Sân ga chiều em đi - ngọn hải đăng vẫy gọi người đi trở về của nhà thơ Xuân Quỳnh

23/11/2024 04:59Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới

Đăng bởi Huy Tráng vào 16/07/2010 00:12

Đã có nhiều nhà thơ viết những cuộc chia tay trên những sân ga hay trên những bến xe. Giờ khắc trước khi tàu xe chuyển bánh với những cảm xúc người đi và người ở lại thật đặc biệt. Đó là cảm giác bùi ngùi, bịn rịn, lưu luyến và trong đó có cả nỗi nhớ nhà đã hình thành ngay khi còn ở quê hương.

Sân ga chiều em đi là một bài thơ mà Xuân Quỳnh viết năm 1976, trong một chuyến đi như thế. Khi ấy, do tính chất công việc nên bà thường xuyên phải xa nhà. Cảm xúc của nhà thơ cũng giống như nhiều người nhưng vẫn có sự khác biệt, cái làm nên sự khác biệt ấy chính là tâm hồn của nhà thơ.

Mở đầu bài thơ, tác giả viết:

Sân ga chiều em đi
Mênh mang màu nắng nhạt
Bụi bay đầy ba lô
Bụi cay xè con mắt

Không gian thơ được mở ra bằng một sân ga chưa hiện đại như bây giờ nhưng thật thoáng đãng với những nắng và gió, và bụi hứa hẹn một chuyến đi vất vả. Hành trang mang đi của nhà thơ chỉ là một chiếc ba lô như hành trang của một người lính.

Cái không gian rộng rãi đó nhưng thật tĩnh lặng:

Sân ga chiều em đi
Gạch dưới chân im lặng
Bóng anh in thành tàu
Tóc anh xoà ngang trán

Anh là người đưa tiễn. Hình ảnh anh thật lãng mạn với tóc xoà ngang trán. Bóng anh in thành tàu khoẻ khoắn. Gạch dưới chân im lặng tạo cho khổ thơ một sự chắc chắn. Chắc chắn như anh ở lại lo việc nhà cho em yên tâm đi công tác. Không ai nói gì bởi những chuyến đi như thế này xảy ra thường xuyên. Khổ thơ gợi nên một sự yên tâm cho người đi.

Thế nhưng cảm giác sắp phải xa nhà vẫn đến khi còi tàu nổi lên:

Sân ga chiều em đi
Bàn tay da diết nắm
Vừa thoáng tiếng còi tàu
Lòng đã Nam đã Bắc

Cái da diết của nỗi nhớ, cái da diết của tình cảm gửi gắm vào nhau. Tiếng còi tàu báo hiệu sắp đến lúc chia tay mà đã cảm giác buồn mênh mang. “Lòng đã Nam đã Bắc” không phải là sự cách xa trong lòng mà để diễn đạt nỗi nhớ thương dâng trào không chỉ trong lòng người đi mà cả trong lòng người ở lại.

Trong bài Những bóng người trên sân ga nhà thơ Nguyễn Bính đã viết:

Có lần tôi thấy một người yêu
Tiễn một người yêu một buổi chiều
Ở một ga nào xa vắng lắm
Họ cầm tay họ bóng xiêu xiêu.

Và:

Có lần tôi thấy vợ chồng ai
Thèn thẹn chia tay bóng chạy dài
Chị mở khăn giầu anh thắt lại:
“Mình về nuôi lấy mẹ, mình ơi!“

Đó là những cuộc chia ly không hẹn ngày về, bởi ngay từ đầu bài thơ, Nguyễn Bính đã nhìn thấy sân ga là nơi bắt đầu của mọi cuộc chia lìa.

Trở lại với Sân ga chiều em đi của Xuân Quỳnh, tác giả thấu hiểu tâm trạng của người chồng đang đưa tiễn mình:

Anh thương nơi em qua
Những phố phường nhộn nhịp
Bỡ ngỡ trong ánh đèn
Còn lạ người lạ tiếng
Anh thương nơi em qua
Những sương chiều mưa tối
Dặm đường xa nắng dãi
Chuyến phà con nước dâng

Anh thương em phận gái chân yếu tay mềm. Nơi đất khách quê người em sẽ xoay sở ra sao. Còn nhớ trong vở chèo Lưu Bình Dương Lễ, khi Dương Lễ tiễn Châu Long đi nuôi bạn là Lưu Bình, Dương Lễ đã nói:

Em ơi, chấp kinh phải biết tòng quyền
.............................
Chia tay đôi ngả xa nhau đôi nơi
Xa tiếng xa người, lệ sầu đầy vơi
Dứt áo ly biệt, anh đây chúc nàng hoà vui
Kể sao xiết nỗi ngậm ngùi
Khuyên nàng ghi nhớ lấy lời chấp kinh
Dặm trường thời thân gái một mình

Dương Lễ dặn dò vợ phải tuỳ cơ mà ứng biến và bày tỏ nỗi nhớ nhung khi xa vợ. Lời dặn của Dương Lễ thật là thực lòng. Còn trong tâm trạng của người chồng đưa tiễn tác giả bài thơ này, cũng là những nỗi lo lắng cho vợ khi phải sống xa nhà. Nỗi lo lắng cả khi vợ mình đến những nơi phố xá, những miền đất heo hút, những chuyến phà khi con nước dâng. “Con ơi nhớ lấy câu này/ Sông sâu chớ lội đò đầy chớ sang” là lời cha mẹ thường dặn dò con cái về cách ứng xử để bảo toàn sinh mạng đã vang vang trong câu thơ. Rồi nỗi lo lắng đó theo vợ đi suốt chiều dài thời gian dằng dặc của ngày.

Như để đáp lại sự quan tâm, lo lắng đó, tác giả bày tỏ:

Em xao xuyến trong lòng
Nhớ về nơi ta ở
Mùa thu vàng đường phố
Lá bay đầy lối qua

Nhớ lại lời Châu Long nói với Dương Lễ trước khi đi:

Anh ơi! Em bước chân đi nguyện có Hoàng Thiên
Quyết em chẳng dám thay lòng đổi dạ
Tưởng những lúc mặn nồng hương lửa
Má kề gối tựa nay phút bỗng phải biệt ly
........
Em chẳng dám quên
Những phiền đôi lứa tưởng những lúc
Chiều đông tựa cửa ngao ngán thay
Cảnh vợ xa chồng hết hạ sang đông
Lẻ loi cô phòng tuổi xanh mòn mỏi
Dày ngóng mai trông
Trăm năm chút nghĩa đèo bòng
Xa xôi ai có thấu lòng chăng ai?

Lời của Châu Long là nỗi buồn xa vắng khi xa nhà, xa chồng và mong chồng thấu hiểu. Nơi Châu Long đến là một nơi không an toàn vì nàng theo Lưu Bình, kết bạn với Lưu Bình trong hoàn cảnh một người con gái con nhà giàu nhưng bị mẹ cha ép gả cho một trọc phú, nay nàng muốn tìm một quân tử để giúp đỡ học hành, khi nào đại đăng khoa sẽ tiểu đăng khoa. Trong cái nhớ của Châu Long vẫn có “Tưởng những lúc mặn nồng hương lửa”.

Lời của Xuân Quỳnh vẫn là những nhớ thương về mái nhà thân thuộc, về con phố thân quen và để cho người chồng, người đưa tiễn yên tâm dù em có đi đâu nhưng trái tim em vẫn luôn hướng về quê nhà.

Và vẫn là nỗi nhớ dàn trải mênh mông:

Ngọn đèn và trang thơ
Tiếng thở đều con nhỏ
Màu hoa trên cửa sổ
Quán nước chè mùa đông

Ngọn đèn và trang thơ để nói về công việc, con nhỏ để nói về tình cảm gia đình. Rồi xóm giềng lối phố, cả đến những sự vật dù là rất nhỏ em cũng không quên. Một nỗi nhớ tràn ngập phủ khắp không gian. Nhưng hình như vẫn thiếu. Thiếu vì chưa nói đến chồng. Một người phụ nữ kín đáo không nói thành lời nhưng vì anh là một phần tất yếu ở trong đó nên nhớ về nhà, ngôi nhà thân thuộc, nhớ về tiếng thở con nhỏ khi ngủ, nhớ về ngọn đèn và trang thơ... cũng chính là nhớ về anh. Nhưng trong thơ của Xuân Quỳnh càng không có những lúc êm ấm bên chồng. Không nhắc đến hay gửi vào ánh mắt tin tưởng. Phải thế chăng?

Tàu đã vào ga, hành khách đã ngồi yên vào ghế, tàu nổi một hồi còi tạm biệt rồi từ từ lăn bánh:

Con tàu và dòng sông
Ra đi rồi trở lại
Hà Nội ơi Hà Nội
Sân ga chiều em đi

Nếu như con tàu đưa ta đi xa thì cũng con tàu đó lại đưa ta trở về ngôi nhà thân yêu. Thuyền xuôi dòng rồi có lúc ngược dòng trở lại bến cũ. Nhưng vẫn đau đáu trong lòng một nỗi niềm nhớ thương vô bờ bến. Một tiếng gọi cất lên “Hà Nội ơi Hà Nội”, tiếng gọi chính là hình thức biểu hiện cao độ của tâm trạng người đi.

Câu thơ “Sân ga chiều em đi’ được nhắc đi nhắc lại nhiều lần, nó khắc vào lòng người đọc một cảm giác hụt hẫng, bâng khuâng và hồi hộp. Bâng khuâng vì sắp xa nhà, xa người thân. Hồi hộp vì sắp đến một vùng đất mới với bao điều mới lạ đang chờ đón.

Chợt nhớ bài thơ Hoàng Hạc Lâu tống Mạnh Hạo Nhiên chi Quảng Lăng của thi tiên Lý Bạch:

Cố nhân tây từ Hoàng Hạc lâu,
Yên hoa tam nguyệt há Dương Châu.
Cô phàm viễn ảnh bích không tận,
Duy kiến Trường Giang thiên tế lưu.

Đó là tâm trạng của Lý Bạch khi tiễn bạn cũ, đó là tâm trạng buồn như hoa trôi theo dòng nước mịt mù khói sương với con thuyền buồm cô đơn, chỉ có nước dòng sông là chảy mãi, chảy mãi mang theo người bạn không biết khi nào trở về. Còn với người chồng của Xuân Quỳnh với đầy ắp những lo lắng cho vợ nhưng vẫn tin tưởng rồi mai đây khi nhiệm vụ hoàn thành gia đình trúc mai sum họp.

Sân ga chiều em đi. Ra đi vào một buổi chiều trong khi thời gian ấy bình thường tác giả đang ở nhà chuẩn bị cho một bữa tối sum họp đầm ấm mặc dù những năm đầu sau chiến tranh đời sống còn nhiều khó khăn nhất là những gia đình công chức. Nỗi niềm của người đưa tiễn và người ra đi đều bịn rịn, lưu luyến nhớ nhung nhưng cũng đều tin tưởng một ngày về trong niềm vui hạnh phúc. Cái đáng nhớ là sân ga chiều hay cũng chính ngôi nhà với những người thân yêu như một ngọn hải đăng vẫy gọi cho những con thuyền ra khơi tìm lối trở về. Một sân ga bình yên. Một mái nhà ấm áp.

In từ trang: https://www.thivien.net/ » Xuân Quỳnh » Sân ga chiều em đi » Sân ga chiều em đi - ngọn hải đăng vẫy gọi người đi trở về của nhà thơ Xuân Quỳnh