05/10/2024 15:17Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới
Thể thơ: Thất ngôn bát cú; Nước: Việt Nam; Thời kỳ: Hậu Lê, Mạc, Trịnh-Nguyễn
Đăng bởi tôn tiền tử vào 15/05/2024 20:13
Nguyên tác
階前桐桂漸昌蕃，
世德滋培裕福源。
震索瑞光龍虎榜，
豐貽慶疊矢弧門。
地支吉局逢三合，
文派餘瀾具九元。
英物定憑鍾毓素，
啼聲骨氣不須論。
Phiên âm
Giai tiền đồng quế[1] tiệm xương phồn,
Thế đức tư bồi dụ phúc nguyên.
Chấn sách[2] thuỵ quang long hổ bảng[3],
Phong di[4] khánh điệp thỉ hồ môn[5].
Địa chi cát cục phùng tam hợp[6],
Văn phái dư lan cụ cửu nguyên[7].
Anh vật[8] định bằng chung dục tố,
Đề thanh cốt khí bất tu luân.Dịch nghĩa
Trước thềm đồng, quế dần dần thịnh vượng, đông đúc,
Vun trồng đức nghiệp đời đời, dồi dào nguồn phúc.
Điềm “Chấn sách” sáng rực bảng rồng hổ,
Phúc “Phong di” chồng chất cửa cung tên.
Cục “địa chi” tốt, gặp được tam hợp,
Văn phái để lại, đủ cả cửu nguyên.
Nhân vật tinh anh, là nhờ non sông chung đúc nên,
Còn tiếng khóc và khí cốt không cần bàn đến.
Bài thơ này tác giả mừng người con trai là Phan Huy Thực sinh. Phan Huy Thực cũng là một tác gia lớn của dòng Phan Huy, sinh năm Mậu Tuất, 1778.
[1] Hai loại cây quý. Sách Hợp bích có chép: Anh em Hàn Tử Hoa đều làm tể tướng, trước nhà có cây ngô đồng, người kinh đô gọi là “Đồng Hàn gia” (nhà họ Hàn ngô đồng). Đậu Vũ Quân đời Ngũ đại có 5 con trai lần lượt đậu tiến sĩ hết thảy, đương thời khen là năm cây quế Yên Sơn. Ở đây Phan có ý mừng việc con thứ của mình ra đời, hy vọng sau này con sẽ hiển đạt.
[2] Lời thuyết quái ở trong Kinh dịch có nói: “Chấn nhất sách nhi đắc nam, cố vị chi trưởng nam” (Chấn do một lần tìm mà được trai, cho nên gọi Chấn là trai trưởng). Đây ý nói sinh con trưởng sẽ chiếm được bảng vàng.
[3] Những người đỗ khoa tiến sĩ được đề họ tên trên bảng vàng, bảng đó còn gọi là “long hổ bảng” (bảng rồng hổ).
[4] Kinh thi viết: “Phong thuỷ hữu dĩ, Vũ Vương khởi bất sĩ. Di quyết tôn mưu, dĩ yến dực tử” (Sông Phong còn có cỏ dĩ, Vũ Vương há không làm việc gì để mưu tốt lại cho cháu, để yên lòng con). Ý nói phúc đức của cha ông để lại cho con cháu.
[5] Cửa cung tên, ý nói lại sinh được đứa con trai nữa.
[6] Nguyên chú: “Thân phụ tôi mệnh ứng cung dần, còn tôi mệnh ứng cung ngọ, con trai tôi mệnh ứng cung tuất. Như vậy là tam hợp.” Phép địa lý xưa, hễ ngôi mộ nào để có hợp cục thì mới là “cát cục”, con cháu phát đạt. Song phải tính tuổi người chết, hay tuổi con và phương hướng để mộ có được “tam hợp” mới tốt. Tam hợp là 3 địa chi cùng hợp như: thân, tý, thìn; dần, ngọ, tuất; tỵ, dậu, sửu; hợi, mão, mùi.
[7] Nguyên chú: “Phụ thân tôi thi hương, thi hội hai lần đều đỗ đầu (lưỡng nguyên). Bố vợ tôi thi hội, thi đình hai lần đỗ đầu (lưỡng nguyên). Tôi thi hương, thi hội, thi ứng chế, ba lần đều đỗ đầu (tam nguyên). Cậu Hy Doãn và chú Nhã Hiên đều đỗ đầu thi hương. Tất cả cộng lại được chín lần đỗ đầu, gọi là cửu nguyên.“
[8] Nhân vật tinh anh. Đời Tấn, Hoàn Ôn sinh chưa đầy năm, Ôn Kiệu trông thấy bảo rằng: Đứa bé này có phong cốt thanh kỳ, thử nghe khóc để xem tiếng thế nào? Khi nghe tiếng khóc, ông nói: Chính là “anh vật” đó.