Xuất dương lưu biệt 出洋留別 • Lưu biệt khi xuất dương

Làm trai phải lạ ở trên đời,
Há để càn khôn tự chuyển dời.
Trong khoảng trăm năm cần có tớ,
Sau này muôn thuở há không ai?
Non sông đã chết, sống thêm nhục,
Hiền thánh còn đâu, học cũng hoài.
Muốn vượt bể Đông theo cánh gió,
Muôn trùng sóng bạc tiễn ra khơi.

Khác thường bay nhảy mới là trai,
Chẳng chịu vần xoay mặc ý trời!
Trong cuộc trăm năm đành có tớ,
Rồi sau muôn thuở há không ai?
Non sông đã mất, mình khôn sống,
Hiền thánh đâu còn, học cũng hoài.
Đông hải xông pha nương cánh gió.
Nghìn làn sóng bạc múa ngoài khơi.

XUẤT DƯƠNG LƯU BIỆT

Sinh vi nam tử yếu hy kỳ.
Khẳng hứa càn khôn tự chuyển di!
Ư bách niên trung tu hữu ngã.
Khởi thiên tải hậu cánh vô thùy.
Giang sơ tử hĩ sinh đồ nhuế,
Hiền thanh liêu nhiên tụng diệc si!
Nguyện trục trường phong Đông hải khứ:
Thiên trùng bạch lãng nhất tề phi

Văn thơ Phan Bội Châu
ĐẶNG THAI MAI
Nhà xuất bản Văn hóa – 1958

Dịch nghĩa

Lưu biệt khi xuất dương.

Đã làm trai thì cũng phải khác đời,
Lẽ để trời đất muốn xoay vần tới đâu thì tới !
Trong khoảng trăm năm đã có ta (thì ta phải gánh vác lấy công việc),
Còn như chuyện ngàn năm sau thì có người sắp tới,
Non sông mất rồi, sống chỉ là nhơ nhuốc,
Sách vở thánh hiền tẻ ngắt, đọc chỉ mụ người !
Muốn đuổi theo ngọn gió đi qua biển Đông,
Bay nhảy với ngàn trùng sóng bạc !

Dịch thơ

Làm trai phải lạ ở trên đời,
Há để càn khôn tự chuyển dời.
Trong khoảng trăm năm cần có tớ,
Sau này muôn thuở, há không ai?
Non sông đã chết, sống thêm nhục,
Hiền thánh còn đâu, học cũng hoài!
Muốn vượt bể Đông theo cánh gió
Muôn trùng sóng bạc tiễn ra khơi.

TÔN QUANG PHIỆT dịch

Nguồn: Hợp tuyển Thơ văn Việt Nam (1858 -1920) – Quyển II

Chí lạ làm trai ngất ngất cao
Há để càn khôn tự chuyển sao?
Trời đất trăm năm còn ta đó
Chẳng lẽ ngàn năm chẳng danh nào?
Nước mất, nghìn thu thêm nặng nhục
Xa rồi Hiền Thánh, học ngu sao?
Bể Đông ta vượt theo cánh gió
Muôn trùng sóng bạc vút bay cao!

Khác thường bay nhảy làm trai,
Đất trời há để vần xoay chuyển dời!
Trăm năm trong khoảng cuộc đời,
Ngàn năm sau nữa há thời không ai?
Mình khôn sống nước nạn tai,
Thánh hiền đã vắng cũng hoài học thôi!
Ruổi nương đông hải gió khơi,
Muôn trùng sóng bạc đón người ngoài khơi.

Làm trai hoạt động khác thường đời,
Há để đất trời vần chuyển dời!
Trong khoảng trăm năm ta phải có,
Ngàn năm sau nữa há không người?
Giang sơn đã mất, mình khôn sống,
Hiền thánh không còn học cũng hoài!
Đông hải ruổi dong nương ngọn gió,
Muôn trùng sóng bạc đón ngoài khơi.

Thân trai đã sống phải hơn đời,
Chẳng lẽ vần xoay mặc đất trời.
Trong khoảng trăm năm còn có tớ,
Lẽ nào ngăn trở lại không ai.
Nước non chết chóc càng thêm nhục,
Sách thánh mờ phai đọc lũ người.
Đông hải quyết theo cơn gió lớn,
Vẫy vùng muôn dặm sóng xa khơi.

Sống mà ru rú, uổng đời trai!
Há để càn khôn sắp đặt hoài?
Ba vạn ngày dài ta phải xứng,
Vài ngàn năm nữa há không ai?
Sống nhìn nước mất, đau đời nhục,
Ngồi đọc sách xưa, phí cái tài.
Muốn vượt Biển Đông đè ngọn gió,
Cỡi rừng sóng bạc đón ngày mai.

Ấn sinh thiên tử, lạ trên đời,
Chớ để trời đất tự chuyển dời.
Trong khoảng trăm năm cần phải nhớ,
Sau này muôn thuở, cớ không ai?
Non sông đã chết, sống lạc loài,
Thánh hiền còn đâu, học cũng hoài!
Muốn vượt Biển Đông theo làn gió,
Ngàn trùng sóng bạc tiển xa khơi.

Sinh phận làm trai phải lạ lùng,
Đất trời đâu dễ chuyển xoay vòng.
Trăm năm khoảng ấy âu là có,
Muôn thuở sau nầy há lại không.
Sông núi mất rồi thân chẳng kể,
Thánh hiền đã khuất đọc khôn thông.
Nương làn gió lớn qua Đông Hải,
Sóng bạc ngoài khơi tiễn vạn trùng.