Phan Khôi 潘瓌

Phan Khôi 潘瓌 (6/10/1887 - 16/1/1959) hiệu Chương Dân, Tú Sơn, là học giả, nhà thơ, nhà văn, nhà báo, nhà lý luận và phê bình văn học, sinh tại Điện Bàn, Quảng Nam. Ông là cháu ngoại Tổng đốc Hà Nội Hoàng Diệu, học chữ Hán nhưng cổ vũ và mở đầu cho phong trào Thơ mới. Ông học Hán văn từ nhỏ, đỗ tú tài năm 19 tuổi. Năm 1907, ông ra Hà Nội, tham gia phong trào Đông Kinh nghĩa thục và làm việc cho tạp chí Đăng cổ tùng báo. Khi tờ tạp chí bị cấm, ông về Nam Định rồi Hải Phòng ẩn náu. Ít lâu sau ông lén về Quảng Nam hoạt động trong phong trào Văn Thân cùng Huỳnh Thúc Kháng. Sau Trung Kỳ dân biến, ông bị bắt và giam tại nhà tù Quảng Nam đến năm 1914 thì được ân xá.

Ra tù, ông lại về Hà Nội viết bài cho báo Nam phong, nhưng sau đó bất bình với Phạm Quỳnh nên bỏ vào Sài Gòn viết cho Lục tỉnh tân văn. Năm 1920, ông lại ra Hà Nội viết cho Thực nghiệp dân báo, Hữu thanh. Năm 1928, hai báo trên bị đóng cửa, ông trở vào Nam viết cho báo Thần chung và Phụ nữ tân văn. Năm 1931, ông ra Hà Nội viết cho Phụ nữ thời đàm. Năm 1936, ông vào Huế viết cho báo Tràng An, và mở báo Sông Hương. Năm 1939, báo Sông Hương đóng cửa, ông vào Sài Gòn dạy chữ Nho và viết sách. Ông là một nhà báo tài năng, tích cực áp dụng tư tưởng duy lý phương Tây, phê phán một cách hài hước thói hư tật xấu của quan lại phong kiến và thực dân Pháp. Ông cũng là một trong số ít nhà báo tiếp thu nhiều tư tưởng mới, đa văn hoá từ Hồng Kông, Trung Quốc, Nhật Bản, Pháp... Ông còn nổi tiếng vì sự trực ngôn, trước 1945 được mang danh là Ngự sử văn đàn. Ông phê phán chính sách cai trị của người Pháp một cách sát sườn, đối thoại với các học giả từ Bắc đến Nam không e dè kiêng nể.

Sau năm 1945, ông được Chủ tịch Hồ Chí Minh mời từ Quảng Nam ra Hà Nội tham gia kháng chiến với cương vị một nhà văn hoá, sau lại lãnh chức vụ chủ nhiệm Chi bộ Quảng Ngãi của Việt Nam Quốc dân đảng. Ông ở Việt Bắc suốt 9 năm nhưng vì bị bệnh nên phải vào bệnh viện một thời gian. Cuối năm 1954, hoà bình lập lại, Phan Khôi về Hà Nội cùng với các văn nghệ sĩ khác. Trong thời gian 1956-1957, ông là một trong những người thành lập tờ Nhân văn và có các bài phê phán giới lãnh đạo văn nghệ lúc bấy giờ, bị buộc phải ngừng sáng tác, được ít lâu thì ông qua đời tại Hà Nội. Ban đầu, ông được an táng tại nghĩa trang Hợp Thiện ở phường Vĩnh Tuy. Năm 1964, vợ con ông phải sơ tán khỏi Hà Nội khi giặc Mỹ ném bom miền Bắc. Trong thời gian này, thành phố di dời nghĩa trang lên Sơn Tây để xây Nhà máy dệt Minh Khai nhưng gia đình ông không được thông báo.

Tác phẩm tiêu biểu:
- Trở vỏ lửa ra (1939)
- Chương Dân thi thoại (1936)
- Việt ngữ nghiên cứu (1955)
- Tình già (1932)

Phan Khôi 潘瓌 (6/10/1887 - 16/1/1959) hiệu Chương Dân, Tú Sơn, là học giả, nhà thơ, nhà văn, nhà báo, nhà lý luận và phê bình văn học, sinh tại Điện Bàn, Quảng Nam. Ông là cháu ngoại Tổng đốc Hà Nội Hoàng Diệu, học chữ Hán nhưng cổ vũ và mở đầu cho phong trào Thơ mới. Ông học Hán văn từ nhỏ, đỗ tú tài năm 19 tuổi. Năm 1907, ông ra Hà Nội, tham gia phong trào Đông Kinh nghĩa thục và làm việc cho tạp chí Đăng cổ tùng báo. Khi tờ tạp chí bị cấm, ông về Nam Định rồi Hải Phòng ẩn náu. Ít lâu sau ông lén về Quảng Nam hoạt động trong phong trào Văn Thân cùng Huỳnh Thúc Kháng. Sau Trung Kỳ dân biến, ông bị bắt và giam tại nhà tù Quảng Nam đến năm 1914 thì được ân xá.

Ra tù, ông lại về Hà Nội viết bài cho báo Nam phong, nhưng sau đó bất bình với Phạm Quỳnh nên bỏ vào Sài Gòn viết cho…