Nữ thi sĩ tài hoa T.T.Kh.

Những bài thơ tình của nữ thi sĩ tài hoa T.T.KH đã xuất hiện lần đầu từ tháng 10/1937 đến tháng 7/1938 trên tuần báo Tiểu Thuyết Thứ Bảy (xuất bản ở Hà Nội) và tờ Phụ Nữ Thời Đàm (cũng xuất bản ở Hà Nội). Cho đến nay, đã gần 68 năm - hơn nữa thế kỷ, nhưng thơ của T.T.KH vẫn còn vang mãi trong lòng người yêu thơ, nhất là lĩnh vực nghệ thuật, vẫn giữ nguyên giá trị độc sáng của thơ ca tiền chiến mở đầu cho một giai đoạn đổi mới sau này.

T.T.KH chỉ xuất hiện ở một khoảng thời gian rất ngắn (chưa đầy một năm) trên 2 tờ báo. Và chỉ với 4 bài thơ thôi, nhưng kể từ ấy (1937) đã nảy sinh nhiều giai thoại, nhiều tranh luận, nhiều tác phẩm, bài báo thảo luận xung quanh cái bút danh bí ẩn viết tắc T.T.KH: T.T.KH là ai? Ai là người tình được T.T.KH nhắc tới trong 4 bài thơ bất hủ của nữ sĩ? Cuộc tình dở dang của họ đã xảy ra như thế nào? Hiện nay bà đã chết hay còn sống? T.T.KH là Trần Thị Khánh? Là Tào Thị Khê? Là Trần Thị Khải? Hay Thái Thị Khương? Chưa ai rõ...?

Để có cái nhìn khái quát về những diễn biến của các cuộc khám phá, tranh luận, nghiên cứu từ hơn 60 năm qua, chúng tôi chỉ xin tóm lược những nét chính:

Theo Hoài Thanh - Hoài Châu (trong Thi Nhân Việt Nam 1942) thì: “... Toà báo nhận được bài thơ “Hai sắc hoa Tigôn”, sau đó là bài “Bài thơ Thứ Nhất” đều có chung nét chữ run run. Từ đấy, Toà soạn Tiểu Thuyết Thứ Bảy không nhận thêm, và không biết rõ T.T.KH ở đâu? Và “Sau khi các bài thơ kia đăng rồi, các nhà văn bỗng xôn xao, có đến mấy người nhất quyết T.T.KH!” là người yêu của mình.

Trong số các nhà văn, nhà thơ “tự nhận” là người yêu của T.T.KH có Thâm Tâm (Nguyễn Tuấn Trình), Nguyễn Bính, Trần Huyền Trân, Thanh Châu, J. Leiba... và họ đã làm thơ đăng báo, công khai đề: “Tặng T.T.KH”, khiến dư luận càng xôn xao, và mờ mịt hơn.

Bên cạnh một số người “trong cuộc” lên tiếng (bằng thơ), có các nhà nghiên cứu, phê bình văn học cũng đã bỏ nhiều công sức, giấy mực để “quyết tìm cho ra” lý lịch, tông tích, đời sống ở quá khứ và hiện tại của nữ sĩ ẩn danh tài hoa T.T.KH. Đó là Hoài Thanh, Hoài Châu (VN Thi Nhân 1942), “T.T.KH là ai?” của Hoàng Tiến (1989), “Ghi thêm về Thâm Tâm và T.T.KH” của Mã Giáng Lân (1990), “Nói thêm về T.T.KH” của Thanh Châu (1990),“Thâm Tâm và T.T.KH” của Thế Phong, “Thâm Tâm và sự thật về T.T.KH” của Nguyễn Vỹ (1970), “Thơ T.T.KH ở nước ngoài”...

Gần đây, tháng 10/1994, nhà xuất bản Văn Hoá Thông Tin có cho xuất bản tập sách có tên “T.T.KH, Nàng là ai?” của tác giả Thế Nhật. Chúng tôi “tạm thời” ghi lại “lý lịch” của T.T.KH theo công bố của Thế Nhật: “T.T.KH tên khai sinh và thẻ căn cước là Trần Thị Chung (tên thường gọi là Trần Thị Vân Chung), sinh ngày 25/8/1919 ở Thị xã Thanh Hoá trong một gia đình quan lại. Bố mẹ Vân Chung có năm người con, ba gái, hai trai - Bà là trưởng nữ. Năm 1934, qua mai mối đã thuận gả chồng, cưới vợ. Chồng là luật sư Lê Ngọc Chấn, làm Tri huyện. Sau năm 1954, ông ở miền Nam (...). Năm 1986, ông Lê Ngọc Chấn qua đời ở Sài Gòn. Sau đó, bà cùng các con xuất cảnh sang Pháp. Hiện bà sống ở Dordogne miền Đông Nam nước Pháp (...).

Sau đây là nguyên văn 4 bài thơ tình bất hủ nổi tiếng của T.T.KH:

HAI SẮC HOA TIGÔN

Một mùa thu trước, mỗi hoàng hôn
Nhặt cánh hoa rơi chẳng thấy buồn,
Nhuộm ánh nắng tà qua mái tóc
Tôi chờ người đến với yêu thương!

Người ấy thường hay ngắm lạnh lùng
Dãi đường xa vút bóng chiều phong,
Và phương trời thẳm mờ sương cát,
Tay vít dây hoa trắng cạnh lòng...

Người ấy thường hay vuốt tóc tôi,
Thở dài trong lúc thấy tôi vui;
Bảo rằng: Hoa dáng như tim vỡ,
Anh sợ tình ta cũng vỡ thôi!

Thuở đó nào tôi đã hiểu gì,
Cánh hoa tan tác của sinh ly,
Cho nên cười đáp: “Màu hoa trắng
Là chút lòng trong chẳng biến suy!”

Đâu biết lần đi một lỡ làng,
Dưới trời gian khổ chết yêu đương
Người xa xăm quá, tôi buồn lắm
Trong một ngày vui pháo nhuộm đường.

Từ đó thu rồi, thu lại thu,
Lòng tôi còn giá đến bao giờ?
Chồng tôi vẫn biết tôi thương nhớ,
Người ấy cho nên vẫn hững hờ!

Tôi vẫn đi bên cạnh cuộc đời,
Ái ân lạt lẽo của chồng tôi;
Mà từng thu chết, từng thu chết,
Vẫn dấu trong tim bóng “một người”!

Buồn quá! Hôm nay xem Tiểu Thuyết,
Thấy ai cũng vì cánh hoa xưa;
Nhưng hồng, tựa trái tim tan vỡ,
Và đỏ như màu máu thắm pha.

Tôi nhớ lời người ta đã bảo tôi,
Một mùa thu trước rất xa xôi...
Đến nay tôi hiểu thì tôi đã,
Làm lỡ tình duyên cũ mất rồi!

Tôi sợ chiều thu nắng phớt mờ,
Chiều thu hoa rụng đỏ, chiều thu...
Gió về lạnh lẽo, chân mây vắng,
Người ấy sang sông đứng ngóng đò.

Nếu biết rằng tôi đã có chồng,
Trời ơi! Người ấy có buồn không?
Có thầm nghĩ tới loài hoa... vỡ,
Tựa trái tim phai, tựa máu hồng?

T.T.KH
(Tiểu Thuyết Thứ Bảy
ố 179, ngày 30/10/1937)

BÀI THƠ THỨ NHẤT

Thuở trước hồn tôi phơi phới quá,
Lòng thơ nguyên vẹn một làn hương...
Nhưng mà nghệ sĩ từ đâu lại,
Êm ái trao tôi một vết thương!

Tai ác ngờ đâu gió lại qua,
Làm kinh giấc mộng những ngày hoa,
Thổi tan âm điệu du dương trước,
Và tiễn người đi bến cát xa...

Ở lại vườn Thanh có một mình,
Tôi yêu gió rụng lúc tàn canh.
Yêu trăng lặng lẽ rơi trên áo,
Yêu nắng chia xa, nắng lướt mành!

Và một ngày kia tôi phải yêu,
Cả chồng tôi nữa lúc đi theo,
Những cô áo đỏ sang nhà khác,
Gió hỡi, làm sao lạnh rất nhiều!

Từ đấy không mong, không dám hẹn
Một lần gặp nữa dưới trăng nghiêm,
Nhưng tôi vẫn chắc nơi trời lạ,
Người ấy ghi lòng: “Vẫn nhớ em”!

Đang lúc lòng tôi muốn tạm yên,
Bỗng ai mang lại cánh hoa tim...
Cho tôi ép nốt dòng dư lệ,
Nhỏ xuống thành thơ khóc chút duyên!

Đẹp gì một mảnh lòng tan vỡ,
Đã bạc hoa tàn dấu xác xơ.
Tóc úa giết dần đời thiếu phụ,
Thì ai trông ngóng, chẳng nên chờ!

Viết đoạn thơ đầu lo ngại quá,
Vì tôi vẫn nhớ hẹn nhau xưa!
- “Cố quên đi nhé, câm mà nín,
Đừng thở than bằng những giọng thơ!”

Tôn run sợ viết, lặng im nghe,
Tiếng lá thu khô siết mặt hè...
Như tiếng chân người len lén đến,
- Song đời nào dám hẹn ai về?

Tuy thế tôi tin vẫn có người,
Thiết tha theo đuổi nữa, than ôi!
Biết đâu... tôi: Một tâm hồn héo,
Bên cạnh chồng nghiêm luống tuổi rồi!

T.T.KH
(Tiểu Thuyết Thứ Bảy
Số 182, ngày 20/11/1937)

ĐAN ÁO CHO CHỒNG

Chị ơi, nếu chị đã yêu,
Đã từng gặt hái ít nhiều đau thương...
Đã xa hẳn quảng đời hương,
Đã đem lòng gởi gió sương mịt mùng!
Biết chăng chị? Mỗi mùa đông,
Đáng thương những kẻ có chồng như em!
Vẫn còn thấy lạnh trong tim,
Đan đi đan lại áo len cho chồng...
Như con chim hót trong lồng,
Hạt mưa nó rụng bên sông bơ phờ!
Tháng ngày nổi tiếng tiêu sơ,
Than ôi! Gió đã sang bờ ly tan...

Tháng ngày miễn cưỡng em đan,
Kéo dài một chiếc áo len cho chồng.
Như con chim nhốt trong lồng,
Tháng ngày mong đợi ánh hồng năm nao.
Ngoài trời mưa gió xôn xao,
Ai đem khoá chết chim vào lồng nghiêm?
Ai đem lễ giáo giam em,
Sống hờ trọn kiếp trong duyên trái đời?
Lòng em khổ lắm chị ơi!
Trong bao tủi cực với lời mỉa mai...
Quang cảnh lạ, tháng năm dài...
Đêm đêm nghĩ đến ngày mai giựt mình!

T.T.KH
(Báo Phụ Nữ Thời Đàm - 1937)

BÀI THƠ CUỐI CÙNG

Anh hỡi! Tháng ngày xa quá nhỉ?
Một mùa thu cũ, một lòng đau...
Ba năm ví biết anh còn nhớ,
Em đã câm lời, có nói đâu?

Đã lỡ, thôi rồi! Chuyện biệt ly,
Càng khơi càng thấy luỵ từng khi...
Trách ai đem cánh “Tigôn” ấy,
Mà viết tình em được ích gì?

Chỉ có ba người đã đọc riêng,
Bài thơ “Đan áo của chồng em”,
Bài thơ đan áo nay rao bán,
Cho khắp người đời thóc mách xem...

Là giết đời nhau đấy biết không?
... Dưới giàn hoa máu tiếng mưa rung,
Giận anh em viết dòng dư lệ,
Là chút dư hương! Điệu cuối cùng!

Từ đây, anh hãy bán thơ anh,
Còn để yên tôi với một mình...
Những cánh hoa hồng, hừ đã ghét,
Thì đem mà đổi lấy hư vinh!

Ngang trái đời hoa đã úa rồi,
Từng mùa gió lạnh sắc hương rơi...
Buồn nghiêm thơ thẩn hồn eo hẹp,
Đi nhớ người không muốn nhớ lời!

Tôi oán hờn anh, mỗi phút giây...
Tôi run sợ viết, bởi rồi đây,
Nếu không yêu được thì tôi... chết!
Đêm hỡi làm sao tối thế này?

Năm lại năm qua cứ muốn yên,
Mà phương ngoài gió chẳng làm quên,
Và người vỡ lỡ duyên thầm kín...
Lại chính là Anh? Anh của em!

Em biết làm sao được, hỡi trời?
Giận anh, không nỡ, nhớ không thôi,
Mưa buồn mưa hắt trong lòng ướt...
Sợ quá đi anh! “Có một người”.

T.T.KH
(Tiểu Thuyết Thứ Bảy
Số 217, ngày 23/7/1938)

Nhiều người thích 8 câu thơ của T.T.KH.

Nếu biết rằng tôi đã có chồng,
Trời ơi! Người ấy có buồn không?
Có thầm nghĩ tới loài hoa... vỡ,
Tựa trái tim phai, tựa máu hồng?

Người ấy thường hay vuốt tóc tôi,
Thở dài trong lúc thấy tôi vui;
Bảo rằng: Hoa dáng như tim vỡ,
Anh sợ tình ta cũng vỡ thôi!

Nữ thi sĩ tài hoa T.T.KH để lại những bài thơ tình hay có giá trị.

ĐỌC THƠ T.T.KH CẢM TÁC

Nàng là người đẹp xứ Thanh (Hoá)
Tuổi Xuân phơi phới tâm tình mênh mang
Gặp chàng nghệ sĩ lang thang
Chiều Thu duyên sớm bẻ bàng chiều Thu
Lỡ duyên - số phận mịt mù...
Tigôn hoa máu, trời Thu lệ nhoà!
“Bài thơ Thứ Nhất” chia xa
“Bài thơ Đan Áo” đông qua úa tàn!
Tâm tình phong kín quan san,
Thơ đăng mặt báo phủ phàng đời hoa.
Ôi thiên tình sử - bi ca:...
Tháng năm, rồi lại ngày qua lạnh lùng!
“Bài thơ cuối” cuộc tình chung.
T.T.KH mịt mùng - Từ đây!
Sáu mươi năm - tìm bóng người.
Còn thơ sáng mãi bên trời yêu thương!