XIV - Phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc đầu thế kỷ XV và cuộc khởi nghĩa Lam Sơn

Trần triều sang tay họ Hồ;
Chủ trương cải cách kíp lo tăng cường;
Bạo gan, kiên định lập trường,
Hồ Quý Ly quyết tìm đường mở mang;
Nhưng rồi sự nghiệp dở dang:
Nhà Minh cho đại quân sang diệt Hồ.
Họ Hồ có súng thần cơ,
Mà đành thảm bại, cơ đồ trắng tay.
Nhà Minh ngang ngược, xéo dày;
Hai mươi năm suốt đắng cay muôn phần;(1)
Càng thêm hun đúc quyết tâm;
Dân ta yêu nước, tinh thần dâng cao.
Diệt Minh thành một cao trào:
Nhân dân châu Diễn đánh vào nhà giam,
Thừa cơ, giết bọn huyện quan...
Đông Triều, Phú Thọ, Bắc Giang vang rền.
Cao trào: Trần Ngỗi vùng lên,
Tự xưng hoàng đế, giữ miền Yên Mô;
Chiếm Nghệ An, thắng Bô Cô;
Quan quân xâm lươc phải lo chạy dài.
Bất hoà, Trần Ngỗi đã sai:
Lòng người ly tán, tướng tài giết đi(2)
Khiến cho lực lượng dần suy.
Quân Trần Quý Khoáng danh uy một thời.
Nghĩa binh nổi dậy khắp nơi...
Một bốn một bốn (1414) tạm thời lắng yên.
***
Rừng Lam Sơn lại nổi lên:
Nghĩa quân Lê Lợi có trên hai nghìn;
Bình định vương viết hịch truyền
Kêu gọi toàn quốc phá xiềng giặc Minh (3).
Quân ta, lực lượng mỏng manh;
Muôn ngàn gian khổ, hy sinh buổi đầu:
Ba lần rút vào rứng sâu;
Chí Linh nương náu, thương đau chất chồng;
Tuyệt lương suốt mấy tháng ròng;
Măng tre, củ, quả, rau rừng tạm ăn,
Giết voi, giết ngựa nuôi quân,...
Vua tôi vững trí, đồng tâm chờ thời
Có khi đánh địch tơi bời:
Ở trận Lạc Thuỷ, giặc toi hàng ngàn;
Quan Du tiếp sau Thi Lang;
Sách Khôi khiến địch kinh hoàng một phen.(4);
Có khi địch quá cuồng điên,
Quân ta khốn đốn, ngả nghiêng, sống còn;
Lê Lai, trung nghĩa vẹn tròn:
Cải trang cứu chúa, danh thơm lưu truyền;
Có khi hoà hoãn, tạm yên,
Bảo toàn lực lượng, tăng thêm binh hùng(5)
Quân ta chủ động tiến công:
Đồn Đa Căng đã dẹp xong tức thời;
Trần Trung, tướng giặc, hết đời,
Chiến trường Bồ Lạp, giặc toi hai nghìn.
Thành Trà Long đã dẹp yên,
Cẩm Bành, tướng giặc, phải xin đầu hàng.
Trước khi ta đánh Ngệ An,
Khả Lưu, Bồ Ải sạch quang bóng thù;
Diễn Châu, Thanh Hoá tan mù;
Tân Bình, Thuận Hoá đã trừ hết Minh.
Một vùng rộng lớn mông mênh,
Hậu phương vững chắc, nghĩa binh hùng cường.
Miền Đông Đô mở chiến trường;
Ba đạo quân kíp lên đường lập công(6)
Vừa lo giải phóng non sông,
Vừa lo chặn viện, địch không thể vào.
Lập nhiều chiến thắng xôn xao:
Linh Kiều, Nhân Mục, Lâm Thao...lẫy lừng;
Nhất là chiến công oai hùng:
Tốt Động, Chúc Động nức lòng muôn dân(7)
(Địch bị giết năm vạn quân,
Một vạn bắt sống, âm thầm chịu đau:
Trần Hiệp, Lý Lượng mất đầu;
Vương Thông trốn thoát cũng đâu yên lành?
Về Đông Quan, cố thủ thành;
Chính quyền, đồn giặc... tan tành khắp nơi).
Vương Thông lo lắng, cầu trời;
Triều Minh tăng viện, kịp thời cứu nguy.
Mười lăm vạn quân tỏ uy,
Ba vạn ngựa chiến... tách đi hai đường.
Liễu Thăng hung hổ, ngông cuồng;
Lương Minh, Thội Tụ, một phường theo sau.
Ải Lưu, Pha Luỹ qua mau,
Ải Chi Lăng đến, đụng đầu quân ta;
Trăm kỵ binh địch xông ra,
Cùng Liễu Thăng, sớm thành ma không đầu..
(Núi Mã Yên, ta thắng mau);
Cần Trạm, Phố Cát nối nhau hạ đòn:
Lương Minh, cũng bị giết luôn;
Lý Khánh “cùng kế”, tìm đường quên sinh;
Thôi Tụ, Hoàng Phúc đưa binh
Xuống Xương Giang, cũng thất kinh, nhớ đời:
Năm vạn quân đã tan rồi!
(Bị giết, bị bắt) – Tội trời không dung...
Đạo quân Mộc Thạnh, Đàm Trung,...
Từ Vân Nam xuống, điên khùng, hung hăng;
Khi nghe tin của Liễu Thăng
Vội vàng tháo chạy, chẳng rằng, chẳng thưa...
Vương Thông chấp nhận xin thua;
Nhà Minh vĩnh viễn phải chừa nước Nam.
“Bình Ngô, Đai cáo” âm vang-
Tuyên ngôn độc lập, đàng hoàng, đọc lên.
Non song, một dải bình yên;
Sức mạnh đoàn kết nên thiên sử hùng.
Vua tài, tướng giỏi, tôi trung;
Nghìn năm, gương sáng, vẫn không lu mờ(8)
Một thời kỳ mới – Lê Sơ
Vững vàng, cường thịnh,...đang chờ dựng xây.

(1)- Tháng 2- 1400, Hồ Quý Ly bức vua Trần phải nhường ngôi và thành lập nhà Hồ, thi hành nhiều chính sách, biện pháp cải cách trên nhiều mặt của đời sống xã hội. Cuộc cải cách bị bỏ dở vì năm 1406, lấy cớ nhà Hồ cướp ngôi nhà Trần, nhà Minh huy động 20 vạn bộ binh, thuỷ binh cùng hàng chục vạn dân phu, dưới sự chỉ huy của Chu Năng, Trương Phụ, Mộc Thạnh, Lý Bân, Trần Húc chia thành 2 cánh quân sang nước ta. Nhà Hồ tích cực chuẩn bị cho cuộc kháng chiến; Nhưng cuối cùng vẫn thất bại do không xây dựng được khối đoàn kết toàn dân đánh giặc cứu nước. Nhà Minh đô hộ nước ta suốt 20 năm từ 1407 đến 1427.
(2)- Tháng 10-1407, Trần Ngỗi (Con thứ của Trần Nghệ Tông) tự xưng Giản Định hoàng đế, lập hành cung ở Yên Mô (Ninh Bình) tập hợp được một lực lượng lớn ở Nghệ An, năm 1408 chiếm Nghệ An, 30-12-1408 đánh bại 4 vạn quân Minh ở trận Bô Cô (xã Hiếu Cổ, Ý Yên, Nam Định), giết chết thượng thư Lưu Tuấn, đô đốc Lữ Nghi của giặc. Sau đó, do mâu thuẫn nội bộ, Trần Ngỗi giết Nguyễn Cảnh Chân, Đặng Tất là những tướng tài của mình khiến lực lượng trở nên suy yếu.
(3)- Ngày 7-2-1418 (Mồng 2-1 Mậu Tuất), Lê Lợi dựng cờ khởi nghĩa ở Lam Sơn (Thọ Xuân, Thanh Hoá), tự xưng là Bình Định vương, truyền hịch đi khắp nơi, kêu gọi nhân dân cùng nổi dậy giết giặc, cứu nước
(4)- Trận Lạc Thuỷ(18-5-1418), ta diệt hàng ngàn địch. Ta thắng lớn ở Thi Lang(11-1420), Quan Du(3-1422), Sách Khôi(1423), ta tiêu diệt hàng nghìn địch, trong đó có tả tham tướng Phùng Quý, thu hàng trăm con ngựa
(5)- Ba lần giặc Minh đưa đại quân vây hãm Lam Sơn, quân ta phải rút lên núi Chí Linh: Lần đầu, ta ở Chí Linh hơn một tháng; Lần hai(5-1419),ta rút lên Chí Linh gần 3 tháng; ở lần này nghĩa quân lâm vào thế hiểm nghèo, Lê Lai phải cải trang làm Lê Lợi, (Tự xưng là “Chúa Lam Sơn”) dẫn 500 quân và 2 voi chiến xung trận, bị bắt đã hy sinh anh dũng để lừa địch.Lần 3(3-1423), ta rút lên Chí Linh và do tình thế quẫn bách, ta phải trá hàng để đình chiến với giặc, bảo toàn, củng cố lực lượng (Từ 3-1423 đến 10-1424)
(6)- Tháng 9-1426, Lê Lợi và bộ tham mưu quyết định mở cuộc tiến công ra các lộ miền Đông Đô, chia thành ba đạo quân: Đạo thứ nhất gồm 3000 quân, 1 voi chiến, do các tướng Phạm Văn Xảo, Lý Triện, Trịnh Khả, Đỗ Bí tiến ra vùng Thiên Quan, Quảng Oai, Gia Hưng, Sơn La, Phú Thọ, Quy Hoá, Đà Giang, Tam Đái để giải phóng vùng này uy hiếp mặt Tân Nam thành Đông Quan và chặn viện binh từ Vân Nam sang. Đạo hai gồm 2000 quân, 1 voi chiến do các tướng Bùi Bị, Lưu Nhân Chú, Lê Trương, Lê Ninh chỉ huy tiến ra Thiên Trường, Tân Hưng, Kiến Xương (THái Bình) chặn đường rút lui của bọn Phương Chính, Lý An khi chúng bỏ thành Nghệ An về Đông Quan. Sau đó tiến ra Khoái Châu, Bắc Giang chặn viện binh từ Lưỡng Quảng sang. Đạo 3: gồm hơn 2000 quân tinh nhuệ do Đinh Lễ, Nguyễn Xí chỉ huy tiến ra phía nam Đông Quan để phô trương thanh thế,
(7)- Chiến thắng Tốt Động, Chúc Động vào tháng 11-1426
(8)- Cuộc khởi nghĩa Lam Sơn là một biểu hiện rực rỡ của sự đoàn kết toàn dân và truyền thống anh hùng của dân tộc.Thắng lợi của cuộc khởi nghĩa là thắng lợi của sự lãnh đạo đúng đắn, đường lối chiến lược, chiến thuật tài tình, sáng tạo của bộ tham mưu
mà tiêu biểu là Lê Lợi, Nguyễn Trãi, Nguyễn Chích...