Lê Thái Tổ

Hoàng đế đầu tiên nhà Hậu Lê
Lũng Nhai tụ nghĩa, hội ăn thề (1)
“Vây thành, diệt viện” - Nghe mà sướng (2)
“Đại cáo Bình Ngô” - Đọc, thấy mê (3)
Lê Lai cứu chúa, ơn lưu lại (4)
Gươm báu trợ vua, vật trả về (5)
Nghiệp lớn: Đuổi Minh, xây dựng nước (6)
Đa nghi, giết bạn, khiến người chê (7)

(1)- Đầu năm 1416, tại núi rừng Lam Sơn (Thanh Hoá), Lê Lợi, tức Lê Thái Tổ, cùng 18 người bạn thân thiết, đồng tâm cứu nước, làm lễ ăn thề đánh giặc, giữ yên quê hương, gọi là hội thề Lũng Nhai đã đi vào sử sách.
(2)- Lê Lợi vận dụng lối đánh “Vây thành, diệt vận”: Vây hãm Vương Thông ở thành Đông Quan và đánh đạo quân viện, chém chết Liễu Thăng là chỉ huy một cánh quân viện, cùng nhiều tướng giặc khác như Lương Minh, Lý Khánh (tự vẫn), Thôi Tụ, bắt Hoàng Phúc và hơn ba vạn quân. Mộc Thạch cầm đầu đoàn quân viện khác nghe tin Liễu Thăng thua trận, bèn rút chạy. Vương Thông ở thành Đông Quan vội vã xin giảng hoà để rút quân.
(3)- Ngày 15-4 Mậu Thân (1428), Lê Lợi chính thức lên ngôi vua, xưng là “Thuận Thiên thừa vận, Duệ Văn Anh Vũ Đai vương”, tiếp tục đặt tên nước là Đại Việt, đóng đô ở Đông Đô (Hà Nội), đai xá thiên hạ, ban bố “Bình Ngô đại cáo” (Được coi là Tuyên ngôn độc lập thứ hai của nước ta, do Nguyễn Trãi soạn ra, là thiên anh hùng ca tuyệt vời, bất hủ, nêu cao ý chí độc lập, tự chủ, truyền thống quật cường, bất khuất của dân tộc ta.
(4)-Thời kỳ đầu của cuộc kháng chiến, quân dân ta do Lê Lợi chỉ huy gặp rất nhiều khó khăn: quân ít, lực mỏng, lương thực thiếu thốn, nhiều khi bị địch vây hãm, điêu đứng. Cuối tháng 4 - 1418, nghĩa quân thua trận ở Mường Một, chạy về Vịnh Cao, quân Minh đuổi sát, vây chặt,... Khi đó, Lê Lai đem quân ra khiêu chiến, tự xưng là Lê Lợi, bị giặc bắt. Địch tưởng là Lê Lơi thật nên đem giết rồi rút quân, nhờ đó, Lê Lợi mới thoát vây.
(5)- Theo truyền thuyết, trước khi khởi binh, Lê Lợi may mắn có được gươm thần. Khi đã chiến thắng, Lê Lợi đang bơi thuyền trên hồ nước, thấy Rùa Thần nổi lên, lấy lại thanh gươm. Lê Lợi cho tát cạn hồ nhưng không thấy rùa và gươm đâu. Đó là hồ Gươm, hay hồ Hoàn Kiếm.
(6)- Lê Lợi đã lãnh đạo nhân dân đánh đuổi giặc Minh, suốt 10 năm nằm gai nếm mật, vào sinh ra tử,đã giành thắng lơi hoàn toàn. Khi ông lên ngôi vua (mùa xuân 1428), sáng lập nhà Lê Sơ, xây dựng lại khoa cử, luật lệ, kinh tế, chế tác nhạc lễ, thu thập sách vở, mở mang trường lớp, đất nước được thịnh trị. Ông còn thành công trong việc trấn áp các cuộc bạo động ở vùng Tây Bắc, thu phục thêm châu Phục Lễ,... “Có thể coi là có mưu lớn, sáng nghiệp”
(7)- Do tính đa nghi, lại nghe lời gièm pha, Lê Lợi đã sát hại một vài công thần đã từng cùng ông đánh đuổi giặc Minh như giết Phạm Văn Xảo, bắt Trần Nguyên Hãn, khiến Nguyên Hãn nhảy xuống sông tự vẫn, ông còn bắt Nguyễn Trãi vì Nguyễn Trãi là anh em cô cậu với Trần Nguyên Hãn, sau không có chứng cứ phạm tội mới thả ra..