Đệ nhị thập cảnh - Tây lĩnh thang hoằng 第二十景－西嶺湯泓 • Cảnh đẹp thứ hai mươi - Suối nước nóng ở núi tây

Lời dẫn: “Tả Trạch nguyên tố lưu nhi thượng: Uyển diên khuất khúc nhị thập than lỗi lạc thiển sa, tuấn hiểm kỳ khu trấp lục lý sầm khâm điệp chướng. Bán khoảnh y nhiên bình địa, không sơn biệt tiểu hữu thiên. Doanh doanh linh mạch triều phiên nhất hoằng ôn thuỷ, Cổn cổn thang đàm lãng phất kỷ triện bạch yên. Thị thần tỉnh chi lạn điểu tầm trư, phi viêm dịch nhi liệu a thược mính.” 左澤源溯流而上：蜿蜒屈曲二十灘磥咯淺沙，峻險崎嶇廾六里岑嶔疊嶂。半頃依然平地，空山別小有天。盈盈靈脈潮翻一泓溫水，滾滾湯潭浪沸幾篆白煙。是神井之爛鳥尋豬，非炎液而療痾瀹茗。 (Đi ngược trên dòng Tả Trạch: Quanh co uốn khúc hai mươi lạch cạn cát tràn, hiểm trở gập ghềnh hăm sáu dặm non cao chồng chất. Một vùng hoàn toàn bằng phẳng, núi sâu tạo cảnh trời riêng. Đầy rẫy linh mạch tuôn trào một dòng nước ấm, cuộn cuồn đầm nóng sục sôi mấy đám hơi mù. Đúng giếng thần luộc chín chim heo, Đâu nước nóng nấu trà trị bệnh.)

Theo sách Đại Nam nhất thống chí, vũng nước nóng này nằm ở phía tây ấp Dương Hoà bên nguồn Tả Trạch, thuộc địa phận huyện Hương Trà, cách ngã ba Bằng Lăng khoảng hơn 43 dặm (chừng hơn 20km). Vũng nước nóng này cách bờ Tả Trạch khoảng 14 trượng (khoảng 65m), chu vi một trượng (khoảng 4m), nước đen và trong, sâu chừng 7 đến 8 tấc (khoảng 30cm). Nguồn nước từ trong lòng đất phun ra, sôi sùng sục, khói trắng bốc lên, nóng đến mức không thể tới gần được. Đã có người thử đem tôm cá còn sống thả xuống nước thì chúng chết chín ngay, bỏ gà vịt xuống thì bị trút hết lông.

Năm 1837, Ninh Thuận công Miên Nghi, trong một lần đến đây săn bắn đã phát hiện ra vũng nước này và về báo với vua Minh Mạng. Vua đã sai Lang trung bộ Công là Vũ Trọng Đại đi điều tra tình hình và vẽ bản đồ dâng lên. Sau đó nhà vua lại thân hành đến tận nơi xem xét. Vua sai lấy cây bắc ngang qua mặt nước, để đứng trên đào sâu xuống tìm hiểu căn do. Lạ thay, càng đào sâu xuống nước bùn càng cuồn cuộn phun lên, nhưng khi dừng lại để đo thì mực nước vẫn sâu 7 đến 8 tấc như cũ. Trước khi đào, nước chảy ra gần đến nguồn sông thì nguội hẳn và có vị ngon. Sau khi đào động đến mạch, nước chảy ra mạnh hơn và càng nóng thêm. Trước khi hợp với nước sông, nước ở cửa vũng vẫn nóng đến mức khó có thể lội qua được.

Vua Minh Mạng cho đây là một hiện tượng kỳ dị và báo với thị thần rằng: nước không có lửa đun mà nóng, đấy thực là một điều lạ lùng của trời đất tạo hoá. Sau đó nhà vua làm một bài thơ lấy tựa đề là Thang hoằng ký rồi cho khắc vào bia đá, dựng tại nơi này. Đến đời Thiệu Trị, nhà vua lại có dịp lên đây ngoạn du thưởng cảnh. Nhớ lại năm xưa khi còn là hoàng tử được theo hầu vua cha, đến xem vũng nước nóng, vua Thiệu Trị đã làm bài thơ này. Cũng như Thang hoằng ký, bài này đã được khắc vào bia đá và dựng ở danh thắng này.

[Thông tin 1 nguồn tham khảo đã được ẩn]