22/11/2024 07:33Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới
Đăng bởi tôn tiền tử vào 23/10/2015 23:02
Được viết tặng Phan Bội Châu vào những ngày cuối cùng của nhà chí sĩ yêu nước, Con voi già - tên bài thơ, đã trở thành hình ảnh biểu tượng đáng nhớ trong nền cơ ca Việt Nam, tuy nhiên, mãi tới bây giờ, bài thơ mới được tìm thấy trọn vẹn.
Còn nhớ, hồi những năm 1960, nhóm làm Hợp tuyển thơ văn Việt Nam giai đoạn 1930 - 1945 (Nguyễn Trác, Nguyễn Đức Đàn, Phan Cự Đệ, sách in 1963) rất muốn có văn bản bài thơ Con voi già của Huy Thông nhưng không tìm ra, đành chỉ nhắc đến tên bài thơ ở lời dẫn giải.
Sau đó, trong bộ Tổng tập Văn học Việt Nam, tập 27 dành cho thơ mới 1932-1945 (do Hà Minh Đức, Nguyễn Xuân Nam biên soạn, 1989 in lần đầu, 1995 in lần 2 có sửa chữa bổ sung) đã lấy tư liệu từ chính tác giả Huy Thông để có được một đoạn trích gồm 12 câu cuối cùng của bài thơ này; tuy vậy, đây chỉ là nỗ lực của hồi ức nên đã khó tránh khỏi những sai lệch. Tác giả nhớ rằng bài thơ đăng Tân thiếu niên số 1, ra vào năm 1936. Thực ra, bài thơ đăng Tân thiếu niên số 3, ngày 16/2/1935.
Tra cứu Từ điển thư tịch báo chí Việt Nam do Nguyễn Thành biên soạn (H.: Nxb VHTT, 2001) bạn sẽ thấy: Tân thiếu niên xuất bản tại Hà Nội từ đầu năm 1932, chấm dứt vào đầu năm 1935. Thật ra, 3 số Tân thiếu niên ra đầu năm 1935 là giai đoạn tục bản, tức là như một tờ báo tách biệt hẳn với tờ báo cùng tên trước đó. Chủ nhiệm tờ này là Lê Tràng Kiều. Bài thơ Con voi già của Huy Thông đăng ở trang cuối số 3, được toà soạn ghi là “thơ hùng tráng của Huy Thông”, cạnh tên bài thơ là lời đề “Tặng Phan Bội Châu”. Sau này tác giả cho nhóm soạn giả Tổng tập Văn học Việt Nam tập 27 biết rằng “bài thơ này viết tặng cụ Phan Bội Châu khi có tin cụ bị mệt nặng khó qua khỏi”. Đăng bài thơ này khi ấy, tác giả và toà soạn Tân thiếu niên rõ ràng muốn thể hiện lòng kính phục và đồng cảm với sự nghiệp lớn còn dang dở của bậc chí sĩ ái quốc. Con voi già trong bài thơ này “đã quá hai mươi hạ”, “dẫn đàn vượt qua hàng núi đá” chính là hình ảnh tượng trưng về chí sĩ họ Phan. Không phải ngẫu nhiên mà bài thơ này đã kích thích Lưu Trọng Lư - một cây bút đã cùng Huy Thông tham dự trong các nhóm Tân thiếu niên, Hà Nội báo - viết tiểu thuyết Con voi già của vua Hàm Nghi (1936) với lời đề từ của chính Huy Thông: Để một nỗi buồn u uất và mênh mông; Ngao ngán nhẽ, nặng đè lòng chiến sĩ.
Tuy tờ Tân thiếu niên tục bản này ra vào lúc báo chí quốc văn (in bằng chữ quốc ngữ) bắt đầu được chính quyền thực dân đương thời miễn lệ kiểm duyệt (điều này được nói rõ ở ngay lời ra mắt), nhưng chính tờ báo cũng đã không đăng toàn văn bài thơ. Có thể vì bài thơ quá dài so với một trang báo? Có thể vì toà soạn ngần ngại trước việc một số câu thơ ý thơ sẽ gây sốc các giới hữu quyền? Chưa thể xác định chắc chắn lý do, song rõ ràng bài thơ đã được in với những dấu vết bị cắt bớt câu đoạn, bằng những dòng chấm lửng (mà tôi sẽ đặt trong ngoặc vuông). Chính nhà thơ Phạm Huy Thông sau này đã cung cấp cho nhóm soạn Tổng tập Văn học Việt Nam tập 27 kể trên một đoạn cuối gồm 12 câu thơ, trong đó 8 câu cuối cùng là nằm trong số những câu bị bỏ ở bản đăng Tân thiếu niên.
Dưới đây tôi khôi phục toàn bộ phần đăng bài này ở báo Tân thiếu niên, đồng thời bổ sung đoạn cuối mà chính tác giả cung cấp cho nhóm soạn Tổng tập Văn học Việt Nam tập 27 kể trên. Có một dị bản ở đoạn thơ vốn có ở cả 2 bản kể trên: “Hồn rừng thẳm, những vang cây chan chứa” ở Tân thiếu niên, và “Hồn rừng thẳm những vang cây chát chúa” ở đoạn tác giả cung cấp cho nhóm soạn Tổng tập Văn học Việt Nam tập 27 - tôi theo bản đăng báo.
Xin giới thiệu cùng bạn đọc.
Nhà phê bình Lại Nguyên Ân