Bùi Thị Xuân

Một trong nữ tướng Tây Sơn,
Xuất thân khá giả rộng đường tiến thân,
Đẹp người, giỏi võ, công dung,
Noi gương Trưng, Triệu anh hùng nữ nhân.
Cùng Trần Quang Diệu kết thân,
Tây Sơn dưới trướng một lần đầu quân (1).
Trở thành đô đốc Thị Xuân,
Tham gia hai trận vang lừng sử xanh.
Rạch Gầm-Xoài Mút nổi danh,
Lục Côn tướng giặc phải đành đầu bay (2).
Xiêm La quân viện thua cay,
Đánh hai chục vạn cút ngay nước nhà (3).
Bốn năm sau, trận Đống Đa.
Chỉ huy binh tượng xông pha trận tiền (4).
Vẻ vang thắng trận liền liền.
Đánh đông dẹp bắc ổn quyền Tây Sơn.
Quan tâm đời sống dân hơn,
Mất mùa dân đói xuất lương kho liền.
Cứu dân trừ nạn tham tiền,
Quảng Nam trở lại bình yên thường ngày(5).
Số trời vận nước không may,
Quang Trung mất sóm, gặp tay gian thần(6).
Gia đình bà chịu gian truân,
Trả thù man rợ, thêm phần tru di(7).
Các triều đời trước khác gì?
Cuối triều vua tới hạn kỳ tang thương (8).

(1) Năm 1771, Bùi Thị Xuân lúc 20 tuổi đã dùng kiếm để giải nguy cho Trần Quang Diệu khi vị tráng sĩ này bị một con hổ dữ tấn công. Và cũng từ lần gặp này mà hai người trở thành vợ chồng.
(2) Bùi Thị Xuân đã chém bay đầu tướng Xiêm là Lục Côn.
(3) Năm 1785, Bùi Thị Xuân cùng chồng ở trận Rạch Gầm-Xoài Mút đánh tan 20 vạn quân Xiêm La.
(4) trong trận đại phá quân Mãn Thanh vào đầu xuân Kỷ Dậu (1789), bà chỉ huy đội tượng binh của đạo Trung quân do vua Quang Trung (Nguyễn Huệ) chỉ huy.
(5) Gặp năm mất mùa, nhiều phủ huyện ở trấn Quảng Nam sinh loạn, quan quân địa phương không kiềm chế nổi. Triều thần lập tức tiến cử Bùi Thị Xuân ra nơi đó làm Trấn thủ. Đến nơi, bà tự mình đi thị sát khắp các hạt, rồi cho mở kho phát chẩn. Thấy viên quan nào chiếm công vi tư, ăn của hối lộ... bà đều thẳng tay cách chức, chọn người tài đức lên thay.
(6) Vua Quang Trung đột ngột qua đời. Kể từ đấy, vương triều này bắt đầu suy yếu do vua Cảnh Thịnh (Nguyễn Quang Toản) còn nhỏ, lại bị người cậu ruột là Thái sư Bùi Đắc Tuyên chuyên quyền.
(7) Bà bị Gia Long hành hình bằng nhỏ sáp đốt chết và tru di do2nh họ bà, Chi phái họ Bùi khác còn trốn được.
(8) Cuối triều đại phong kiến đều bị dòng họ khác soán ngôi, tiêu diệt hoặc đày đoạ.