Khổ hàn hành 苦寒行 • Bài ca về nỗi đói rét

Phía bắc Thái Hàng sơn,
Vòi vọi lên gian nan.
Đường ruột dê uống khúc,
Làm bánh xe vỡ tan.
Cây cối sao hiu hắt.
Gió bắt rít trên ngàn.
Gấu ngồi xổm ngó khách;
Hổ bên đường gầm vang.
Tuyết rơi sao phơi phới,
Hang hốc ít nhân dân.
Dài cổ nhiều than vãn,
Đi xa dạ ngùi ngùi.
Lòng ta sao buồn bực
Về đông mong tới ngày.
Nước sâu cầu lại gãy.
Giữa đường dạ bồi hồi.
Mê hoặc quên đường cũ
Tối mịt trọ nhà ai?
Đi hoài bao ngày tháng,
Đói cả ngựa lẫn người.
Quảy gói đi kiếm củi,
Lấy giá để thổi cơm.
Viết bài "Đông Sơn" nọ,
Dằng dặc một nỗi buồn...

Bắc chinh vượt đỉnh Thái Hàng
Núi cao chớn chở nguy nan bốn bề
Quanh co đường giống ruột dê
Bánh xe trượt đổ bên lề sườn non
Cỏ cây hiu hắt gợi buồn
Nghe hơi gió bấc mà hồn tái tê
Giữa đường hổ báo gào kêu
Gấu rừng đói khát chồm theo bên mình
Ở đây vắng bóng sinh linh
Mưa dồn tuyết dập gập ghềnh bước chân
Dài hơi kêu khổ tấm thân
Viễn chinh u uất muôn phần nỗi riêng
Về đông những muốn đi liền
Nước sâu cầu gãy tuyệt nhiên mất đường
Quanh co tám hướng mười phương
Mà con đường cũ không mường tượng ra
Nơi nao là chốn quê nhà
Màn trời chiếu đất cho qua đêm này
Hành quân ngày tháng miệt mài
Bắc chinh viễn lộ đeo dài tuổi xanh
Ngựa chiến thiếu thóc đã đành
Mà bao quân tướng cũng thành đói meo
Gạo không củi vẫn còn treo
Đập băng nấu cháo lèo tèo cái ăn
Ngày ngày cơ khổ càng tăng
Thoát thai bi phẫn thành bài Đông Sơn
Lòng ta dằng dặc nỗi buồn!

Lên bắc, núi Thái Hàng,
Sừng sững thực gian nan.
Dương Trường quanh co uốn,
Bánh xe cũng tan tành.
Cây cối nhìn hiu hắt,
Gió bắc thổi lạnh căm.
Gấu beo trước chén rượu,
Hổ báo bên đường gầm.
Hang hốc người ít tới,
Tuyết mãi cứ rơi tràn.
Dài cổ hoài than vãn,
Đường xa dạ trở trăn.
Trong lòng sao phẫn uất?
Muốn trở về đông nhanh.
Sông sâu cầu không nối,
Bồi hồi nơi xa xăm.
Mê lạc nơi đường cũ,
Tối không chỗ trú thân.
Đã bao ngày rong ruổi,
Người ngựa không gì ăn.
Vác túi đi tìm củi,
Đập băng làm cơm canh.
“Đông Sơn” buồn cất khúc,
Dằng dặc nỗi buồn than.

Núi Thái Hàng tiến quân lên bắc;
Gian nan thay chất ngất núi cao.
Ruột Dê đường dốc cheo leo;
Gập ghềnh hỏi bánh xe nào chẳng tan.
Cây cối những điêu tàn xơ xác;
Ù ù nghe gió bắc buồn thay.
Gấu beo trước mặt ngồi đầy;
Bên đường hổ báo từng bầy gào kêu.
Nơi khe núi chẳng nhiều dân chúng;
Tuyết trắng riêng sa xuống bời bời.
Ngóng dài cổ, thở than hoài;
Biết bao nhiêu nỗi lo người đường xa.
Vì đâu khiến lòng ta uất ức;
Một niềm mong mỏi được về đông.
Sông sâu cầu lại tuyệt không;
Giữa đường luống những trong lòng ngẩn ngơ.
Mơ hồ lối đường xưa mất dấu;
Buổi chiều hôm trú náu không nơi.
Hành quân ngày đã lâu rồi;
Đói ăn, khát uống ngựa người như nhau.
Gồng gánh bước chân mau lấy củi;
Đẽo tuyết băng nấu thổi uống ăn.
Buồn thay một khúc Đông Sơn;
Khiến người dạ lại sầu hơn mấy lần.

Xuôi miền bắc vượt Thái Hàng,
Núi cao chót vót gian nguy bốn bề!
Đường quanh dốc tựa ruột dê,
Bánh xe muốn gãy khó bề vượt non.
Cỏ cây buồn bã héo hon!
Nghe luồng gió bắc thổi hồn sầu đau.
Gấu beo ngồi xổm trước sau,
Kêu gào hổ báo giữa đầu đường đi.
Không người dân ở vực khe,
Tuyết rơi mù mịt bốn bề mưa giăng.
Cổ vươn mặc sức kêu than,
Viễn chinh chất ngất gian nan muôn phần.
Nghẹn ngào u uất tâm can,
Miền đông muốn trở về nhanh kinh thành.
Nước sâu cầu gãy tan tành.
Đường chính đi dễ thì quanh co dài.
Quên đường mê lạc hướng sai,
Trời chiều không biết trại bày lại đâu.
Ngày ngày đi mãi xa sâu,
Đói meo người ngựa thảm sầu suối tuôn
Lấy đòn gánh xẻ củi đun,
Đập băng nấu cháo ăn luôn qua ngày.
Đông Sơn bi phẫn thơ này,
Nỗi buồn dằng dặc biết ngày nào vơi!

Vượt Thái Hàng lên bắc
Nguy nàn chất ngất cao
Đường ruột dê đèo dốc
Xe lăn muốn lật nhào
Cây cối buồn hiu hắt
Tê lòng gió bấc xao
Gấu bi rình trước mặt
Beo cọp núp bên gào
Thưa thớt dân trong cốc
Ào ào tuyết đổ mau
Rướn cổ dài than khóc
Chinh chiến lắm lo âu
Lòng ta sao uất ức
Muốn về Đông xiết bao
Đường quanh co uốn khúc
Cầu gẩy nước sông sâu
Lạc lối xưa mê hoặc
Chiều hôm ngụ chốn nào?
Ngày ngày quân trẩy mệt
Ngựa đói người nằm đau
Chặt băng hoà cháo nát
Lượm củi vụn đầy bao
Đông Sơn buồn khúc hát
Dằng dặc nỗi riêng sầu