Nhà thơ liệt sĩ Nguyễn Mỹ và “Cuộc chia ly màu đỏ”

Với lòng ngưỡng mộ nhà thơ liệt sĩ Nguyễn Mỹ; cách đây tròn 20 năm trong một chuyến thâm nhập về sự kiện phát hiện đàn đá Phú Yên (1992) trên quê hương ông ở xã An Nghiệp, huyện Tuy An, tôi có dịp ghé thăm ngôi nhà thi sĩ chào đời và lớn lên thời niên thiếu.

Vẫn trên nền cũ nhưng nhà đã xây dựng mới sau chiến tranh đổ nát, duy chỉ có cây khế hàng trăm tuổi đứng đó và cái giếng đá gia đình luôn tiết ra mạch nguồn mát lành theo năm tháng như xưa. Bên cạnh di ảnh nhà thơ, người anh rể, giờ chăm lo ngôi nhà tổ phụ của nhà thơ Nguyễn Mỹ và nhạc sĩ Nhật Lai cho biết, cậu Mỹ nó hồi nhỏ ở nhà siêng năng và tài hoa lắm. Học hành giỏi giang. Tuy còn nhỏ nhưng săn chim bắt cá, lao động sản xuất thì nhất làng. Mầm thơ phú cũng bắt đầu xuất hiện khi vừa học hết cấp 2.

Nguyễn Mỹ cất tiếng chào đời tại làng quê Trung Lương, An Nghiệp, Tuy An, Phú Yên vào năm 1935 (tuổi Hợi). 16 tuổi, Nguyễn Mỹ tình nguyện gia nhập bộ đội tham gia kháng chiến đánh Pháp. 3 năm sau, tập kết ra Bắc, đóng quân ở Nghệ An. Từ năm 1957, Nguyễn Mỹ đã có thơ đăng trên Tạp chí Văn nghệ Quân đội. Cuối năm 1959, ông theo học lớp Báo chí của trường Bộ Văn hoá, về làm công tác biên tập ở Nhà xuất bản Phổ Thông rồi theo học Đại học Văn. Năm 1968, ông xung phong về Nam chiến đấu đánh Mỹ, công tác ở Tiểu ban Tuyên truyền thuộc Ban Tuyên huấn Khu V, đồng thời là phóng viên chiến trường báo Cờ Giải Phóng miền Trung Trung bộ.

Ông ngã xuống trong một trận càn lớn của địch vào khu sản xuất Nước ta bên bờ sông ĐăckTa thuộc huyện Trà My tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng vào lúc 9h sáng ngày 16 tháng 5 năm 1971, ở tuổi 35 đang là một chàng trai son rỗi.

Tác phẩm ông đã được xuất bản, gồm: Trận Quán Cau (bút ký, 1954), Sắc cầu vồng (thơ, in chung với nhà thơ Nguyễn Trọng Định, 1980); tập Thơ Nguyễn Mỹ (1993); nhưng bài thơ tạo ấn tượng mạnh mẽ nhất cho cả thời đại đánh Mỹ đến nay của ông có lẽ là Cuộc chia ly màu đỏ; thậm chí giờ người ta còn chọn câu thơ trong bài này để làm tiêu chí cho chương trình phát sóng uy tín, chiếm cảm tình đông đảo khán giả trong và ngoài nước trên Đài Truyền hình Việt Nam: “Như chưa hề có cuộc chia ly”.

Bài thơ Cuộc chia ly màu đỏ lần đầu ra mắt bạn đọc trên tuần báo Văn nghệ của Hội Nhà văn Việt Nam vào năm 1964 tại miền Bắc, đã được dư luận xôn xao ngạc nhiên, thích thú trước vẻ đẹp mới lạ của áng thơ.

Nhiều người cho rằng Cuộc chia ly màu đỏ được chú ý bởi nó ra đời đúng thời điểm. Bởi thời gian này miền Bắc trở thành hậu phương lớn và đang ra sức chi viện cho miền Nam. Nhiều chàng trai phải xa người yêu, nhiều người chồng phải xa gia đình, người thân lên đường đi B chiến đấu. Nguyễn Mỹ nắm bắt được không khí của thời cuộc và cho thơ lên tiếng đúng lúc. Điều đó nếu đem so với chiều dài của lịch sử dân tộc với biết bao cuộc chinh chiến thì đề tài Nguyễn Mỹ viết không có gì là đặc biệt. Chúng ta đã từng có những áng văn chương lớn nói về những cuộc chia ly làm não lòng nhiều thế hệ người đọc Việt Nam. Giọt nước mắt của người chinh phụ như còn đầm đìa trên trang sách Chinh phụ ngâm, những tác giả như Thâm Tâm, Nguyễn Bính, Tố Hữu, Chế Lan Viên... cũng có thơ nói đến chia ly, tiễn biệt. Thế nhưng, cuộc chia ly của Nguyễn Mỹ vẫn là biểu tượng đẹp và khó quên nhất gắn liền với hiện thực thời chống Mỹ, cứu nước. Lại có người cho rằng bài thơ độc đáo là do sắc màu rực rỡ của nó. Nguyễn Mỹ đã chọn màu đỏ tươi, chói sáng thay màu “xanh ngắt” trong Chinh phụ ngâm, thay cho màu tím “biền biệt” của Hữu Loan. Viết về một cuộc chia ly bịn rịn, lưu luyến giữa chồng với vợ mà màu đỏ lại vốn chói chang khó diễn tả tình cảm nhất! Mới lạ trong thơ Nguyễn Mỹ là ở chỗ đấy. Đi qua cuộc chiến tranh kéo dài với rất nhiều cuộc tiễn đưa và những giọt nước mắt, bài thơ Cuộc chia ly màu đỏ cùng một số bài thơ khác của liệt sĩ Nguyễn Mỹ vẫn còn giữ được sức hấp dẫn của nó và được đánh giá cao là những vần thơ hay của thời kỳ kháng chiến. Điều ấy thi sĩ - chiến sĩ Nguyễn Mỹ quá xứng đáng được Nhà nước truy tặng Giải thưởng Văn học nghệ thuật cách đây 5 năm.

Đọc lại thơ Nguyễn Mỹ, nhà thơ - nhà phê bình văn học Vũ Quần Phương nhận xét, thi sĩ đã lập trình đường bay riêng của thơ mình một cách độc đáo, rất có ý nghĩa đối với sự cách tân cả thi đàn; nhưng viên đạn của quân xâm lược đã làm sã cánh khi thơ Nguyễn Mỹ vừa chạm đường bay.

Giờ đây bài thơ Cuộc chia ly màu đỏ ra đời gần nửa thế kỷ và hơn 40 năm ngày nhà thơ liệt sĩ Nguyễn Mỹ đi vào cõi vĩnh hằng, bài viết như nén tâm hương bày tỏ lòng ngưỡng mộ đối với người thi sĩ - chiến sĩ, kinh qua cuộc chiến tranh khốc liệt dai dẳng mà không hề... chia ly, bởi lý tưởng cao đẹp của nhà thơ ra trận đã toả sáng: “Khi Tổ quốc cần, họ biết sống xa nhau”!