Thơ » Trung Quốc » Bắc Tống, Liêu » Trình Hạo
Đăng bởi Vanachi vào 15/10/2018 23:53
人生百藝，
文學為先。
儒士是珍，
詩書是寶。
古者聖賢，
易子而教。
德行純和，
擇為師友。
養而不教，
乃父之過。
教而不嚴，
乃師之惰。
學問不勤，
乃子之惡。
後從先覺，
鑑古知今。
學有三心，
不可失一。
父母厚實，
子學勤敏。
嚴師作成，
人有三情。
可事如一，
非父不生。
非君不榮，
非師不成。
有道德者，
子孫聰明。
無道德者，
子孫愚昧。
養男不教，
不如養驢。
養女不教，
不如養豬。
訓導之初，
先守禮法。
不知問答，
是為愚癡。
不教而善，
非聖而何。
教而後善，
非賢而何。
教亦不善，
非愚而何。
困而知之，
非智而何。
有田不耕，
倉廩空虛。
有書不教，
子孫頑愚。
倉廩空兮，
歲時乏食。
子孫愚兮，
禮義全無。
凡人不學，
冥如夜行。
聽詩如聳，
望字如盲。
幼而勤學，
長則施行。
正心修身，
齊家治國。
士修於家，
自鄉而國。
科目朝爵，
有讀書人。
貧而勤學，
可以立身。
富而勤學，
益榮其名。
開卷有益，
志者竟成。
博學廣問，
其智益明。
不恥下問，
義理益精。
獨學無友，
孤陋寡聞。
人有五倫，
綱常為首。
不知綱常，
何異禽獸。
蜂蟻有主，
況於人乎。
三綱九疇，
古今不易。
為君止敬，
為臣止忠。
為父止慈，
為子止孝。
為兄止愛，
為弟止恭。
為夫止和，
為婦止順。
朋友止信，
長幼止謙。
鄉黨止和，
鄰旁止讓。
行者讓路，
耕者讓畔。
過闕則下，
過廟則趨。
出入起居，
非禮不整。
言語飲食，
非禮不肅。
修身寡欲，
勤儉齊家。
禁止賒華，
須防後用。
得榮思辱，
居安慮危。
道高德重，
不恥弊衣。
積穀防饑，
積衣防寒。
儉則常足，
靜則常安。
謹備防姦，
養子防老。
事親既孝，
子亦孝之。
奉養禮儀，
莫避污穢。
父母在堂，
不可遠遊。
身體髮膚，
受之父母。
不敢毀傷，
孝之始也。
立身行道，
揚名於後。
以顯父母，
孝之終也。
欲和上下，
忍字為先。
君臣忍之，
國勢保全。
父子忍之，
自全其道。
兄弟忍之，
家中無害。
夫婦忍之，
令子不孤。
朋友忍之，
其情不疏。
自身忍之，
人人愛樂。
家中賭博，
男女皆惡。
家中有琴，
女子必淫。
家中有棋，
男子必衰。
家中有制，
男女守禮。
事無大小，
無得爭衡。
財產分明，
供給群眾。
莫受珠玉，
愛子孫賢。
和睦為先，
誠為美俗。
婚姻擇配，
先齊家風。
清潔閨房，
主饋蘋藻。
寡言謹厚，
執順唱隨。
德行表儀，
不須顏色。
子賢母德，
女出宮妃。
子孝孫慈，
妻賢子貴。
孽妻敗嗣，
妒婦亂家。
巧譎是邪，
驕訛是詐。
婦人內助，
盛衰之由。
賢女敬夫，
癡人畏婦。
不正之女，
羞以為妻。
不忠之人，
羞以為臣。
士之守節，
猶女守身。
賢妻家寶，
賢臣國珍。
男貴忠勤，
女貴貞順。
教婦初來，
教子嬰孩。
慾不可縱，
慾縱成災。
樂不可極，
樂極生哀。
女勿貪財，
男勿貪色。
色易殺人，
財易殺身。
術詐遺之，
子孫者亡。
道德遺之，
子孫者昌。
本固枝長，
流傳萬代。
不孝者三，
無後為大。
有親不愛，
有兄不敬。
求其弟聽，
豈可得乎。
子果賢矣，
今雖貧賤。
後必富貴，
子不肖矣。
今雖富貴，
後必貧賤。
骨肉貧者，
情不可疏。
他人富者，
心不可惡。
取重於人，
是重其身。
莫效小人，
惡人勝己。
可效君子，
成人之美。
苟無野人，
莫養君子。
苟無君子，
莫治野人。
居必擇鄰，
交必擇友。
患難相救，
過失相規。
用人勿疑，
疑人勿用。
用人不謹，
害隨而至。
小人失意，
起為仇讎。
小人自驕，
恃才矜己。
無惡小人，
是為君子。
財上分明，
是為丈夫。
貧而無諂，
富而無驕。
清貧常樂，
濁富多憂。
勿恃富貴，
自輕其貧。
恃富輕貧，
守錢虜耳。
窮人勿罵，
窮寇勿追。
鳥窮則飛，
犬窮則吠。
人貪財死，
鳥貪食亡。
饑寒切身，
不顧廉恥。
自先責己，
而後責人。
含血噴人，
先污我口。
惡言出口，
凶神監臨。
善念于心，
吉神自現。
積善逢善，
積惡逢惡。
仔細思量，
天地不錯。
仁厚遇厚，
處處相逢。
謀深禍深，
冤冤相報。
若遲不報，
時辰未到。
種瓜得瓜，
種豆得豆。
天網恢恢，
疏而不漏。
皇天不負，
有讀書人。
皇天不負，
有道心人。
皇天不負，
有好心人。
傷人之語，
反傷其身。
用心不良，
豈無果報。
父母行惡，
遺禍子孫。
禍福無門，
惟人所召。
欲知禍福，
先看子孫。
自家而知，
何必問誰。
刻深太甚，
沉病難醫。
謀慮多思，
精神勞竭。
陰謀嫁禍，
暗有鬼神。
益己害人，
明有王憲。
人心如鐵，
官法如鑢。
文法不孤，
殺人者死。
人無遠慮，
必有近憂。
謹則無憂，
忍則無辱。
人間囚獄，
還是無良。
天下公侯，
皆由有德。
近硃者赤，
近墨者黑。
賢德之人，
親而近之。
終自有益，
凶惡之人。
斥而遠之，
自免禍亂。
愛賢如蘭，
畏惡如虎。
城中失火，
禍及池魚。
危邦不入，
亂邦不居。
兵革之間，
守身為大。
小利若貪，
不成大事。
小事不忍，
必亂大謀。
利不可獨，
獨利則離。
謀不可眾，
眾謀則泄。
成事不說，
意莫強求。
人無妄交，
足無妄走。
食無求飽，
居無求安。
無起爭端，
無鬥口舌。
於我善者，
我亦善之。
於我惡者，
我亦善之。
我有善念，
天必隨之。
彼既為惡，
有惡人治。
聞人之惡，
口不得言。
聞人之謗，
心不足怒。
惡人勿罵，
窮人勿言。
若爭鬥間，
是無智慮。
君子謹言，
慎其言語。
不干己事，
莫可當頭。
無益之言，
自休著口。
寡言擇交，
多言勿結。
多言是譎，
寡言是忠。
一言不信，
千言無用。
讒言勿信，
反間勿行。
去食去兵，
信不可去。
聽其言語，
觀其眸子。
白眼者凶，
黑眼者善。
有心無相，
相隨心生。
有相無心，
相從心滅。
順德者昌，
逆德者亡。
舌柔能存，
齒剛則折。
君子遇貧，
守其禮義。
小人乍富，
自妄輕人。
飲食之人，
人皆賤之。
好利之人，
人皆惡之。
頻來易疏，
坐久易厭。
以小人心，
度君子腹。
君子所為，
小人不識。
聖人積德，
不積其財。
君子謀道，
不謀其食。
非己之色，
君子不淫。
非己之財，
君子不取。
不義之富，
視如浮雲。
救急賑貧，
寬則得眾。
平辰講武，
亂世讀書。
君子見機，
不俟後日。
窮必有達，
否極泰來。
但患無才，
不患無用。
事無妄動，
心無望思。
官不在愚，
富不在懶。
自知分者，
不可尤人。
自知命者，
不可怨天。
知止常止，
終身不恥。
知足常足，
終身不辱。
明明我祖，
垂訓五目。
內作色荒，
外作禽荒。
甘酒嗜音，
峻宇雕墻。
有一于此，
未或不亡。
訓子義方，
失孝者八。
學問不勤，
賭博忘身。
酒色爭鬥，
盜偷奔走。
爭訟敗家，
宗族不和。
父母不愛，
知過而改。
亦可謂賢，
有過不改。
失孝尤大，
教女之法。
先正其身，
婦人妊娠。
勿食惡肉，
勿聽哀聲。
正道而行，
口無邪說。
飲食失節，
居處失常。
外感內傷，
病生多幣。
女子不學，
不知禮義。
男子不學，
不達事理。
讀書求理，
造燭求明。
子孫雖賢，
不教不明。
弓劍不學，
不知張舞。
文字不學，
不知畫書。
藥性不學，
不知醫方。
禮樂不學，
不知祭祀。
萬頃良田，
不如薄藝。
千金遺子，
不如一經。
Nhân sinh bách nghệ,
Văn học vi tiên.
Nho sĩ thị trân,
Thi thư thị bảo.
Cổ giả thánh hiền,
Dịch tử nhi giáo.
Đức hạnh thuần hoà,
Trạch vi sư hữu.
Dưỡng nhi bất giáo,
Nãi phụ chi quá.
Giáo nhi bất nghiêm,
Nãi sư chi noạ.
Học vấn bất cần,
Nãi tử chi ác.
Hậu tòng tiên giác,
Giám cổ tri kim.
Học hữu tam tâm,
Bất khả thất nhất.
Phụ mẫu hậu thật,
Tử học cần mẫn.
Nghiêm sư tác thành,
Nhân hữu tam tình.
Khả sự như nhất,
Phi phụ bất sinh.
Phi quân bất vinh,
Phi sư bất thành.
Hữu đạo đức giả,
Tử tôn thông minh.
Vô đạo đức giả,
Tử tôn ngu muội.
Dưỡng nam bất giáo,
Bất như dưỡng lư.
Dưỡng nữ bất giáo,
Bất như dưỡng trư.
Huấn đạo chi sơ,
Tiên thủ lễ pháp.
Bất tri vấn đáp,
Thị vi ngu si.
Bất giáo nhi thiện,
Phi Thánh nhi hà.
Giáo nhi hậu thiện,
Phi Hiền nhi hà.
Giáo diệc bất thiện,
Phi ngu nhi hà.
Khốn nhi tri chi,
Phi trí nhi hà.
Hữu điền bất canh,
Thương lẫm không hư.
Hữu thư bất giáo,
Tử tôn ngoan ngu.
Thương lẫm không hề,
Tuế thời phạp thực.
Tử tôn ngu hề,
Lễ nghĩa toàn vô.
Phàm nhân bất học,
Minh như dạ hành.
Thính thi như tủng,
Vọng tự như manh.
Ấu nhi cần học,
Trưởng tắc thi hành.
Chính tâm tu thân,
Tề gia trị quốc.
Sĩ tu ư gia,
Tự hương nhi quốc.
Khoa mục triêu tước,
Hữu độc thư nhân.
Bần nhi cần học,
Khả dĩ lập thân.
Phú nhi cần học,
Ích vinh kỳ danh.
Khai quyển hữu ích,
Chí giả cánh thành.
Bác học quảng vấn,
Kỳ trí ích minh.
Bất sỉ hạ vấn,
Nghĩa lý ích tinh.
Độc học vô hữu,
Cô lậu quả văn.
Nhân hữu ngũ luân,
Cương thường vi thủ.
Bất tri cương thường,
Hà dị cầm thú.
Phong nghĩ hữu chủ,
Huống ư nhân hồ.
Tam cương cửu trù,
Cổ kim bất dịch.
Vi quân chỉ kính,
Vi thần chỉ trung.
Vi phụ chỉ từ,
Vi tử chỉ hiếu.
Vi huynh chỉ ái,
Vi đệ chỉ cung.
Vi phu chỉ hoà,
Vi phụ chỉ thuận.
Bằng hữu chỉ tín,
Trưởng ấu chỉ khiêm.
Hương đảng chỉ hoà,
Lân bàng chỉ nhượng.
Hành giả nhượng lộ,
Canh giả nhượng bạn.
Quá khuyết tắc hạ,
Quá miếu tắc xu.
Xuất nhập khởi cư,
Phi lễ bất chỉnh.
Ngôn ngữ ẩm thực,
Phi lễ bất túc.
Tu thân quả dục,
Cần kiệm tề gia.
Cấm chỉ xa hoa,
Tu phòng hậu dụng.
Đắc vinh tư nhục,
Cư an lự nguy.
Đạo cao đức trọng,
Bất sỉ tệ y.
Tích cốc phòng cơ,
Tích y phòng hàn.
Kiệm tắc thường túc,
Tĩnh tắc thường an.
Cẩn bị phòng gian,
Dưỡng tử phòng lão.
Sự thân ký hiếu,
Tử diệc hiếu chi.
Phụng dưỡng lễ nghi,
Mạc tị ô uế.
Phụ mẫu tại đường,
Bất khả viễn du.
Thân thể phát phu,
Thụ chi phụ mẫu.
Bất cảm huỷ thương,
Hiếu chi thuỷ dã.
Lập thân hành đạo,
Dương danh ư hậu.
Dĩ hiển phụ mẫu,
Hiếu chi chung dã.
Dục hoà thượng hạ,
Nhẫn tự vi tiên.
Quân thần nhẫn chi,
Quốc thế bảo toàn.
Phụ tử nhẫn chi,
Tự toàn kỳ đạo.
Huynh đệ nhẫn chi,
Gia trung vô hại.
Phu phụ nhẫn chi,
Linh tử bất cô.
Bằng hữu nhẫn chi,
Kỳ tình bất sơ.
Tự thân nhẫn chi,
Nhân nhân ái lạc.
Gia trung đổ bác,
Nam nữ giai ác.
Gia trung hữu cầm,
Nữ tử tất dâm.
Gia trung hữu kỳ,
Nam tử tất suy.
Gia trung hữu chế,
Nam nữ thủ lễ.
Sự vô đại tiểu,
Vô đắc tranh hành.
Tài sản phân minh,
Cung cấp quần chúng.
Mạc thụ châu ngọc,
Ái tử tôn hiền.
Hoà mục vi tiên,
Thành vi mỹ tục.
Hôn nhân trạch phối,
Tiên tế gia phong.
Thanh khiết khuê phòng,
Chủ quỹ tần tảo.
Quả ngôn cẩn hậu,
Chấp thuận xướng tuỳ.
Đức hạnh biểu nghi,
Bất tu nhan sắc.
Tử hiền mẫu đức,
Nữ xuất cung phi.
Tử hiếu tôn từ,
Thê hiền tử quý.
Nghiệt thê bại tự,
Đố phụ loạn gia.
Xảo quyệt thị tà,
Kiêu ngoa thị trá.
Phụ nhân nội trợ,
Thịnh suy chi do.
Hiền nữ kính phu,
Si nhân uý phụ.
Bất chính chi nữ,
Tu dĩ vi thê.
Bất trung chi nhân,
Tu dĩ vi thần.
Sĩ chi thủ tiết,
Do nữ thủ thân.
Hiền thê gia bảo,
Hiền thần quốc trân.
Nam quý trung cần,
Nữ quý trinh thuận.
Giáo phụ sơ lai,
Giáo tử anh hài.
Dục bất khả túng,
Dục túng thành tai.
Lạc bất khả cực,
Lạc cực sinh ai.
Nữ vật tham tài,
Nam vật tham sắc.
Sắc dị sát nhân,
Tài dị sát thân.
Thuật trá di chi,
Tử tôn giả vong.
Đạo đức di chi,
Tử tôn giả xương.
Bản cố chi trường,
Lưu truyền vạn đại.
Bất hiếu giả tam,
Vô hậu vi đại.
Hữu thân bất ái,
Hữu huynh bất kính.
Cầu kỳ đệ thính,
Khởi khả đắc hồ.
Tử quả hiền hỹ,
Kim tuy bần tiện.
Hậu tất phú quý,
Tử bất tiếu hỹ.
Kim tuy phú quý,
Hậu tất bần tiện.
Cốt nhục bần giả,
Tình bất khả sơ.
Tha nhân phú giả,
Tâm bất khả ố.
Thủ trọng ư nhân,
Thị trọng kỳ thân.
Mạc hiệu tiểu nhân,
Ố nhân thắng kỷ.
Khả hiệu quân tử,
Thành nhân chi mỹ.
Cẩu vô dã nhân,
Mạc dưỡng quân tử.
Cẩu vô quân tử,
Mạc trị dã nhân.
Cư tất trạch lân,
Giao tất trạch hữu.
Hoạn nạn tương cứu,
Quá thất tương quy.
Dụng nhân vật nghi,
Nghi nhân vật dụng.
Dụng nhân bất cẩn,
Hại tuỳ nhi chí.
Tiểu nhân thất ý,
Khởi vi cừu thù.
Tiểu nhân tự kiêu,
Thị tài căng kỷ.
Vô ố tiểu nhân,
Thị vi quân tử.
Tài thượng phân minh,
Thị vi trượng phu.
Bần nhi vô siểm,
Phú nhi vô kiêu.
Thanh bần thường lạc,
Trọc phú đa ưu.
Vật thị phú quý,
Tự khinh kỳ bần.
Thị phú khinh bần,
Thủ tiền lỗ nhĩ.
Cùng nhân vật mạ,
Cùng khấu vật truy.
Điểu cùng tắc phi,
Khuyển cùng tắc phệ.
Nhân tham tài tử,
Điểu tham thực vong.
Cơ hàn thiết thân,
Bất cố liêm sỉ.
Tự tiên trách kỷ,
Nhi hậu trách nhân.
Hàm huyết phún nhân,
Tiên ô ngã khẩu.
Ác ngôn xuất khẩu,
Hung thần giám lâm.
Thiện niệm vu tâm,
Cát thần tự hiện.
Tích thiện phùng thiện,
Tích ác phùng ác.
Tử tế tư lường,
Thiên địa bất thác.
Nhân hậu ngộ hậu,
Xứ xứ tương phùng.
Mưu thâm hoạ thâm,
Oan oan tương báo.
Nhược trì bất báo,
Thời thần vị đáo.
Chủng qua đắc qua,
Chủng đậu đắc đậu.
Thiên võng khôi khôi,
Sơ nhi bất lậu.
Hoàng thiên bất phụ,
Hữu độc thư nhân.
Hoàng thiên bất phụ,
Hữu đạo tâm nhân.
Hoàng thiên bất phụ,
Hữu hảo tâm nhân.
Thương nhân chi ngữ,
Phản thương kỳ thân.
Dụng tâm bất lương,
Khởi vô quả báo.
Phụ mẫu hành ác,
Di hoạ tử tôn.
Hoạ phúc vô môn,
Duy nhân sở triệu.
Dục tri hoạ phúc,
Tiên khán tử tôn.
Tự gia nhi tri,
Hà tất vấn thuỳ.
Khắc thâm thái thậm,
Trầm bệnh nan y.
Mưu lự đa tư,
Tinh thần lao kiệt.
Âm mưu giá hoạ,
Âm hữu quỷ thần.
Ích kỷ hại nhân,
Minh hữu vương hiến.
Nhân tâm như thiết,
Quan pháp như lự.
Văn pháp bất cô,
Sát nhân giả tử.
Nhân vô viễn lự,
Tất hữu cận ưu.
Cẩn tắc vô ưu,
Nhẫn tắc vô nhục.
Nhân gian tù ngục,
Hoàn thị vô lương.
Thiên hạ công hầu,
Giai do hữu đức.
Cận chu giả xích,
Cận mặc giả hắc.
Hiền đức chi nhân,
Thân nhi cận chi.
Chung tự hữu ích,
Hung ác chi nhân.
Xích nhi viễn chi,
Tự miễn hoạ loạn.
Ái hiền như lan,
Uý ác như hổ.
Thành trung thất hoả,
Hoạ cập trì ngư.
Nguy bang bất nhập,
Loạn bang bất cư.
Binh cách chi gian,
Thủ thân vi đại.
Tiểu lợi nhược tham,
Bất thành đại sự.
Tiểu sự bất nhẫn,
Tất loạn đại mưu.
Lợi bất khả độc,
Độc lợi tắc ly.
Mưu bất khả chúng,
Chúng mưu tắc tiết.
Thành sự bất thuyết,
Ý mạc cưỡng cầu.
Nhân vô vọng giao,
Túc vô vọng tẩu.
Thực vô cầu bão,
Cư vô cầu an.
Vô khởi tranh đoan,
Vô đấu khẩu thiệt.
Ư ngã thiện giả,
Ngã diệc thiện chi.
Ư ngã ác giả,
Ngã diệc thiện chi.
Ngã hữu thiện niệm,
Thiên tất tuỳ chi.
Bỉ ký vi ác,
Hữu ác nhân trị.
Văn nhân chi ác,
Khẩu bất đắc ngôn.
Văn nhân chi báng,
Tâm bất túc nộ.
Ác nhân vật mạ,
Cùng nhân vật ngôn.
Nhược tranh đấu gian,
Thị vô trí lư.
Quân tử cẩn ngôn,
Thận kỳ ngôn ngữ.
Bất can kỷ sự,
Mạc khả đương đầu.
Vô ích chi ngôn,
Tự hưu trước khẩu.
Quả ngôn trạch giao,
Đa ngôn vật kết.
Đa ngôn thị quyệt,
Quả ngôn thị trung.
Nhất ngôn bất tín,
Thiên ngôn vô dụng.
Sàm ngôn vật tín,
Phản gian vật hành.
Khứ thực khứ binh,
Tín bất khả khứ.
Thính kỳ ngôn ngữ,
Quan kỳ mâu tử.
Bạch nhãn giả hung,
Hắc nhãn giả thiện.
Hữu tâm vô tướng,
Tướng tuỳ tâm sinh.
Hữu tướng vô tâm,
Tướng tòng tâm diệt.
Thuận đức giả xương,
Nghịch đức giả vong.
Thiệt nhu năng tồn,
Xỉ cương tắc chiết.
Quân tử ngộ bần,
Thủ kỳ lễ nghĩa.
Tiểu nhân sạ phú,
Tự vọng khinh nhân.
Ẩm thực chi nhân,
Nhân giai tiện chi.
Hiếu lợi chi nhân,
Nhân giai ố chi.
Tần lai dị sơ,
Toạ cửu dị yếm.
Dĩ tiểu nhân tâm,
Đạc quân tử phúc.
Quân tử sở vi,
Tiểu nhân bất thức.
Thánh nhân tích đức,
Bất tích kỳ tài.
Quân tử mưu đạo,
Bất mưu kỳ thực.
Phi kỷ chi sắc,
Quân tử bất dâm.
Phi kỷ chi tài,
Quân tử bất thủ.
Bất nghĩa chi phú,
Thị như phù vân.
Cứu cấp chẩn bần,
Khoan tắc đắc chúng.
Bình thời giảng võ,
Loạn thế độc thư.
Quân tử kiến cơ,
Bất sĩ hậu nhật.
Cùng tất hữu đạt,
Bĩ cực thái lai.
Đãn hoạn vô tài,
Bất hoạn vô dụng.
Sự vô vọng động,
Tâm vô vọng tư.
Quan bất tại ngu,
Phú bất tại lãn.
Tự tri phận giả,
Bất khả vưu nhân.
Tự tri mệnh giả,
Bất khả oán thiên.
Tri chỉ thường chỉ,
Chung thân bất sỉ.
Tri túc thường túc,
Chung thân bất nhục.
Minh minh ngã tổ,
Thuỳ huấn ngũ mục.
Nội tác sắc hoang,
Ngoại tác cầm hoang.
Cam tửu thị âm,
Tuấn vũ điêu tường.
Hữu nhất vu thử,
Vị hoặc bất vong.
Huấn tử nghĩa phương,
Thất hiếu giả bát.
Học vấn bất cần,
Đổ bác vong thân.
Tửu sắc tranh đấu,
Đạo thâu bôn tẩu.
Tranh tụng bại gia,
Tôn tộc bất hoà.
Phụ mẫu bất ái,
Tri quá nhi cải.
Diệc khả vị hiền,
Hữu quá bất cải.
Thất hiếu vưu đại,
Giáo nữ chi pháp.
Tiên chính kỳ thân,
Phụ nhân nhâm thần.
Vật thực ác nhục,
Vật thính ai thanh.
Chính đạo nhi hành,
Khẩu vô tà thuyết.
Ẩm thực thất tiết,
Cư xử thất thường.
Ngoại cảm nội thương,
Bệnh sinh đa tệ.
Nữ tử bất học,
Bất tri lễ nghĩa.
Nam tử bất học,
Bất đạt sự lý.
Độc thư cầu lý,
Tạo chúc cầu minh.
Tử tôn tuy hiền,
Bất giáo bất minh.
Cung kiếm bất học,
Bất tri trương vũ.
Văn tự bất học,
Bất tri hoạ thư.
Dược tính bất học,
Bất tri y phương.
Lễ nhạc bất học,
Bất tri tế tự.
Vạn khoảnh lương điền,
Bất như bạc nghệ.
Thiên kim di tử,
Bất như nhất kinh.
Người đời làm cả trăm nghề
Văn học là nghề đứng đầu
Nho sĩ là người đáng trọng
Thi thơ là sách đáng quý
Các vị thánh hiền thủa xưa
Đổi con với nhau mà dạy
Những trang đức hạnh thuần hoà
Đáng chọn làm thầy và làm bạn
Nuôi mà chẳng dậy
Là lỗi của cha
Dậy mà chẳng nghiêm
Là lỗi của thầy
Học hỏi chẳng cần
Là lỗi của con
Người hậu giác theo người tiên giác
Soi việc xưa mà biết việc nay
Học giả có ba niềm
Bỏ sót một chẳng được:
Cha mẹ phúc hậu thật
Phận con học cần mẫn
Thầy nghiêm chỉnh chỉ dạy
Người ta có ba ơn
Nên thờ trọng như một:
Không cha, mình chẳng sanh
Không vua, mình chẳng vinh
Không thầy, mình chẳng nên
Người có đạo đức
Con cháu thông minh
Kẻ không đạo đức
Con cháu ngu muội
Nuôi con trai chẳng dạy
Chẳng bằng nuôi lừa
Nuôi con gái chẳng dạy
Chẳng bằng nuôi heo
Việc giáo huấn sơ đẳng
Trước hết giữ lễ phép:
Kẻ chẳng biết thưa dạ
Gọi là đứa ngu si
Chẳng học mà hay
Chẳng phải thánh sao?
Có học mới hay
Chẳng phải hiền sao?
Học mà không thông
Chẳng phải ngu sao?
Chịu khó mới thông
Chẳng phải trí sao?
Có ruộng chẳng cầy
Kho lẫm trống rỗng
Có sách chẳng dạy
Con cháu ngu ngốc
Kho lẫm trống không
Năm tháng nghèo đói
Con cháu ngu ngốc
Lễ nghĩa chẳng thông
Hễ người chẳng học
Mờ như đi đêm
Nghe sách như điếc
Trông chữ như đui
Nhỏ thì siêng học,
Lớn thì thực hành.
Rèn lòng, sửa mình,
Yên nhà, trị nước.
Kẻ sĩ tu sửa việc nhà,
Việc làng rồi tới việc nước:
Những vị thi đậu làm quan,
Vốn là người đọc sách.
Nghèo mà chăm học,
Nhờ đó lập thân phận:
Dầu mà chăm học,
Nhờ đó danh phận càng cao.
Dở quyển là có ích,
Có chí ắt thành công.
Học vấn càng cao rộng,
Trí tuệ càng thông suốt.
Chẳng thẹn hỏi kẻ dưới,
Nghĩa lý càng tinh thông.
Học một mình không bạn,
Kiến văn cạn và ít.
Người đời có lăm luân,
Với cang thường là trọng.
Nếu chẳng biết cang thường,
Có khác gì cầm thú?
Ong, kiến còn có chúa,
Huống chi là loài người?
Ba cang với chín trù,
Xưa nay chẳng dời đổi.
Làm vua đứng ở mức kính,
Làm tôi đứng ở mức trung.
Làm cha đứng ở mức từ,
Làm con đứng ở mức hiếu,
Làm anh đứng ở mức ái,
Làm em đứng ở mức cung,
Làm chồng đứng ở mức hoà,
Làm vợ đứng ở mức thuận,
Bầu bạn đứng ở mức tín,
Lớn nhỏ đứng ở mức khiêm,
Làng xóm đứng ở mức hoà,
Láng giềng đứng ở mức nhượng.
Đi đường nhường bước
Cày ruộng nhường bờ
Qua đình xuống ngựa
Qua miếu nhẹ chân
Khi ra vào, lúc đứng lúc ngồi,
Sái lễ phép thì chẳng tề chỉnh.
Khi nói năng, lúc ăn uống,
Sái lễ phép, chẳng nghiêm trang.
Sửa mình, ít dục,
Cần kiệm, tề gia,
Ngăn ngừa lãng phí se sua,
Dự phòng tiền của sắm mua lúc cần.
Được vinh hiển, lo hờ lúc nhục,
Được ở yên, phòng bị cơn nguy.
Người đạo cao đức trọng,
Chẳng thẹn áo cũ rách.
Chứa lúa phòng khi đói,
Cất áo phòng cơn lạnh,
Kiệm ước thường đủ dùng,
Bình tĩnh thường yên ổn,
Dè dặt phòng kẻ gian,
Nuôi con phòng lúc già.
Mình đã thảo với cha mẹ,
Con cũng sẽ thảo với mình.
Phụng dưỡng đủ lễ nghi,
Chớ tránh đồ dơ dáy.
Cha mẹ còn hiện tại,
Chẳng nên đi chơi xa.
Mình, vóc, tóc, gia,
Thọ nơi cha mẹ.
Chẳng giám huỷ hoại,
Là nết hiếu đầu.
Lập thân, hành đạo,
Rõ tiếng hậu lai.
Thơm lây cha mẹ,
Là nết hiếu sau.
Muốn cho trên dưới hoà,
Lấy chữ nhẫn làm đầu.
Vua với tôi nhẫn nhịn,
Thế nước được giữ yên.
Cha với con nhẫn nhịn,
Giữ vẹn được gia đạo.
Chồng với vợ nhẫn nhịn,
Con cái khỏi bơ vơ.
Anh với em nhẫn nhịn,
Gia đình khỏi hư hại.
Bầu bạn nhẫn nhịn nhau,
Tình bạn chẳng nhạt phai.
Tự mình nhẫn nhìn được,
Ai nấy đều mến yêu.
Trong nhà bài bạc,
Con cái đều hư.
Trong nhà đàn ca,
Con gái động tình.
Trong nhà mê cờ,
Con trai suy bại.
Trong nhà nề nếp,
Con cái giữ lễ.
Đừng ngại phần lớn nhỏ,
Không được tranh lấn nhau.
Tiền của phân rành rẽ,
Ai nấy được cấp đều.
Đừng ham châu ngọc,
Ham con cháu hiền.
Hoà mục là đầu,
Nên phong tục tốt.
Cưới vợ nên chọn kỷ,
Trước lo việc tề gia.
Khuê phòng gìn tiết sạch,
Đơm quải giữ siêng năng.
Nói ít và cẩn hậu,
Vui thuận ý tứ chồng.
Đức hạnh khuôn phép đủ,
Chẳng cần gương mặt đẹp.
Con trai nhờ đức mẹ,
Con gái lấy vua quan.
Nhà con thảo cháu lành,
Vợ hiền sinh con quý.
Vợ giữ không trai nối họ,
Gái gen gây rối nhà chồng.
Xảo quyệt mới là tà vậy,
Kiêu ngoa tức thị gạt lừa.
Đàn bà đỡ bớt bề trong,
Do đó nhà suy hoặc thạnh.
Gái hiền kính chồng
Trai ngu sợ vợ.
Gái bất chánh,
Khiến chồng xấu hổ.
Trai bất trung,
Khiến chúa hổ thẹn.
Làm sĩ phu giữ tròn tiết hạnh,
Như con gái giữ thân.
Vợ hiền là báu trong nhà,
Tôi hiền là báu của nước.
Làm trai quý ở trung, cần,
Làm gái quý nơi trinh, thuận.
Dạy vợ khi mới về,
Dạy con lúc còn trẻ.
Chẳng nên phóng túng ham dục,
Ham dục nhiều thì mang hoạ.
Chẳng nên vui sướng thái quá,
Vui quá sanh ra buồn khổ.
Gái đừng ham tiền của,
Trai đừng ham nhan sắc.
Nhan sức dễ giết người,
Tiền của dễ hại thân.
Gian trá để lại tiền của,
Con cháu ắt phải tiêu vong.
Chẳng bằng để lại đạo đức,
Cháu con sẽ được thành đạt.
Gốc có vững cành mới dài,
Nước nhà bền bỉ, muôn đời truyền lưu.
Bất hiếu có ba thứ tội,
Tuyệt tự là tội lớn nhất.
Có cha, chẳng yêu cha,
Có anh, chẳng yêu anh.
Mong con em yêu kính,
Há mong cầu được sao?
Phận làm con hiền đức,
Tuy nay chịu nghèo hèn,
Sau ắt được giàu sang.
Kẻ làm con bất hiếu,
Tuy nay được giàu sang,
Sau trở nên nghèo hèn.
Bà con thân thích dẫu nghèo,
Tình nghĩa chẳng nên lợt lạt.
Đối kẻ khác giàu có,
Lòng chớ khá ghét ganh.
Đem lòng kính trọng người ta,
Đó là mình trọng chính mình.
Đừng bắt trước phường tiểu nhân,
Họ ghét những ai hơn họ.
Hãy bắt chước trang quân tử,
Giúp người làm nên việc tốt.
Nếu không có kẻ quê mùa,
Lấy ai nuôi người quân tử?
Nếu không có người quân tử,
Lấy ai dạy kẻ quê mùa?
Ở phải chọn xóm,
Chơi phải chọn bạn.
Hoạn nạn cứu nhau,
Lỗi lầm khuyên nhau.
Dùng người đừng nghi,
Nghi ai đừng dùng.
Không cẩn thận dùng người,
Ắt cáo hại về sau.
Kẻ tiểu nhân bất mãn,
Họ trở nên cửu thù.
Tiểu nhân tự kiêu,
Ỷ tài khoe mình.
Chẳng ghét tiểu nhân,
Mới là quân tử.
Tiền bạc rành rẽ,
Mới đáng trượng phu.
Nghèo chẳng đua bợ,
Giầu chẳng kiêu căng.
Thanh bần thường vui,
Trọc phú hay lo.
Chớ cậy giầu sang,
Mà khinh kẻ nghèo.
Cậy mình giầu mà khinh kẻ nghèo,
Chẳng qua mình là mọi, giữ tiền.
Người cùng khó chớ mắng nhiếc,
Kẻ cướp cùng đường chớ truy đuổi.
Chim cùng đường sẽ bay,
Chó cùng đường sẽ cắn.
Người ham tiền thì chết,
Chim ham mồi thì nguy.
Đói lạnh đương bức thân,
Chẳng kể gì liêm sỉ!
Trước hãy trách mình,
Sau hãy trách người.
Ngậm máu phun người,
Trước dơ miệng mình.
Lời dữ ra ngoài miệng,
Hung thần liền soi tới.
Niệm lành khởi trong tâm,
Cát thần tự nhiên hiện.
Chứa lành gặp lành,
Chứa dữ gặp dữ.
Xét kỹ mà coi,
Trời đất chẳng lầm.
Nhân hậu gặp nhân hậu,
Chốn chốn thường gặp nhau.
Mưa sâu hoạ sâu,
Oán vay oán trả.
Chậm chạp chẳng trả,
Thời kỳ chưa tới.
Trồng dưa được dưa,
Trồng đậu được đậu.
Lưới trời lồng lộng,
Thưa mà chẳng lọt.
Ông trời chẳng bỏ,
Những người đọc sách.
Ông trời chẳng bỏ,
Những người tâm đạo.
Ông trời chẳng bỏ,
Những người lòng tốt.
Lời nói hại người,
Trở lại hại mình.
Dụng tâm chẳng lành,
Há khỏi quả báo?
Cha mẹ làm ác,
Để hoạ con cháu.
Hoạ phước không nhà,
Tại người vời tới.
Muốn biết hoạ phước,
Trước xem con cháu:
Nhà mình mình biết,
Cần gì hỏi ai?
Người nào sâu sắc nước đời,
Khi mang bệnh nặng, khó bài thuốc thang.
Người nào mưu tính nhiều bề,
Tinh thần hao tổn, ê chề, suy vi.
Mưu thầm kín, gieo hoạ người,
Quỷ thần âm cảnh mười mười chép rành.
Lợi mình mà hại người ta,
Phép đời luật nước trị là công minh.
Lòng người như sắt khéo chui,
Phép công lò lửa đốt thui cũng xì!
Án văn chẳng có tư vì,
Sát nhân, xử tử luật ghi rõ ràng.
Kẻ không lo xa,
Ắt có buồn gần.
Cẩn thận thì khỏi lo,
Nhẫn nhịn thì khỏi nhục.
Những kẻ tù ngục ở nhân gian,
Đa số là người không lương thiện.
Những công hầu trong thiên hạ,
Đều là những vị có đức lành.
Gần son thì đỏ,
Gần mực thì đen.
Những người hiền đức,
Ta nên thân cận,
Có ích về sau.
Những kẻ hung ác,
Ta nên tránh xa,
Khỏi vướng tai hoạ.
Mến người hiền như hoa lan,
Sợ kẻ dữ như cọp hùm.
Hoả hoạn sảy ra trong thành,
Hoạ lây tới cá dưới ao.
Nước nguy đừng vào,
Nước loạn đừng ở.
Trong cơn giặc giã,
Giữ mình làm trọng.
Nếu ham lợi nhỏ,
Chuyện lớn chẳng thành.
Chẳng nhịn việc vặt,
Mưu to phải hỏng.
Lợi chẳng nên hưởng riêng,
Hưởng riêng thì ly tán.
Mưu chẳng khả bàn chung,
Bàn chung ắt tiết lộ.
Chuyện rồi đừng nói,
Ý chớ gượng cầu.
Người giữ đừng chơi,
Chân đừng chạy bậy.
Ăn chẳng cần món ngon,
Ở chẳng cần nhà đẹp.
Không tranh cạnh phải quấy,
Không đấu chiến miệng lưỡi.
Người tốt với mình,
Mình cũng tốt lại.
Người xấu với mình,
Mình cũng tốt lại.
Ta nghĩ điều lành,
Trời chiều ý ta.
Họ làm việc dữ,
Kẻ dữ trị họ.
Nghe việc quấy của người,
Miệng mình đừng nói ra.
Nghe người phỉ báng mình,
Lòng đừng sanh nóng giận.
Đừng mắng kẻ ác.
Đừng nhiếc kẻ cùng.
Nếu tranh phải quấy,
Là không trí lự.
Quân tử thận trọng ngôn ngữ,
Khéo nói trong khi luận đàm.
Chuyện không can dự đến mình,
Chẳng khá chống đối làm chi!
Lời nói xét ra vô ích,
Bỏ đi chẳng để dơ miệng.
Người nói ít ta nên làm bạn,
Kẻ nói nhiều ta chớ kết giao.
Kẻ nói nhiều là phường xảo quyệt,
Người nói ít là bực ngay thật.
Một lời hứa mà bất tín,
Muôn lời cũng là vô dụng.
Kẻ sàm nịnh chớ tin cậy,
Kẻ đâm thọc đừng nghe theo.
Bỏ lương thực bỏ quân binh,
Niềm tin chẳng được bỏ mất.
Nghe lời người nói,
Nhìn mắt của người.
Mắt trắng là ác,
Mắt đen là thiện.
Có tâm mà không tướng,
Tướng do tâm mà lộ.
Có tướng mà không tâm,
Tướng theo tâm mà lặn.
Thuận đức thì hưng thạnh,
Nghịch đức phải suy vong.
Lưỡi mềm thì còn,
Răng cứng thì gãy.
Quân tử gặp lúc nghèo,
Vẫn giữ tròn lễ nghĩa.
Tiểu nhân mới làm giàu,
Ngạo ngễ khinh chê người.
Kẻ ham ăn uống,
Ai nấy đều chê.
Kẻ ham thủ lợi,
Ai nấy đều ghét.
Đến thường dễ sơ,
Ngồi dai dễ chán.
Lấy lòng tiểu nhân,
Độ bụng quân tử.
Hành vi quân tử,
Tiểu nhân chẳng biết.
Thánh nhân chứa đức,
Chẳng chứa của tiền.
Quân tử lo đạo,
Chẳng lo cơm gạo.
Chẳng phải vợ mình,
Quân tử chẳng cần.
Chẳng phải của mình,
Quân tử chẳng lấy.
Giầu có bất nghĩa,
Coi như mây rồi.
Cứu kẻ khổ, giúp người nghèo,
Lượng khoan hồng được lòng dân.
Thời bình tập võ,
Lúc loạn đọc sách.
Quân tử nhắm dèo,
Chẳng đợi hết bữa.
Hết cùng tới đạt,
Hết bĩ tới thái.
Chỉ ngại không tài,
Chỉ lo vô dụng.
Tay không làm quấy,
Lòng không nghĩ bậy.
Chẳng phải ngu dốt mà làm quan,
Chẳng phải lười biếng mà làm giầu.
Tự biết phận mình,
Chẳng nên oán người.
Tự biết mạng mình,
Chớ khá trách trời.
Biết nên thôi, cứ thôi,
Trọn đời chẳng thẹn.
Biết là đủ, thường đủ,
Trọn đời chẳng nhục.
Vua Văn Vương sáng suốt,
Để lại năm điều răn.
Trong đền ham sắc dục,
Ra ngoài thích săn bắn,
Mê rượu, ưa âm nhạc,
Khoái nhà cao vách chạm.
Phạm một trong năm điều,
Chẳng khỏi mất nước nhà.
Dạy con đúng nghĩa phương,
Thất hiếu có tám điều:
Học hỏi chẳng siêng năng,
Bài bạc làm hư thân,
Rượu gái với đánh lộn,
Trộm cướp rồi chạy chốn,
Kiện tụng tan gia sản,
Chẳng hoà với dòng họ,
Chẳng yêu mến cha mẹ.
Biết lỗi mà sửa đổi,
Cũng biết gọi là hiền.
Có lỗi mà chẳng sửa,
Thất hiếu càng nặng tội.
Phép dạy con gái,
Trước hãy sửa mình:
Đàn bà thai nghén,
Đừng ăn thịt độc,
Đừng nghe tiếng buồn,
Chân đi đường thẳng,
Miệng tránh nói tà.
Ăn uống sái giờ,
Chỗ ở thất thường,
Ngoại cảm nội thương,
Bệnh tình thêm nặng.
Con gái chẳng học,
Chẳng biết lễ nghi.
Nam tử bất học,
Chẳng thông sự lý.
Đọc sách tìm lý,
Đốt đuốc soi sáng.
Con cháu tuy hiền,
Chẳng dạy chẳng biết.
Cung kiếm chẳng học,
Chẳng biết giương múa.
Văn tự chẳng học,
Chẳng biết viết vẽ.
Tính thuốc chẳng học,
Chẳng biết phương chữa.
Lễ nhạc chẳng học,
Chẳng biết cúng tế.
Muôn thủa ruộng nương tốt,
Chẳng bằng một nghề mọn.
Ngàn vàng để cho con,
Chẳng bằng một quyển sách.
Trang trong tổng số 1 trang (2 bài trả lời)
[1]
Gửi bởi Vanachi ngày 15/10/2018 23:53
Người ta có đủ trăm nghề
Học hành tri thức là nghề đầu tiên
Tri thức là của thánh hiền
Sách vở của báu gia truyền để cho
Xưa nay những bậc hiền nho
Đổi con mà dạy tính cho thuần hoà
Chọn người đức hạnh xâu xa
Làm thầy làm bạn để mà dạy con
Nuôi con mà chẳng dạy con
Ấy là lỗi bố đừng còn trách ai
Dạy dỗ mà chẳng nghiêm bài
Thì thầy lỗi nặng còn ai chối nào
Học tập mà chẳng cần lao
Thì bao nết xấu sẽ vào mình con
Đi theo những bậc hiền hơn
Chiếu soi chuyện cổ để còn xét kim
Học hỏi phải giữ ba niềm
Cả ba cùng gắng chớ hiềm dời ra
Cha mẹ phúc hậu thật thà
Rồi con học tập thêm đà siêng năng
Thầy nghiêm dạy dỗ nên chăng
Ba điều gắn bó nhân hằng chớ quên
Trước sau như một ở trên
Không cha đâu có mà nên thân mình
Không vua đâu có hiển vinh
Không thầy dạy bảo thì mình chẳng nên
Người đi học có đức hiền
Cháu con thông sáng kế liền đời sau
Kẻ bất đức phải bảo nhau
Cháu con ngu muội đời sau còn dài
Con trai chẳng dạy nên trai
Thì như lừa giống nuôi hoài công đi
Con gái chẳng dạy bảo gì
Không bằng nuôi lợn có khi ăn lòng
Dạy răn từ lúc vỡ lòng
Trước là lễ phép trong lòng phải ghi
Hỏi thưa mà chẳng biết gì
Thì coi như đứa ngu si nhất đời
Không dạy mà cũng hiểu lời
Chẳng phải là thánh ông trời sinh sao
Dạy rồi mới biết thấp cao
Không phải người giỏi thì sao mà bày
Dạy rồi mà cũng không hay
Không ngu thì cũng sánh bày lũ điên
Vất và rồi mới nên hiền
Nếu không có trí thì nên sao tầy
Có ruộng mà chẳng biết cày
Có kho mà chẳng có đầy bầy ra
Có sách mà chẳng giở tra
Cháu con ngu dốt để mà người chê
Như kho trống rỗng chẳng nề
Những năm thiều thốn lấy gì mà ăn
Cháu con ngu dốt không răn
Vì không lễ nghĩa làm căn để rèn
Làm người mà học chẳng bền
Thì như đêm tối lần tìm lối đi
Như điếc nghe chẳng hiểu gì
Mắt trông thấy chữ mà như người mù
Bé mà chăm chỉ cần cù
Lớn khôn được việc thoả bù công lênh
Ngay tâm tu sửa thân mình
An bang trị quốc gia đình ấm êm
Kẻ sĩ nhà cửa êm đềm
Từ nhà đến nước là điềm hưng bang
Những người thi đậu làm quan
Là người có học đã bàn Thi Thư
Nghèo mà có chí cần cù
Tương lai gây dựng dự trù cũng nên
Giàu mà quyết chí học bền
Vinh danh rạng rỡ tuổi tên trên đời
Mở sách thánh đọc mấy lời
Hễ người có chí thì trời đãi sau
Học thì rộng hỏi thì sâu
Càng sáng trí tuệ càng mau nên người
Hỏi người dưới không hổ ngươi
Thì nghĩa càng tỏ thì lời càng tinh
Đi học chớ đi một mình
E khi hạn hẹp không tinh bằng người
Ngũ luân năm thứ ở đời
Cương thường là gốc xin người nhớ ghi
Cương thường chẳng coi ra gì
Thì như cầm thú lấy chi làm người
Kiến ong còn có chúa tôi
Huống người tai mắt trên đời vậy ư
Ba cương cùng với chín trù
Xưa nay không đổi mặc dù vần xoay
Làm vua đức kính phải dày
Bề tôi phải giữ lễ ngay trung thành
Yêu con cha dưỡng đức lành
Để con hiếu thảo phúc dành mai sau
Anh chị hoà mục làm đầu
Các em cung thuận bảo nhau hiền hoà
Làm chồng uy đức tỏ ra
Để cho vợ kính vợ hoà vợ theo
Giữ chữ tín mới kết giao
Bậc trên bậc dưới biết yêu biết nhường
Xóm làng cư xử làm gương
Láng giềng sau trước nhịn nhường là hơn
Đi đường thì cứ nhường đường
Be bờ làm ruộng cũng nhường bên kia
Nơi trang trọng phải xuống xe
Những nơi miếu mạo xuống hè nhanh chân
Ra vào ngồi đứng càng thuần
Nếu không hợp lễ phải cẩn sửa ngay
Nói năng ăn uống cả ngày
Nếu không đúng lễ chữa ngay đừng nề
Tu thân bớt dục mọi bề
Siêng năng cần kiệm gia tề đến nơi
Đừng xa hoa, cấm ăn chơi
Để dành để dụm để ngơi lúc cần
Hiển vinh với nhục cũng gần
Yên vui phải nhớ những lần nguy nan
Đạo cao đức trọng mới sang
Áo rách mà sạch hơn vàng tanh hôi
Tích thóc gạo phòng thất thời
Tích quần tích áo phòng trời chuyển cơn
Người tiết kiệm thì đủ hơn
Điềm tĩnh trọn đạo thì an mọi bề
Biết dự bị phòng gian phi
Nuôi con dạy dỗ phòng khi về già
Hiếu với mẹ thảo với cha
Thì con hiếu lại với ta khác gì
Đạo phụng dưỡng phải lễ nghi
Chớ hiềm ô uế chớ vì bẩn hôi
Mẹ cha còn ở trên đời
Làm con chớ có chơi bời đi xa
Là thân thể là tóc da
Đều của từ mẹ từ cha cho mình
Chăm nom gìn giữ dáng hình
Cái gốc của hiếu từ mình chứ đâu
Lập thân hành đạo là sau
Tiếng nêu đời trước truyền sau rỡ ràng
Mẹ cha nhờ tiếng mà sang
Là ngọn của hiếu hai đàng đều cân
Muốn cho trên dưới hoà thân
Nết quý là nhẫn muôn phần nhớ ghi
Vua tôi mà nhịn chút đi
Thế nước vững trọn làm gì chuyển lay
Cha con nhẫn được càng hay
Tự toàn gia đạo sau này ấm êm
Vợ chồng càng phải nhẫn thêm
Thì bày con trẻ khỏi điềm bơ vơ
An hem nhẫn thì được nhờ
Gia trung khỏi sự thờ ơ nhạt nhoà
Nhịn bằng hữu sống hài hoà
Thì tình chẳng nhạt nghĩa xa hoá gần
Mỗi mỗi sự nhẫn tự thân
Người người yêu kính nhân nhân theo về
Trong nhà cờ bạc chớ hề
Gái trai ham bạc cả bề hư thân
Trong nhà đàn hát phải ngăn
Gái trai dâm loạn lấy răn đạo thường
Trong nhà cờ thế đủ phương
Gái trai suy bại chẳng đường làm ăn
Trong nhà có nắp có ngăn
Gái trai trọng lễ giữ răn đủ điều
Việc lớn nhỏ chớ bì nhiều
Chớ tranh chớ lấn lấy điều thiệt hơn
Tiền của phải rõ ràng hơn
Phân chia đều đủ lấy ơn nghĩa tình
Ham gì châu ngọc hôi tanh
Mà ham con cháu hiền lành yêu thương
Hoà mục là gốc làm gương
Làm nên mỹ tục nết thường thói hay
Hôn nhân đôi lứa kén bầy
Trước xem phong cách nhà hay thế nào
Thanh ăn ở sạch ra vào
Siêng năng tần tảo cốt sao kiệm cần
Nói năng ít cẩn mười phân
Vợ chồng thuận ý dần dần giải khuyên
Dung nghi đức hạnh làm khuôn
Chẳng cầu nhan sắc tầm thường làm chi
Con trai đức mẹ nhớ ghi
Con gái ngoan ngoãn có khi cung tần
Cháu hiền con thảo đầy sân
Vợ hiền thì đức để phần đến con
Người cay nghiệt tự héo hon
Ghen tuông nọc độc hại mòn gia phong
Ranh ma hiểm độc trong lòng
Điêu toa dối trá tổ tông ngậm ngùi
Việc nội trợ, lo đến nơi
Thịnh suy cũng bởi từ nơi đàn bà
Kính chồng thục nữ tại gia
Trai ngu sợ vợ sao mà nên trai
Gái lẳng lơ tiếng để đời
Xấu chàng thì dễ hổ ngươi cũng thừa
Làm trai trung tín đủ chưa
Khiến cho thầy chủ phải nhơ tiếng đần
Làm gái thủ tiết giữ thân
Làm người có học giữ phần thanh danh
Vợ hiền của báu gia đình
Tôi hiền quốc bảo quang vinh nước nhà
Làm trai trung chính thật thà
Làm gái trinh thuận hiền hoà thảo ngay
Dạy vợ dạy thửa cầm tay
Dạy con dạy thửa những ngày ấu thơ
Ham muốn bừa, tai hoạ chờ
Vui chơi đến cực có giờ bi ai
Gái thì chớ có tham tài
Trai thì chớ có mê loài đong đưa
Đong đưa lắm hại người thừa
Tiền tài tham lắm nó cưa vào mình
Của cải là thứ giả hình
Vào đường bất chính con mình hư thân
Đạo đức là của liền thân
Để cho con cháu chuyên cần tưới vun
Gốc càng chặt cành càng vươn
Phúc nhà bền bỉ lưu truyền muôn năm
Bất hiếu kia thì có tam
Không con kế nghiệp tội làm đầu tiên
Có cha mẹ chẳng hiếu hiền
Mà mong con cháu hiếu hiền làm sao
Có anh chẳng kính chẳng chào
Mà mong em kính em theo lời mình
Khá xem hiền chuyện thánh kinh
Khó mà đạt được như mình ước ao
Con hiền sung sướng làm sao
Tuy nay bần tiện chẳng bao nghèo hèn
Con mà kém cỏi hư thân
Tuy nay giàu có cũng phần hôm nay
Tương lai bần tiện có ngày
Xấu hổ làng nước mặt dày vui sao
Bà con thân thích dẫu nghèo
Tình nghĩa ruột thịt vẫn theo đừng rời
Kìa như phú quý những ai
Trong lòng ta chớ sinh hoài hờn ghen
Phẩm giá mình muốn người khen
Thì ta trước hãy phải nên kính người
Đừng học tiểu nhân những loài
Thường hay ghen ghét những ai hơn mình
Gương quân tử phải tập tành
Giúp người thành đạt giữ tình tốt tươi
Dân quê mà chẳng có người
Thì người quân tử lấy ai nuôi mình
Không người quân tử tài danh
Thì ai dạy bảo học hành dân quê
Dựng nhà hàng xóm chọn đi
Kết giao trạch hữu có khi phải phòng
Lúc hoạn nạn có mà trông
Đến khi lầm lỗi còn mong bảo bày
Dùng ai thì chọn người ngay
Đáng nghi vật dụng kẻo thay phí thời
Dùng người bất cẩn rong chơi
Thì nhiều tai hoạ đến nơi bất kỳ
Tiểu nhân thất ý một khi
Thì lòng mang hận đợi khi trả thù
Tiểu nhân kiêu mạn có dư
Cậy tài khoe giỏi tính hư ngấm dần
Đáng ghét thay lũ tiểu nhân
Nhưng người quân tử dành phần xót thương
Phân minh tiền của tầm thường
Đáng danh quân tử đường đường trượng phu
Nghèo hèn mà chẳng nịnh xu
Tuy giàu có đấy chẳng xù của ra
Nghèo mà sạch sống an hoà
Còn hơn giàu bẩn nhưng mà đa ưu
Phú quý chớ cạy của nhiều
Mà khinh mà rẻ người nghèo nên thương
Cậy giàu có khinh hiền lương
Cũng như thằng mọi tầm thường biết bao
Người khó khăn chớ rao rêu
Giặc cùng đừng đuổi nó liều thì nguy
Chim cùng vỗ cánh bay đi
Chó cùng đứt dậu nó thì cắn hung
Kẻ tham của ắt vào tròng
Tham mồi sập bẫy chim mong thoát nào
Cơ hàn đói rách làm sao
Lễ nghĩa liêm sỉ có nào ai nghe
Trước tiên cứ trách mình đi
Rồi sau hẵng trách hẵng suy đến người
Ngậm máu phun người tanh hôi
Người ta chưa vấy miệng thời đã dơ
Miệng ác ra lời sững sờ
Hung thầnvẫn sẵn để chờ chiếu soi
Thiện trong lòng chẳng tỏ lời
Tự nhiên cát khánh muôn nơi kéo về
Gom tích thiện, thiện chẳng đi
Mà khi gheo ác ác thì về ngay
Xét cho kỹ ngẫm cho hay
Trời cao đất rộng vẫn đây chẳng lầm
Kẻ nhân người hậu hỏi thăm
Đâu cũng gặp âm thầm giúp cho
Mưu sâu thì hoạ khôn dò
Oan oan tương báo phải lo giải trì
Nếu mà báo ứng còn trầy
Ấy là chưa đến đợi thì chẳng lâu
Trồng dưa dưa mọc khác đâu
Trồng đậu được đậu lấy đâu giống ngoài
Sách rằng thiên võng khôi khôi
Tuy thưa mà chẳng lọt rơi chút nào
Xanh kia lồng lộng trời cao
Có người đọc sách nghĩa vào trong thân
Xanh kia lồng lộng muôn phần
Trợ người có đạo giữ thân đức lành
Mênh mang trùm khắp cao xanh
Giúp người có đức hiền lành khắp nơi
Hại nhân chỉ có một lời
Thì rồi nó lại hại nơi thân mình
Trong tâm không dưỡng ý lành
Chả không báo ứng rất nhanh là gì
Tội đời cha mẹ còn ghi
Để cho tai hoạ sau thì con mang
Nhớ rằng hoạ phúc lang thang
Do người tự dắt tự mang vào nhà
Muốn hay hoạ phúc gần xa
Thì ngay trước mắt trong nhà cháu con
Từ nhà tự biết xa hơn
Đâu cần phải hỏi phải han thầy nào
Hà khắc cay nghiệt làm sao
Dần dần ngấm bệnh nó vào khó toan
Lắm mưu nhiều kế đa đoan
Tinh thần mỏi mệt hao mòn sức đi
Ngầm mưu giá hoạ một khi
Những nơi u ám giám tri quỷ thần
Lợi ích kỷ mà hại nhân
Ở ngay dương thế tỏ phân luật người
Lòng ai dẫu sắt dẫu dùi
Phép quan lò luyện cũng tôi nên hồng
Án văn chẳng có riêng công
Sát nhân tội chết đừng mong thoát hình
Nghĩ xa phải xét cho tinh
Nếu không phiền muộn dập rình quanh đây
Cẩn thận đức, đỡ lo thay
Nhẫn được thì khỏi nhục dây vào mình
Nhân gian tù ngục ác tinh
Đều là những lũ vô tình bất lương
Thiên hạ hiển đạt các đường
Đều là có đức để gương cho đời
Gần son thì đỏ có lời
Gần mực thì nhọ phải rời nó ra
Những người nhân đức hiền hoà
Phải thân phải cận để mà học theo
Không được ít cũng được nhiều
Đến cùng ích lợi sẽ theo sau này
Những đứa hung ác mặt dày
Thì ta xa lánh chớ dây vào mình
Tự nhiên hoạ hoạn nhẹ thênh
Yêu người hiền đức như cành hoa lan
Kẻ ác như hổ như lang
Trong thành nguy biến xảy màn lửa rơi
Than ôi hoạ phúc nhờ trời
Hoạ lửa lây hại cả loài dưới ao
Nước sắp nguy thì chớ vào
Nước loạn chớ ở phải cao bước chuồn
Khi cơn chiến trận nguy nan
Giữ mình cho khỏi muôn vàn lớn lao
Lợi thì nhỏ cứ vơ vào
Khiến cho việc lớn lao đao khó thành
Có lợi đừng hưởng một mình
Một mình hưởng lợi thân tình rẽ chia
Mưu toan đừng để đông nghe
Đông người lắm miệng mưu e khó thành
Việc xong rồi chớ nói bàn
Ý mình mong tốt không đành cũng thôi
Kết giao thì cũng chọn người
Chân tay buông rỗi chớ chơi rông trò
Quân tử ăn chẳng cầu no
Đâu cầu êm đẹp chỉ lo đạo thường
Miệng không gây việc tranh ngang
Không thêm cãi cọ chửi quàng chửi xiên
Đối đãi mình ai mà hiền
Thì ta đáp lại cũng nên hiền lành
Đối đãi mình ai chẳng lành
Thì ta vẫn cứ hiền lành ta chơi
Thiện tâm ta nghĩ kỹ rồi
Trời kia ắt sẽ tài bồi cho ta
Người làm việc ác xấu xa
Thì có sự ác hiện ra báo cùng
Nghe ai nói sự tà cong
Miệng ta chớ có nói cong theo người
Nghe ai phỉ báng nặng lời
Thì cũng đừng giận đừng khơi vào lòng
Người xấu đừng mắng cho xong
Người cùn thì cũng đừng mong dạy gì
Nếu không tranh mối thị phi
Ấy là bất trí kể gì là khôn
Người quân tử thận kỳ ngôn
Nếu không phận sự đừng bon miệng vào
Việc chi giành thấp tranh cao
Nói lời vô ích lại vào sầu thêm
Ít lời kết bạn là nên
Lắm lời thì chớ kết nên bạn bầy
Lắm lời xảo, ý chẳng ngay
Ít lời kiệm thực là người trung lương
Một lời không trúng đạo thường
Thì muôn lời khác cũng dường vứt đi
Lời nịnh bợ chớ tin chi
Lời châm lời chích đừng ghi vào lòng
Bớt lương bớt lính cũng xong
Còn như bớt tín thì mong được gì
Nghe lời nói đoán thị phi
Nhìn xem con mắt màu gì biết ngay
Mắt trắng là đứa chẳng ngay
Mắt đen thì đúng người đây hiền lành
Có lương tâm hơn dáng hình
Dáng hình tươi tốt vốn sinh từ lòng
Dù có dáng, tâm chẳng trong
Dáng kia cũng thuận theo lòng mất đi
Muốn hưng thì đức thuận tuỳ
Còn như trái đức cái gì cũng tiêu
Quân tử dẫu gặp cảnh nghèo
Vẫn tròn lễ nghĩa vẫn theo luân thường
Tiểu nhân mới nổi giàu sang
Thì vội ngạo nghễ ra đường khinh nhân
Dặn ai ăn uống nhớ phần
Miếng ăn miếng nhục để răn suốt đời
Kẻ quên nghĩa để kiếm lời
Gặp đâu cũng ghét người người tránh xa
Chơi nhiều tình nghĩa qua loa
Ngồi lâu dễ khiến người ta ghét thầm
Ghê thay là tiểu nhân tâm
Đo bụng quân tử mà lầm nghĩa cao
Hành vi quân tử thế nào
Tiểu nhân hạn hẹp làm sao dò cùng
Thánh nhân tích đức để dùng
Còn như tích của chẳng trông lâu dài
Quân tử để đạo tương lai
Còn như cơm gạo thì ai chả cầu
Xinh tươi những kẻ ở đâu
Nếu không lễ nghĩa dù đâu chẳng màng
Của cải nào không chính đường
Thì ta chẳng lấy chẳng đương về nhà
Giàu có bất nghĩa thì chừa
Chỉ là mây nổi bèo đưa trôi dòng
Giúp nghèo khó, đỡ bần cùng
Nhân dân chỉ lấy khoan dung vỗ về
Thái bình võ nghệ tập đi
Đến khi thời loạn lại về đọc thơ
Chữ rằng quân tử kiến cơ
Chứ đâu lại đợi lại chờ đến mai
Cùng đến cực sẽ chuyển thôi
Cũng như bĩ cực thái lai sẽ gần
E tài đức chẳng đủ phần
Chứ đâu e ngại người dân chẳng dùng
Tay ta chớ có để rông
Tâm ta cũng chớ thả rông nghĩ bừa
Làm quan đâu tới kẻ ngu
Giàu sang đâu tới kẻ ưa ngủ ngày
Tự hay biết phận mình đây
Cũng không oán trách người này người kia
Biết được mệnh thì chớ lìa
Chớ có oán trách trời kia không tường
Biết dừng biết đủ mà lường
Cả đời chẳng bị ai thường ai khinh
Biết đủ để giữ phận mình
Cả đời chẳng bị ai khinh ai thường
Lời tiên tổ dặn rõ ràng
Năm mục phải giữ làm gương chớ rời
Một là sắc dục chơi bời
Hai là săn bắn vui chơi rông dài
Ba là nát rượu hoang tài
Bốn là não ruột bi ai ca buồn
Năm là tô vẽ lầu son
Cả năm mục ấy chẳng còn dài lâu
Dạy con hiếu nghĩa làm đầu
Bất hiếu có tám phải mau ghi vào
Học tập không chịu cần lao
Lại còn cờ bạc say vào hại thân
Rượu chè sắc dục thêm phần
Cùng với trộm cắp chôn chân vào cùm
Đầy nhà kiện tụng lăng loàn
Mẹ cha chẳng kính họ hàng chẳng thân
Có lỗi biết sửa là hơn
Cũng là hiền đức thục nhân thật thà
Có lỗi mà chẳng giãi ra
Bất hiếu càng nặng tội mà càng to
Con gái thì phải dạy cho
Trước là ngay chính giữ lo thân mình
Kẻ kỳ thai nghén gần sinh
Chớ ăn ô uế hôi tanh vào người
Chớ nghe nhạc điệu bi ai
Đường ngay lối chính hôm mai ra vào
Lời tà cửa miệng chớ rao
Ăn uống thất tiết ngồi cao thất thường
Dễ mang ngoại cảm nội thương
Dễ sinh lắm bệnh nhiều đường khốn nguy
Phận gái không biết học gì
Sao tường lễ nghĩa để thì dạy con
Làm trai chẳng học để mòn
Chẳng thấu sự lý mà khôn với người
Đọc sách cầu lý ở đời
Như có đuốc sáng mà soi đêm mù
Cháu con như có cần cù
Không dạy không sáng tiếng ngu vẫn còn
Kiếm cung có luyện mới hơn
Không luyện thì chỉ đeo lên doạ người
Chữ nghĩa chẳng dùi chẳng mài
Chẳng biết nét vẽ nét vời cho ngay
Thuốc thang dược tính cũng hay
Để mà biết cách dùng ngay khi cần
Lễ nhạc chẳng học cho chăm
Đế giờ tế lễ cứ đần người ra
Ruộng nghìn mẫu rộng mà xa
Chẳng bằng nhất nghệ dắt qua vào mình
Cho con châu ngọc mãn đình
Không bằng giáo tử nhất kinh để đời
Gửi bởi Tam Ngng ngày 19/04/2023 16:48
Đã sửa 1 lần, lần cuối bởi Tam Ngng ngày 19/04/2023 18:13
Có 1 người thích
Câu áp chót: 十金遺子
Bản dịch âm: Thiên kim di tử.
Sửa: 十 thành 天 hoặc 千 mới đúng bản dịch âm.
Và hợp lí. 十金 tức 10 lượng vàng, thì ít quá, thực không bằng một quyển sách cổ. Nhiều quyển sách cổ nay đắt lắm.
Đăng nhập bằng Facebook