01/10/2024 14:13Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới
Thể thơ: Thất ngôn bát cú; Nước: Việt Nam; Thời kỳ: Nguyễn
Đăng bởi tôn tiền tử vào 28/09/2024 09:05
Nguyên tác
平生詞學溯淵源，
前席承沾簡至尊。
绛灌君臣誰與議，
周秦治亂費詳言。
三年謫宦悲南楚，
千載知音吊屈原。
寂寞西坊遺址在，
秋風秋雨積苔痕。
Phiên âm
Bình sinh từ học tố uyên nguyên,
Tiền tịch thừa triêm giản chí tôn[1].
Giáng, Quán[2] quân thần thuỳ dữ nghị,
Chu, Tần[3] trị loạn phí tường ngôn.
Tam niên trích hoạn bi Nam Sở[4],
Thiên tải tri âm điếu Khuất Nguyên[5].
Tịch mịch tây phường di chỉ tại,
Thu phong thu vũ tích đài ngân.Dịch nghĩa
Thuở bình sinh, việc học văn từ đã tìm đến nguồn gốc sâu xa,
Được vua hỏi han, trong đêm trò chuyện cứ nhích dần đến trước chiếu của Giả Nghị.
Bề tôi giúp vua như Giáng, Quán ai dám cùng luận bàn,
Trị loạn giỏi như Chu, Tần thật uổng lời [can] tường tận.
Ba năm bị biếm quan, đau buồn ở đất Nam Sở,
Ngàn năm tri âm, điếu viếng Khuất Nguyên.
Tây phường vắng lặng, nền xưa còn dấu tích,
Mưa thu gió thu, làm dày thêm vết rêu phong.
Giả Thái Phó tức Giả Nghị (200 tr.CN - 168 tr.CN), còn gọi là Giả Trường Sa, Giả sinh, quê ở Lạc Dương, nay thuộc huyện Lạc Dương, tỉnh Hà Nam. Ông từng được phong chức Bác sĩ, một chức quan như cố vấn về học thuật. Lúc mới 22 tuổi, ông đã đề xuất một loạt chính sách cải cách pháp chế chính trị, trong đó tác phẩm rất nổi tiếng là Trị an thư. Vua Hán Văn Đế không tin dùng ông, các quyền thần cũng bài xích, khiến ông bị giáng đi làm Thái phó cho Trường Sa vương, rồi Lương Hoài vương. Hoài vương trọng dụng ông, nhưng không được bao lâu, Hoài vương ngã ngựa chết; Giả Nghị đau buồn, than khóc, cho là mình không làm tròn trách nhiệm Thái phó. Hơn năm sau, Giả Nghị cũng mất, mới 33 tuổi.
[1] Câu này nhắc chuyện Hán Văn Đế triệu Giả Nghị vào hỏi chuyện quỷ thần; Giả càng nói vua càng nhích đến gần Giả Nghị để nghe, đến nửa đêm thì tiến đến trước chiếu gần chỗ Giả ngồi.
[2] Giáng hầu là tước của Chu Bột, Quán là Quán Anh. Hai người này là võ tướng, công thần khai quốc nhà Hán, được Hán Văn Đế trọng dụng. Giả Nghị làm Thái phó, có công xin vua đổi lịch, đổi sắc phục, đặt pháp độ, chế lễ nhạc... nhưng bị bọn Giáng, Quán gièm pha nên bị biếm làm Thái phó cho Trường Sa vương.
[3] Chu tức Chu Văn Vương dẹp yên Kiệt, Trụ dựng nên nhà Chu; Tần tức Tần Thuỷ Hoàng đánh dẹp 6 nước chư hầu đời Chiến quốc thống nhất Trung Hoa.
[4] Phía nam tỉnh Hồ Nam, nơi Giả Nghị bị biếm làm Thái phó cho Trường Sa vương.
[5] Quan đại phu nước Sở, cũng bị biếm đi đày ở Tương Đàm, phía nam thị trấn Trường Sa.