Mẹ Mốc

Rút từ Quốc văn tùng ký (AB.383), Nam âm thảo (VHv.2381).

Vào khoảng 1897, ở Nam Định có một người đàn bà điên, nhưng còn trẻ đẹp, thường ăn mặc rách rưới, mặt mũi nhem nhuốc đi hát nghêu ngao ngoài phố, người đương thời gọi là Mẹ Mốc. Nghe nói người này nhà khá giả, gặp buổi loạn lạc bị mất chồng con nên buồn phiền mà hoá dại. Nhà thơ nghe chuyện cảm xúc làm bài này. Có người cho rằng vì chồng đi xa biệt tích, bà giả vờ điên dại và tự huỷ hoại nhan sắc để khỏi bị bọn người hay tán tỉnh, chọc ghẹo, nhằm thủ tiết với chồng.

Bản trên theo sách Việt Nam thi văn hợp tuyển và Thơ văn Nguyễn Khuyến.

- Bản Nôm trong Quốc văn tùng ký:

Con mẹ Mốc

So danh ‡ tiết ai bằng mẹ Mốc,
Ngoài hình ‡ hài gấm ‡ vóc cũng ‡ thèm ra.
Tấm hồng nhan đem bôi lấm xoá nhoà,
Làm ‡ bệ rạc cho ‡ hoà con mắt tục.
‡ Thi rằng:
Thân ngoại vô cầu như mỹ ngọc,
Tâm trung thường ‡ hữu tự kiên kim.
‡ Vì chồng ‡ xa muôn dặm ‡ khôn tìm,
‡ Phận tòng nhất phải giữ gìn cho vẹn tiết.
‡ Trong như ‡ giá, trắng như ‡ ngần, sạch như tuyết,
Mảnh gương trinh vằng vặc quyết không ‡ nhơ.
Dẫu Tây Tầu một mảnh cũng không dơ,
Rằng ‡ dại cũng ‡ gật, rằng khờ cũng thây.
Khôn ‡ kia dễ bán dại này!

- Sách Thi hào Nguyễn Khuyến: đời và thơ:

Mẹ Mốc

So danh ‡ tiết ai bằng mẹ Mốc,
Ngoài hình ‡ hài gấm ‡ vóc cũng thêm ra.
Tấm hồng nhan đem bôi lấm xoá nhoà,
Làm ‡ bệ rạc cho ‡ hoà con mắt tục.
Ngoại mạo bất cầu như mỹ ngọc,
Tâm trung thường thủ tự kiên kim.
‡ Vì chồng ‡ xa muôn dặm ‡ khôn tìm,
‡ Phận tòng nhất phải giữ gìn cho vẹn tiết.
‡ Trong như ‡ giá, trắng như ‡ ngần, sạch như tuyết,
Mảnh gương trinh vằng vặc quyết không ‡ nhơ.
Bưng tai ‡ ngoảnh mặt làm ngơ,
Rằng khôn cũng ‡ gật, rằng khờ cũng thây.
Khôn ‡ kia dễ bán dại này!

[Thông tin 5 nguồn tham khảo đã được ẩn]