Đông Sơn 4 東山4

Chú giải của Chu Hy

Chương này thuộc phú mà hứng.
Chim thương canh (hoàng ly) bay là mùa cưới gả.

Dực diệu: tươi sáng
Hoàng: ngựa sắc lông vàng trắng lẫn lộn nhau
Bác: Ngựa sắc đỏ có lộn đốm trắng.
Ly (có thể đọc là la): Sợi dây để thắt ngang lưng. Mẹ sửa soạn cho con gái, lấy áo mặc vào cho và lấy khăn thắt vào lưng.
Cửu thập kỳ nghi (có thể đọc là nga): Chín mười lễ, ý nói nhiều nghi lễ.

Phô bày những vật được thấy theo thời tiết để khởi hứng mà nói rằng: Những quân sĩ đi đánh giặc phía đông trở về, kẻ chưa lập gia đình lo việc cưới hỏi cho kịp thời, thì rất là vui đẹp. Còn kẻ đã có gia đình rồi, thì khi vợ chồng gặp lại nhau, mừng vui biết là dường nào?

Thiên Đông Sơn có 4 chương, mỗi chương 12 câu

Bài tự ở sách Mao Thi nói rằng: Chương I nói quân đội trở về được hoàn toàn không người chết – Chương II nói quân sĩ trở về chưa đến nhà mà đã trông nhớ - Chương III nói gia đình trông đợi anh trở về - Chương IV thì vui mừng cho trai gái thành vợ chồng được kịp thời.

Người quân tử đã sai khiến được dân, vì biết đến tình ý của dân mà thương xót nỗi nhọc nhằn lao khổ của dân, cho nên dân mới được vui.

Khiến cho dân vui lòng để sai khiến, dân quên việc chết chóc ngoài chiến trận mà nghe theo, thì chỉ có bài thơ Đông Sơn này là khiến dân được việc ấy hay sao? Kẻ ngu này nói hoàn toàn (về chương I) là ý quân đội được toàn vẹn trở về, không có nỗi khổ tâm kẻ chết người bị thương – nói trông nhớ (về chương II) là ý về chưa đến nhà nên mới trông nhớ, có lòng sầu hận – nói gia đình chờ anh, trai gái thành vợ chồng kịp thời, thì toàn là những điều mà trong lòng mong ước chẳng dám nói ra. Ấy là người bực trên thừa lúc trước khi chưa phát ra mà ca vịnh để an ủi những nỗi nhọc nhằn khổ sở của dân, thì lòng hân hoan cảm kích của dân sẽ thấm thía biết là dường nào? Vì rằng những bài thơ an ủi ngày xưa đều là như thế, giữa kẻ trên người dưới, tâm tình và ý chí tin tương lẫn nhau. Tuy giữa cha con trong nhà nói chuyện với nhau cũng không ngoài lẽ ấy. Bởi vậy mới duy trì củng cố được hằng ngàn năm cũng không có một sớm nào đổ vỡ vậy.