22/12/2024 13:15Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới
Thể thơ: Thất ngôn bát cú; Nước: Việt Nam; Thời kỳ: Hậu Lê, Mạc, Trịnh-Nguyễn
Đăng bởi tôn tiền tử vào 18/09/2024 22:37
Nguyên tác
桐花日月屆重三，
草樹蔥青護小庵。
身上得閒惟靜養，
客中賞節且微酣。
半簾晴靄籠孤榻，
四壁涼風掠短衫。
煙冷奴廚緣米貴，
綿山火忌到天南。
Phiên âm
Đồng hoa[1] nhật nguyệt giới trùng tam[2],
Thảo thụ thông thanh hộ tiểu am.
Thân thượng đắc nhàn duy tĩnh dưỡng,
Khách trung thưởng tiết thả vi hàm.
Bán liêm tình ái lung cô tháp,
Tứ bích lương phong lược đoản sam.
Yên lãnh nô trù duyên mễ quý,
Miên Sơn[3] hoả kỵ đáo Thiên Nam.Dịch nghĩa
Ngô đồng ra hoa, đã đến ngày mồng 3 tháng ba,
Hoa cỏ xanh tươi vây quanh am nhỏ.
Chỉ có tĩnh dưỡng thì bản thân mới được an nhàn,
Thưởng thức tiết đẹp trong cảnh lữ khách, uống ngà ngà say.
Nửa rèm khí mù quang đãng bao quanh chiếc chõng lẻ loi,
Bốn vách gió mát đập phần phật vào chiếc áo ngắn.
Bếp núc khói lạnh vì gạo đắt,
Miên Sơn cấm lửa đến tận cõi trời Nam.
Phạm Văn Ánh dịch nghĩa.
Hàn thực nghĩa là ăn đồ lạnh, là phong tục cổ tiến hành vào ngày mồng 3 tháng ba âm lịch hàng năm. Tục này vốn là phong tục của các nước trồng lúa phương nam. Nguyên là theo sách Kinh Sở tuế thời ký thì ngày thứ 105 trong tiết đông, thường có mưa to gió lớn, gọi là tiết hàn thực, người ta cấm lửa trong 3 ngày. Lời chú của sách này nói: Theo lịch thì tiết ấy vào khoảng trước thanh minh 2 ngày, cách ngày đông chí 106 ngày. Sách này còn ghi người bản địa, “thổ nhân”, trong ngày 3 tháng ba có tục ra bến sông Khúc, truyền chén uống rượu. Một sách “biệt lục” của Lưu Hướng cũng nói tiết hàn thực có từ đời Chu. Tiết này từ thời Hậu Hán mới được gắn với truyện Giới Tử Thôi.
[1] Thiên Nguyệt lệnh, sách Lễ ký: Vào ngày mồng 3 tháng ba, ngô đồng bắt đầu trổ hoa.
[2] Tức ngày mồng 3 tháng ba hàng năm.
[3] Ngọn núi nơi Giới Tử thôi và mẹ vào ẩn cư, sau Trùng Nhĩ triệu không ra, Trùng Nhĩ sai người đốt núi, hy vọng lửa cháy hai mẹ con Giới Tử Thôi sẽ ra, nhưng cả hai nhất quyết không chịu ra, cuối cùng đều chết cháy trên núi. Phan Huy Ích cũng theo thuyết này nên câu thơ ý nói câu chuyện kiêng lửa ở Miên Sơn đã lan sang cả Việt Nam. Nhưng ở đây Phan Huy Ích giải thích rằng: Kinh thành nước Việt không nổi lửa vì giá gạo đắt. Câu thơ có nguyên chú: “Trong kinh giá gạo tăng vọt, một đấu lương thực giá hơn 7 quan tiền. Vào ngày này tuỳ binh ăn thiếu, bếp không thể nổi lửa.”