22/12/2024 13:29Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới
Thể thơ: Tản văn; Nước: Việt Nam; Thời kỳ: Trần
Đăng bởi Vanachi vào 19/09/2008 07:30
Nguyên tác
世志之作，其來尚矣。考諸既往，以明乎端本之流傳；稽諸傳聞，以著乎古今之標準。第信疑相間，有未盡于人心。然世變各殊，豈不涉于怪誕。千年而下，難以概詳，按索簡編，曷克查究，輯校窮原，寸懷勞苦。或有問于余曰：舍怪存常聖賢之道也，子何乃拘于印舊，而徇然不著明新言，以革世之惑耶？
余答曰：太古之初，混沌未判，中土猶有漫茫之說，如補天觸山奠鰲十日之類，後世據經論議會計無門，是耶非耶，存之史冊。況我越，地在天末，風鑒各殊。蓋自洪荒之始，緇塵迥隔，草昧乾坤，文籍未具，禮樂未作，以為誠有耶，曷克而知焉，以為誠無耶，莫從何而可考。是故，拾遺餘響，得之傳言，采摭其類，以紹記耳。其奇怪之跡，寥然難稽，故存之，以俟後君子，豈敢有穿鑿毀言以誣世惑民者乎？讀者須留心以細認，刻抑推驗，則玉石彰然，著明其形聲影響，不敢自潰矣。
且，我南天疆宇，炎壤之墟，塵海茫茫，英君大作雖江山溟漠，辯別靡常：自亙古以來，總關俗跡，詢載于已往，靳憑耆耄之傳。檢驗于相稽，現有廟堂之奉。
拙時忘其故陋，述簡寓略其所遺；蓋欲俟後之進步博格高明者，朗日憶情，庶乎知所先後，無自錯誤。倘若，正諸其靈，工諸筆端，削剝研精，刊行于世，使人人洞察古今，默會玄微，其亦傳中之史記歟！是為序。
Phiên âm
Thế chí chi tác, kỳ lai thượng hỹ. Khảo chư ký vãng, dĩ minh hồ đoan bản chi lưu truyền; kê chư truyền văn, dĩ trứ hồ cổ kim chi tiêu chuẩn. Đệ tín nghi tương gián, hữu vị tận vu nhân tâm. Nhiên thế biến các thù, khởi bất thiệp vu quái đản. Thiên niên nhi hạ, nan dĩ khái tường, án sách giản biên, hạt khắc tra cứu, tập hiệu cùng nguyên, thốn hoài lao khổ. Hoặc hữu vấn vu dư viết: Xả quái, tồn thường thánh hiền chi đạo dã, tử hà nãi câu vu ấn cựu, nhi tuẫn nhiên bất trước minh tân ngôn, dĩ cách thế chi hoặc da?
Dư đáp viết: Thái cổ chi sơ, hỗn độn vị phán, trung thổ do hữu mạn mang chi thuyết, như bổ thiên, xúc sơn, điện ngao, thập nhật chi loại, hậu thế cứ kinh luận nghị cối kế vô môn, thị da, phi da, tồn chi sử sách. Huống ngã Việt, địa tại thiên mạt, phong giám các thù. Cái tự hồng hoang chi thuỷ, truy trần quýnh cách, thảo muội càn khôn, văn tịch vị cụ, lễ nhạc vị tác, dĩ vi thành hữu da, hạt khắc nhi tri yên, dĩ vi thành vô da, mạc tòng hà nhi khả khảo. Thị cố, thập di dư hưởng, đắc chi truyền ngôn, thái chích kỳ loại, dĩ thiệu ký nhĩ. Kỳ kỳ quái chi tích, liêu nhiên nan kê, cố tồn chi, dĩ sĩ hậu quân tử, khởi cảm hữu xuyên tạc huỷ ngôn dĩ vu thế hoặc dân giả hồ. Độc giả tu lưu tâm dĩ tế nhận, khắc ức suy nghiệm, tắc ngọc thạch chương nhiên, trứ minh kỳ hình thanh ảnh hưởng, bất cảm tự hội hỹ.
Thả, ngã Nam thiên cương vũ, viêm nhưỡng chi khư, trần hải mang mang, anh quân đại tác tuy giang sơn minh mạc, biện biệt mỹ thường: Tự cắng cổ dĩ lai, tổng quan tục tích, tuân tái vu dĩ vãng, cận bằng kỳ mạo chi truyền. Kiểm nghiệm vu tương kê, hiện hữu miếu đường chi phụng.
Chuyết thời vong kỳ cố lậu, thuật giản ngụ lược kỳ sở di; cái dục sĩ hậu chi tiến bộ bác cách cao minh giả, lãng nhật ức tình, thứ hồ tri sở tiên hậu, vô tự thác ngộ. Thảng nhược, chính chư kỳ linh, công chư bút đoan, tước bác nghiên tinh, san hành vu thế, sử nhân nhân động sát cổ kim, mặc hội huyền vi, kỳ diệc truyện trung chi sử ký dư! Thị vi tự.Bản dịch của Trần Văn Giáp
Sách chép về thế phả, vốn có từ lâu, khảo xét các đời đã qua để rõ nguồn gốc lưu truyền, kê cứu những điều truyền văn, để rõ những tiêu chuẩn xưa nay. Hiềm vì chuyện tin chuyện ngờ lẫn nhau, có điều chưa hợp hẳn với lòng người. Nhưng việc đời biến đổi khác nhau thì làm sao lại khỏi có những điều quái gở. Nghìn năm về sau, khó lòng biết được đầy đủ, mà tìm trong sách vở cũng không thể tra cứu vào đâu được. Bởi vậy, ghi chép về nguồn gốc thực là nhọc lòng lắm. Có người hỏi tôi rằng: Bỏ cái lạ giữ cái thường là đạo của thánh hiền, tại sao ông lại câu nệ theo cũ, không nêu rõ lời mới để đổi hẳn thói mê hoặc của đời?
Tôi đáp rằng: Thời thái cổ còn hỗn mang, chưa phân biệt trời đất, ngay trung thổ cũng còn có nhiều thuyết hoang đường, như những chuyện vá trời, húc núi, lấy chân ngao làm cột trời, mười mặt trời cùng mọc, v.v..., đời sau cứ theo sách mà bàn luận, không kê cứu vào đâu được, đúng hay không đúng, vẫn còn ghi chép trong sử sách. Huống chi đất Việt ta ở vào cõi xa, sự hiểu biết cũng khác, từ đời hồng hoang thời gian xa cách, trong lúc mới mở mang, sách vở chưa đầy đủ, lễ nhạc chưa làm, nếu cho là có thực thì bởi đâu mà biết? Nếu cho là không có, thì do đâu mà xét ra? Cho nên những chuyện góp nhặt được đều là lượm lặt ở tiếng vang chuyện đồn, trích lấy đầu đuôi để cho biết rõ về phả ký từng đời mà thôi, còn những sự tích kỳ quái, lờ mờ khó xét, tạm giữ đó để chờ các bậc quân tử sau này, dám đâu xuyên tạc ra lời quái dị để mê hoặc người đời. Độc giả nên lưu tâm nhận kỹ, cố sức suy nghiệm thì sẽ rõ ngọc đá; thấy được tiếng vang hình bóng của lịch sử; tôi đâu tự dám cho ý mình là thoả đáng.
Vả lại, nước Nam ta ở vào dải đất nóng nực, trong cõi mênh mông, vua sáng đời nào cũng có. Dẫu rằng núi sông rộng lớn, chia biệt mỗi lúc một khác, nhưng từ xưa đến nay, chỉ căn cứ vào tục truyền và dấu vết, hỏi việc về dĩ vãng thì nhờ các cụ già kể chuyện lại; xét nghiệm ở tương lai thì có những đền miếu cúng thờ.
Tôi quên mình hẹp hòi quê hủ, chép sơ lược những chuyện ngụ ngôn, những điều truyền thuyết, muốn đợi các bậc cao minh học rộng tiến bộ sau này, nhận rõ xét kỹ mới có thể biết được trước sau mà không tự nhầm lẫn. Nếu có ai sửa lại cho tập này được đúng, cho lời chép được hay, đẽo gọt kỹ càng, rồi đem in ra, để mọi người thấy rõ việc xưa nay và hiểu thấu lẽ huyền vi, thì đó cũng là một bộ sử ký trong các truyện cổ chăng? Vậy làm tựa.
Việt Nam thế chí là một cuốn sách sử biên soạn về các đời vua của nước ta, song đến nay đã thất truyền, chỉ còn lại bài tự này. Hai chữ “Việt Nam” theo khảo cứu xuất hiện lần đầu tiên trong lịch sử là từ tập sách này.