Quế Lâm thập nhị vịnh kỳ 10 - Phục Ba nham 桂林十二詠其十－伏波岩 • Mười hai bài vịnh Quế Lâm kỳ 10 - Động Phục Ba

Nguyên dẫn: “Nham tại thành ngoại giang ngạn Trạm Ân đình chi hữu; lâm thuỷ xứ hữu động, động hữu huyền thạch khứ địa nhất miên. Tương truyền thị Phục Ba thí kiếm chi thạch, vị tri thị phủ, cô tòng tục hiệu. Nham yêu hữu Tam Thanh điện, nham thượng Phục Ba từ, Ngọc Hoàng các, Ấp Thuý đình, đống vũ liên lạc, giai cấp thạch khắc thậm giác công xảo.” 岩在城外江岸湛恩亭之右，臨水處有峒，峒有懸石去地一綿。相傳是伏波試劍之石，未知是否，姑從俗號。岩腰有三清殿，岩上伏波祠，玉皇閣，挹翠亭，棟宇聯絡，階級石刻甚覺工巧。 (Động ở bên phải đình Trạm Ân bên bờ sông ngoài thành; chỗ kề mé nước có động, động có tảng đá treo cách mặt đất một khoảng dài. Tương truyền, đó là hòn đá mà Phục Ba thử kiếm, không biết cóđúng không, tạm gọi theo thế tục. Bên sườn động có điện Tam Thanh, trên đỉnh có đền Phục Ba, gác Ngọc Hoàng, đình Ấp Thuý; nhà cửa cột kèo nối tiếp nhau, thềm bệ đá chạm khắc rất khéo.)

Phục Ba tức Mã Viện (tước phong Phục Ba tướng quân), tướng giỏi của nhà Hán, được giao nhiệm vụ đánh dẹp cuộc khởi nghĩa giành độc lập của Hai Bà Trưng. Trong cuộc giao tranh có lúc quân Mã Viện gặp nhiều tổn thất, khiến Mã Tướng phải than thở hối tiếc đã không nghe lời em giữ một chức quan nhỏ ở quê hương để trông coi phần mộ cha mẹ mà phải lao khổ... Sau Mã Viện cũng đánh bại được cuộc khởi nghĩa của Hai Bà Trưng, khiến nước ta lại bị thuộc Hán. Khi Mã Viện về Trung Quốc có chở theo 5 xe, dư luận cho là châu báu cướp được ở Giao Châu, vua Hán vì thế đã xử tội Mã Viện, truy thu ấn và dây ấn, không cho vẽ tranh để ở gác công thần. Vợ con Tân Tức hầu (Mã Viện) lo sợ, không dám đưa linh cữu về quê, chỉ chôn cất sơ sài ở phía tây thành. Ngoài ra cũng còn những chuyện khác, như nói Mã Viện thấy gỗ Lim ở Giao Châu tốt, lấy mang về để làm quan tài, nhưng cũng không mang được, đành phải bỏ lại, sau cây gỗ lim lại trôi theo (?) về bên kia biên giới [Câu chuyện này năm 1841, Lý Văn Phức đi sứ nhà Thanh còn nghe nói]. Sau có nhiều tài liệu chiêu tuyết cho Mã Viện, nói 5 xe ấy chở ý dĩ dùng để làm thuốc, Mã Viện bị ghen ghét, bị vu cáo. Dù sao chuyện tai tiếng ấy vẫn lưu truyền. Nhưng, trên dọc đường từ Việt Nam về Trung Quốc có nhiều đền thờ Mã Viện, các đoàn sứ Việt Nam đi qua thường vào viếng, và các câu chuyện trên cứ bị nhắc lại, bình luận; cả Tô Đông Pha cũng tham gia.

[Thông tin 1 nguồn tham khảo đã được ẩn]