Những ký tự khóc cười trong cuốn sách xưa

(Đôi dòng cảm nhận về bài thơ Đại lộ chữ của Vũ Thanh Hoa)

Đã từ rất lâu, nhà thơ Thanh Tâm Tuyền cho rằng, thơ hay khi nó đạt đến ngưỡng “ngôn ngữ mầu nhiệm, không chỉ chuyên chở ý tưởng mà còn ám ảnh vang vọng mãi trong tâm hồn người đọc”, cho dù đó là thơ truyền thống hay thơ hiện đại, thơ siêu thực, thơ hiện sinh, thơ duy mỹ, thơ hậu hiện đại v.v…

Trước khi đi sâu vào bài thơ Đại lộ chữ, cho phép tôi nói đôi điều về môi trường văn nghệ trong giai đoạn nhà thơ Vũ Thanh Hoa trưởng thành và sáng tác.

Vào những năm cuối thập niên 80 của thế kỷ XX, nền thơ Việt đã thực sự chuyển biến với nhiều khuynh hướng sáng tác xuất hiện trên văn đàn. Nhiều nhà thơ trưởng thành thời kỳ trước đã thử nghiệm cách tân bút pháp, thay đổi tư duy nghệ thuật đã cho ra đời những tác phẩm mới lạ, đặc sắc thu hút bạn đọc. Sở hữu kiến văn sâu rộng cộng với điều kiện tiếp cận các trường phái thơ hiện đại, hậu hiện đại phương Tây, họ kết hợp tri thức mới trên nền tảng văn hoá và ngôn ngữ Việt tạo ra những tác phẩm mang tính đột phá, được giới văn nghệ đánh giá cao. Có thể kể tên các tác giả tiêu biểu như Nguyễn Quang Thiều, Mai Văn Phấn, Hoàng Vũ Thuật, Nguyễn Bình Phương v.v.

Vũ Thanh Hoa, trưởng thành và tiếp cận trào lưu này từ mối quan hệ rộng rãi với nhiều tầng lớp văn nghệ sĩ, ngòi bút chị sớm định hình phong cách mới trong sáng tác, kể cả văn xuôi và thơ.

Đại lộ chữ

có câu thơ anh vừa bước vào
có câu thơ anh vừa đi mất
cơn mưa bóng mây nhoè mơ và thực
đại lộ chữ rông rênh ảo mờ
những kí tự khóc cười trong cuốn sách xưa
pho tượng gỗ trăm năm thinh lặng
tơ nhện giăng đầy ngõ nhớ
mây trải thênh thang thềm trời
tựa vào thơ tròng trành
con thuyền mơ mắc cạn
em lạc giữa dòng sông gió
giữa trang báo rờm rợp chữ
tìm khoảng trống của mình

Có thể nói ngay rằng, Vũ Thanh Hoa viết Đại lộ chữ (ĐLC) là “viết về thực tại nhưng đã vượt trên tầm của thực tại trần trụi (cấp thấp nhất), theo cách nói của nhà PBVH Đào Quốc Minh.

“Có câu thơ anh vừa bước vào/ có câu thơ anh vừa đi mất”. Đó là cách mà tác giả chọn lựa để mở đầu bài thơ quyến rũ nhất, hồn nhiên nhất như khi ta đang hít thở khí trời. Tình yêu và Thơ là bảo vật ẩn tàng trong tâm hồn thi sĩ, thế cho nên, chỉ cần một làn gió nhẹ thoảng qua là ngôn từ hé nụ trổ bông.

Anh, hình bóng khó phai mờ đi qua đời Em, là huyền ức của một tình yêu tuyệt đẹp, chập chờn lúc ẩn lúc hiện như ánh sao xa.

Anh đến Anh đi qua thế giới thơ em, qua ý nghĩ em, rất ngẫu nhiên, ảo mị, hững hờ.

Anh như cơn mưa bóng mây ngoài của sổ, con chữ em gieo trên trang giấy bỗng hoang mang “rông rênh ảo mờ”.

Anh, giọt thơ lay động “nhoè mơ và thực” khiến em mãi mộng du trong hoài cảm bồng bềnh.

Phải chăng, thưa các bạn, đây là khúc dạo đầu của “một tác phẩm nghệ thuật là kết quả của tình yêu” như L.Tolxtoy từng nói?

Bây giờ, em ngồi đây với “những kí tự khóc cười trong cuốn sách xưa”. Kí tự nào? Phải chăng là nét khắc đơn sơ trong hang động tiền sử? Hay là kí tự viết nên sử thi của Homere? ở đầu ngọn bút lông Sheakpeare vẩy mực? là thân phận Anna Karenina của L.Tolxtoy hay cảm giác Buồn nôn của jean Paul Sarte? Từ Ức Trai thi tập của Nguyễn Trãi hay từ Truyện Kiều của Nguyễn Du? Cả miền tâm thức văn hoá đa tầng ấy ùa về lấp kín thư phòng chật hẹp, dày đặc trầm tích ảo huyền. Quanh em, “những pho tượng gỗ trăm năm thinh lặng”, em mường tượng như là hiện thân của lạnh lùng vô cảm, trầm mặc với bóng thời gian. Đây đó, bung xung “tơ nhện giăng đầy nỗi nhớ”, trong khi ngoài kia “mây trải thênh thang thềm trời”. Em cô đơn giữa những thăng trầm, hụt hẫng giữa tồn sinh muôn hình vạn trạng của thế giới văn minh.

Có thể nói, mỗi câu trong khổ thơ thứ 2 đều chứa đựng những từ ngữ hàm ngôn, kích hoạt nhiều hướng tư duy cho người đọc: “kí tự khóc cười”, “tượng gỗ thinh lặng”, “thềm trời”. Khổ thơ có “sức gợi” lạ lùng, khó cưỡng, cuốn tôi đồng hành cùng nhà thơ lưu vong vào chân trời suy tưởng.

Khi Vũ Thanh Hoa trở về với không gian chật chội của thực tại vây lấy mình, thơ trở nên chới với, ngộp thở trong hành trình nhọc nhằn đi tìm một chỗ đứng bình an:

tựa vào thơ tròng trành
con thuyền mơ mắc cạn
em lạc giũa dòng sông gió
giữa trang báo rờm rợp chữ
tìm khoảng trống của mình

Ta dễ dàng phát hiện lời bộc bạch chân thành từ trái tim, với niềm tin mong manh tựa vào thơ để vươn tới. Tiếc thay, thơ cũng chỉ là con thuyền tròng trành, dòng sông thơ trơ đáy không đủ sức chuyên chở “ki tự khóc-cười”, mặc cho giấc mơ em “mắc cạn”. Lênh đênh trên con thuyền trôi dạt giữa “dòng sông gió”, ngoảnh lại là những bộn bề lo toan, chìm ngập “giữa trang báo rờm rợp chữ” trong công việc biên tập. Chúng ta cùng chia sẻ với nhà thơ duyên dáng chút tâm sự của nàng thơ trích trong bài Giả tưởng vừa được đăng trên tạp chí Văn nghệ quân đội:

Một mình em đi trên sợi tóc dài
trên kia là mây dưới kia là đá nhọn
bóng chen bóng những hình nhân giẫm đạp
hoang vu
gió cũng đơn thân
(Giả tưởng)

Dẫu vậy, Vũ Thanh Hoa vẫn lặng lẽ đi “tìm khoảng trống cho mình” giữa Đại lộ chữ ken đầy dòng người chen lấn. Tôi tin rằng, nhà thơ đáng yêu của chúng ta sẽ tìm thấy chỗ đứng phù hợp, khẳng định bản ngã trước những “rờm rợp” ngựa xe trên Đại lộ chữ đông người.

Thoạt nhìn toàn bài, ta có cảm giác như nhà thơ chỉ hờ hững liên tưởng, ghi nhận sự luân chuyển của dòng ý thức rời rạc. Đâu đó trên cao là một chút ám ảnh diệu vợi của tình yêu, sau lưng là cái tôi cô đơn hụt hẫng và bên kia sông là hành trình tìm kiếm bình yên. Tuy nhiên, khi đã thẩm thấu thật sâu, tôi nhận ra sợi dây vô hình liên kết nội hàm hết sức đồng điệu về cả nội dung và hình thức biểu cảm.

Chúc nhà thơ Vũ Thanh Hoa luôn dồi dào năng lượng sáng tạo, tiếp tục cho ra đời những tác phẩm xứng đáng với sự yêu mến cùng lời chúc tụng của bạn bè văn nghệ trong nước và nước ngoài.