01/10/2024 14:12Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới
Thể thơ: Thất ngôn bát cú; Nước: Việt Nam; Thời kỳ: Nguyễn
Đăng bởi tôn tiền tử vào 28/09/2024 20:37
Nguyên tác
眼前商果十分黃，
次第仁人且遯狂。
故國有懷愚可諫，
此心無愧剖何妨。
孟津省識崇朝會，
殷土甘從七作王。
臣節昭昭爭烈日，
阿誠鹵莽別忠良。
Phiên âm
Nhãn tiền Thương quả thập phân hoàng,
Thứ đệ nhân nhân[1] thả độn cuồng.
Cố quốc hữu hoài ngu khả gián,
Thử tâm vô quý phẫu hà phương.
Mạnh Tân[2] tỉnh thức sùng triều hội,
Ân thổ cam tòng thất tác vương[3].
Thần tiết chiêu chiêu tranh liệt nhật,
A thành lỗ mãng biệt trung lương[4].Dịch nghĩa
Trước mắt nhà Thương quả là rất suy yếu,
Những người có đức nhân, lần lượt kẻ điên, người bỏ trốn.
Người có lòng với nước cũ, thì ngu cũng có thể can gián,
Trái tim này không thẹn, dù bị mổ moi ra cũng có ngại gì.
Bến Mạnh Tân đã thức tỉnh các chư hầu, bởi cuộc triều hội lớn lao,
Đất nhà Ân vẫn cam lòng theo bảy vị vua.
Khí tiết bề tôi ngời ngời, ganh sáng với mặt trời rực lửa,
Lòng thành thì chớ phân biệt, trung thần và lương thần một cách thô thiển.
Nguyên dẫn: “Phủ thành bắc thập lý tiểu song bảo, lộ bàng hữu cự thạch bi khắc thượng hạng thất tự[5]” 府城北十里小雙堡路旁有巨石碑刻上項七字 (Cách phủ thành 10 dặm về phía bắc là hai thành đất nhỏ, bên đường có một tấm bia đá lớn, trán bia khắc bảy chữ).
Miếu mộ Tỉ Can là một quần thể kiến trúc hợp nhất ở thành Vệ Huy, tỉnh Hà Nam, kiến trúc nguy nga, cổ kính. Tỉ Can là tông thất nhà Ân Thương, thời vua Trụ ông làm Thừa tướng, là một trong ba bậc trung thần. Khổng Tử thì coi ông, Cơ Tử và Vi Tử là ba người có đức nhân đương thời. Đối với Khổng Tử, người có đức nhân “nhân nhân” là người có tài và đức cao nhất.
[5] Bảy chữ là: “Ân thái sư Tỉ Can miếu mộ”, cũng là tiêu đề bài thơ này.
[1] Người có đức nhân. Theo quan niệm của Khổng Tử thì người có đức nhân là người hoàn hảo, tài năng, đức độ, nhân cách đều cao tột bậc, trong đời rất hiếm người đạt đến được. Ông từng nói “ba người nhân triều nhà Ân” là Cơ Tử, Vi Tử và Tỉ Can. Vua Trụ bạo ngược, ba người hết sức can ngăn, đều không được Trụ vương nghe, Vi Tử phải bỏ trốn, Cơ Tử bị giam phải giả điên, Tỉ Can mổ ngực moi tim để tỏ lòng trung.
[2] Tên một bến sông, nay là bến Hà Dương, thuộc tỉnh Hà Nam. Vũ Vương hội quân 800 nước chư hầu ở đây để đánh vua Trụ.
[3] Bảy vị vua, có lẽ nói đến thời Chiến Quốc đất nhà Ân đã chia thành 7 nước, có 7 vua là Hàn, Nguỵ, Triệu, Yên, Tề, Tần, Sở.
[4] Nguỵ Trưng chia bề tôi làm trung thần và lương thần. Trung thần chỉ những người trung thực vì can gián mà bị giết như Tỉ Can, lương thần chỉ những người tôi hiền (giỏi).