Vịnh Chế Thắng phu nhân 詠制勝夫人

Bài thơ viết về bà ái cơ của vua Trần Duệ Tông là Nguyễn Thị Bích Châu, thuỵ hiệu Chế Thắng phu nhân, xinh đẹp, thông minh, vì nước quên mình, sống anh minh, chết thành linh thần. Tương truyền bà cùng vua Duệ Tông đều chết trong chuyến vua thân chinh đánh Chiêm Thành năm 1377. Bà được an táng tại cửa biển Kỳ Hoa thuộc xã Kỳ Ninh, huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh, trên đường quân nhà Trần rút quân về.

Năm 1470, khi vua Lê Thánh Tông dẫn quân tây chinh, nghỉ ở cửa biển Kỳ Hoa. Ngay đêm đầu tiên ông chiêm bao bà Bích Châu đến tiếp kiến kể sự việc và xin nhà vua cứu khỏi tay thuỷ quái. Ông sai quan Thị lang Nguyễn Trọng Ý viết thư cáo với Quảng Lợi vương, vương trả lời, lại sai Học sĩ là Lương Thế Vinh đọc thư ấy… Cuối cùng thuỷ quái bị đuổi đi nơi khác, xác bà Bích Châu nổi lên, ông lấy lễ hoàng hậu cho mai táng, dựng đền bằng lá, gọi là đền Bà Hải hay đền Hải Khẩu, sắc phong hiệu Chế Thắng, lại làm bài thơ này đề vào vách tả của đền.

Tương truyền hai câu cuối bài thơ ban đầu là “Hu ta bách vạn hùng bi lữ, Bất cập thư sinh nhất hịch văn” 吁嗟百萬雄悲侶，不及書生一檄文 (Than ôi trăm vạn quân hùng mạnh, Lại kém thư sinh một hịch văn). Nhưng khi tây chinh trở về, vua Lê Thánh Tông trong giấc ngủ lại thấy gặp bà Bích Châu cảm ơn và nói hai câu cuối bài thơ, về quan hệ vua tôi, vợ chồng, lòng có chỗ không yên. Vua khen ý tứ sâu sắc của bà, khi tỉnh dậy đã cho xoá hai câu cuối và sửa lại như ở trên.


[Thông tin 1 nguồn tham khảo đã được ẩn]