhạc hát - trong truyền thống, nó không yêu cầu có nhạc khí phụ hoạ - vận dụng chủ yếu trên lối thơ 6-8 và các biến thể của thơ 6-8, nguồn gốc dân gian của nó thật trong sáng.

Bên cạnh sự phát triển của làng nghề truyền thống với những thành tựu quý báu trong ngành tiểu thủ công mỹ nghệ dân tộc, bên những phong tục tập quán in dấu nhân sinh độc đáo của một vùng đất, bên những món ăn còn mang dấu ấn của cả văn minh Mường, văn minh Chàm và văn minh dân tộc Việt, bên phong vị rất riêng của nết ăn, nết ở kiểu người Huế... là một kho tàng văn nghệ dân gian, với những chuyện kể, câu đố, tuồng kịch... đặc biệt là sự nở rộ của các loại hình dân ca và kèm theo nó là những lời thơ dân gian: ca dao xứ Huế.
(Sưu tầm)

Nguồn: Dư địa chí TT Huế - http://www3.thuathienhue....ult.aspx?sel=3&id=638

Hò giã gạo đối đáp nam nữ

Chứ em hỏi anh:

- Trong trăm loại dầu có thứ dầu chi là dầu không thắp?
- Trong trăm thứ bắp có bắp chi là bắp không rang?
- Trong trăm ngàn thứ than có than chỉ là than không quạt?
- Trong trăm ngàn thứ bạc áo bạc chi là bạc không tiêu?

Này hỡi em ơi!

- Trong trăm ngàn loại dầu có nắng dãi mưa dầu là dầu không thắp.
- Trong trăm thứ bắp có bắp la bắp lắp là bắp không rang.
- Trong trăm ngàn thứ than có than thở, thở than là than không quạt.
- Trong trăm ngàn thứ bạc có bạc tình, bạc nghiã là bạc không tiêu.

Trai nam nhơn anh đà đối đặng, rứa gái em thời tính răng?

- Này hỡi anh ơi! rứa em hỏi tiếp anh:
- Chớ chữ chi là chữ chôn xuống đất?
- chữ chi là chữ cất lên tra?
- Chữ chi anh thà không đổi?
- Chữ chi là chữ không bay ơ mà... không bay?

Trai nam nhơn anh mà đối đặng, miếng trầu cay em sẽ trao chàng.

Này hỡi em ơi!

- Hai chữ tiền tài anh chôn xuống đất.
- Hai chữ nhơn nghiã anh cất lên tra.
- Hai chữ nhớ thương anh thà không đổi
- Chữ tình, chữ nghiã gió thổi không bay ơ mà ... không bay.

Trai nam nhơn anh đà đối đặng, rứa miếng trầu cay đâu nào?

- Rứa thì:

- Đi mô cho thiếp theo cùng, đói no thiếp chịu, lạnh lùng thiếp cam.

- Ừ! thì:

- Em lên non anh cũng lên theo, em xuống thuyền anh cũng đeo theo bạn hiền.

LÝ QUỲNH TƯƠNG
Thể hiện: Thu Hằng và tốp nữ

HÒ MÁI NHÌ - LÝ GIAO DUYÊN: NHỚ HUẾ
Thể hiện: Thu Hiền (Nhà hát Nghệ thuật Ca kịch Huế)

Lý Ngựa Ô

Thể hiện: Quang Linh

LÝ NGỰA Ô

Thể hiện: Vân Khánh

Lý Ngựa Ô

Thể hiện: Hương Lan