Cảnh I

Một đêm giăng mờ lạnh lẽo. Tiếng tiêu nào trên ngàn xa văng vẳng trong sương. Trên một khu rừng gần Ải Nam Quan, chi chít cây cối, có một bóng đen vạch cây, rẽ lá tìm đường.

Gần chỗ ấy, Nguyễn Phi Khanh bị giam trong một cái cũi lớn. Lúc đó đã nửa đêm. Bốn bề tịch mịch. Duy có tiếng tiêu vẫn réo rắt, não nùng. Thỉnh thoảng có tiếng mõ cầm canh xa xa. Hồi lâu, Phi Khanh hơi cử động và ngồi dậy.

Phi Khanh:
Đây biên giới hai nước thù đẫm máu;
Đây Nam Quan... Con mắt khép tình thâm
Lối qua lại của một loài cuồng khấu
Là Nam Quan... chua xót bóng nghìn năm.

Đây Nam Quan, bốn bề sương lạnh lẽo,
Hồn thuở xưa lay động bóng tinh kỳ.
Ai đi sứ nơi quê người lẽo đẽo
Cỏ hoa rừng dâng lệ khóc phân ly?
Đây Nam Quan, những u hồn thấp thoáng,
Đứng đầu non, trông rõi bóng quê hương.
Đây Nam Quan, anh hùng xưa lảng vảng,
Trỏ sang Tầu, vẽ máu trên đường gươm.

Đây Nam Quan, nơi tướng quân họ Lý,
Đuổi quân thù để cứu lấy dân sinh.
Lại phóng xá cho giống người tiểu kỷ;
Rút binh về, múa tít lưỡi gươm linh.
Đây Nam Quan, quân Nguyên rời biển máu,
Thoát rừng xương, tơi tả kéo nhau về.
Say chiến công, tướng nhà Trần lảo đảo,
Nắng chiều hôm rung động ánh gươm thề.

Màu thời gian phất phơ làn khói biếc,
Bóng người xưa lồng lộng tít trời xanh.
Đến bây giờ Thăng Long nằm đợi chết,
Đau lòng ta tiếng gọi dưới trăng thanh.
Nước phá, nhà tan, muôn dân u uất

Biết bao giờ lau sạch máu trên đầu?
Mấy cha con như sao thần vụt tắt,
Đường xa xôi, huyết lệ chảy về đâu?
(Nguyễn Trãi đi đến, nép vào một bụi cây, lắng nghe)

Trãi:
Góc trời Nam, ánh sao thần vụt tắt,
Thành Thăng Long nghi ngút chuyện thương đau.
Phụ thân ôi! Chiến bào đầy nước mắt,
Biết bao giờ lau sạch máu trên đầu.

Phi Khanh:
Ai?

Trãi:
Thưa phụ thân, con, đây Nguyễn Trãi!

Phi Khanh:
Kìa, đêm khuya sao lại đến tìm cha?

Trãi:
Đêm giá lạnh, quân canh vì trễ nải
Để chim bằng thoát ngục sẽ bay xa.

Phi Khanh:
Còn hai anh?

Trãi:
Chắc vẫn nằm trong ải,
Đợi quân thù đưa lối đến Kim Lăng
Riêng mình con đã thoát vòng cuồng khấu
Lượng trời cao rộng mở cánh chim bằng
Nghe rừng khuya xạc xào lên tiếng nói,
Trong đêm mờ, rẽ cỏ con tìm đi.
Trên ngàn xa, tiếng tiêu như gắng gọi
Như vỗ về, như thúc giục chí nam nhi.
Ôi! réo rắt là linh hồn cố quốc,
Ôi! thê lương là mối hận suy vong!
Giăng tàn úa theo nhạc sầu đất nước
Bốn phương trời than khóc với non sông!

Vừa qua đây, lời Nam Quan khắc khoải,
Con lắng nghe, u uất tấm lòng cha.
Con muốn đi nhưng có gì giữ lại,
Con muốn về, nhưng không muốn lìa xa.
Phụ thân ôi! đây con đường định mệnh,
Nửa chừng khuya rền rĩ tiếng u hoài.
Hồn quê hương quá thương nên gãy cánh,
Mênh mông sầu là cõi thế chông gai.

Phi Khanh:
Đêm sắp cạn, trống canh càng giục giã,
Giời thương ta nên vạch sẵn con đường.
Đi đi thôi! Quân Minh phòng các ngả,
Cố làm sao về tới được quê hương.
Con về đi! lúc nào buồn nhắc lại,
Bóng cha già mất hút cửa Nam Quan,
Thì hãy nhớ nơi quê người khổ ải,
Cha hằng mong thiên hạ được bình an.

Bên đất khách khi đến giờ nhắm mắt,
Cha sẽ cầu con giả được thù chung.
Ngày mai đây, tấm thân tàn sẽ mất,
Nhưng linh hồn bay lại với non sông.
Con về đi! cha yên tâm chịu khổ
Con về đi đúc thép chống giang san.
Cha tin chắc đường gươm nơi đất tổ
Sẽ có ngày sáng chói những vinh quang.
Con về đi!

Trãi:
Thưa cha đau đớn lắm,
Nỗi chia lìa tê buốt bóng giăng xa
Như thân con có quản gì bụi lấm
Xin theo hầu thân phụ đến Trung Hoa
Để cùng cha, một mai cùng biết chết,
Cùng hai anh chia sẻ nỗi đau buồn.

Phi Khanh:
A! Nguyễn Trãi! Hãy dẹp tình thảm thiết,
Trông đằng sau: xương máu ngập giang sơn.
Cha sinh con, nghĩa là gây sức mạnh,
Cha nuôi con, là hy vọng về sau.
Đến ngày nay, giữa đường cha đứt gánh
Thì con ôi! tung kiếm cho quên sầu!

Con về đi! Cha vui lòng vĩnh biệt,
Con về đi! Rửa nhục cho non sông.
Con phải nhớ: con là dòng tuấn kiệt,
Trong người con cuồn cuộn máu anh hùng.

Trãi:
Nhưng bên trời, cha cùng anh tắm máu,
Con lòng nào yên sống giữa quê hương.
Ôi! Việt Nam! vào tay loài thảo khấu,
Khói nghìn năm thoi thóp trên sa trường.
Khắp non sông vừa tàn cơn ác mộng,
Tìm yên vui, trăm họ nén đau thương.
Ai đồng chí trong đám người ham sống,
Trên kinh thành lơ lửng một thanh gươm!
Kìa nghìn dậm trên đường về thui thủi,
Lưới quân Minh căng đợi khách giang hồ.
Một mãnh hổ chống sao đàn chó sói,
Thân tan tành bêu máu chợ Kinh Đô.
Con xin cha, cho con theo bóng áo,
Cùng ôm nhau, cùng chết dưới gươm thù.
Không tận trung, thôi đành con tận hiếu,
Kiếp này mong khỏi thẹn với nghìn thu.

Phi Khanh:
Không thể được! Định sang Tàu chết nhục
Làm con ma uất hận giữa quê người!
Con hèn quá, con làm cha tủi cực,
Thôi! mong gì báo đáp một ngày mai!
Giống Đại Việt không bao giờ hèn yếu,
Tự nghìn xưa ngẩng mặt lên trời cao.
Ôi! Kiêu hãnh là những trang niên thiếu
Tự nghìn xưa không nhụt chí anh hào
Gái cùng trai trên non sông gấm vóc
Đã thêu bằng huyết lệ, bằng gươm đao
Những tranh sử đẹp như vàng với ngọc,
Bóng muôn đời không thẹn với giăng sao!

Con là trai mà không bằng nhi nữ
Cha sinh con hổ thẹn với giời xanh
Mong chết uổng chỉ là người uý tử,
Sống bẽ bàng thêm tủi mặt tài danh.
Người trượng phu nên tìm đường mà chết,
Chết làm sao vang động khắp nghìn phương!
Chết làm sao cho kẻ thù tiêu diệt,
Chết làm sao mà vạn thuở nhớ thương!

Kìa cái chết bực anh thư ngày trước
Muôn nghìn năm quốc sử ngát trầm hương.
Con hãy giả xong thù nhà nợ nước
Muốn theo cha thì chết trên sa trường!

Trãi:
(mơ màng nhìn về phía xa)
Ôi! Bóng quê hương ngả nắng chiều,
Những mùa thu cũ gợi thương yêu.
Mái gianh xơ xác, thềm giăng lạnh,
Sân mốc, vườn hoang, gió tịch liêu.
Tre xanh san sát chuyện gươm đao,
Đứng rũ tà huy nhuốm máu đào.
Thép rỉ buồn tênh lời sắt đá,
Gươm cùn tựa nguyệt giấc chiêm bao.
Chí khí phai dần trên kỷ niệm,
Như đường tơ nhạt nếp thời gian.
Bao giờ dứt lệ quên đau khổ,
Tung kiếm nghìn thu quét bạo tàn.

Phi Khanh:
Con yêu quý! Chớ xuôi lòng mềm yếu!
Gác tình riêng, vỗ cánh trở về Nam!
Con về đi! tận trung là tận hiếu,
Đem gươm mài bóng nguyệt dưới khăn tang.
Nếu giời muốn cho nước ta tiêu diệt,
Thì lưới thù sẽ úp xuống đầu xanh.
Không bao giờ! không bao giờ con chết,
Về ngay đi rồi chí toại công thành!

Nghĩ đến cha một phương trời ảm đạm
Thì nghiến răng vung kiếm quét quân thù
Trãi con ơi! tương lai đầy ánh sáng,
Cha đứng đây trông suốt được nghìn thu.

Trãi:
(quỳ lạy)
Cha nói đến tương lai đầy ánh sáng
Khiến lòng con bừng tỉnh một cơn mê.
Quỳ lạy cha, cha lên đường ảm đạm,
Rời Nam Quan, theo gió, con bay về.

Phi Khanh:
Ôi! Sung sướng, trời sao chưa nỡ tắt,
Về ngay đi, ghi nhớ hận Nam Quan.
Bên Kim Lăng, cho đến ngày nhắm mắt,
Cha nguyện cầu con lấy lại giang san.

Trãi:
Hận Nam Quan, biết bao giờ phai nhạt,
Biết bao giờ cạn lệ khóc cha già.
Lúc vĩnh biệt thật trăm nghìn chua xót!

Phi Khanh:
Kìa con trông: nắng hé chân trời xa.

Trãi:
Chân trời xa!

Phi Khanh:
Về ngay đi Nguyễn Trãi,
Nâng gươm thề, đem quốc sử mà soi.

Trãi:
Đã đến giờ con lìa xa quan ải,
Kể từ nay, Nam Bắc cách đôi nơi.

Phi Khanh:

Đêm sắp cạn, về ngay đi Nguyễn Trãi,
Nhớ Nam Quan là vết máu trên đầu.

Trãi:
Đêm Nam Quan là dao hai lưỡi,
Trích lòng con thành một vết thương sâu.
Trông phía Bắc thì xót thương dòng máu
Ngó về Nam thì tan tác gia hương
Càng thảm khốc, càng bền gan chiến đấu
Bụi hồng bay, quay tít một thanh gươm.

Giống nòi ấy, nghe lời oanh liệt cũ
Sẽ vùng lên như trận gió điên cuồng!
Hỡi quân Minh sao không nhìn lịch sử,
Mà vội vàng ngạo nghễ xuống Nam phương?
Hãy chờ đấy mà nếm mùi thất bại,
Tàn ác đi rồi giả nợ về sau!
Hãy chờ đấy, trông sao thần sáng chói
Trong trần ai, ai dễ biết ai đâu!

Một ngày mai, con tung gươm, cất cánh
Trời quê hương rực lửa những đêm thiêng
Cha phù hộ cho con tròn sứ mệnh,
Bại hay thành là theo lệnh Hoàng Thiên
Một ngày mai, khi Trãi này khởi nghĩa,
Kéo cờ lên, phấp phới linh hồn cha,
Gạt nước mắt, con nguyện cùng thiên địa,
Một ngày mai, con lấy lại sơn hà.

Phi Khanh:
Máu anh hùng! trôi đi mà rửa nhục,
Kìa con trông: nắng nhuộm chân trời xa.

Trãi:
Con xin về, mài gươm chờ báo phục.

Phi Khanh:
Cha mỉm cười, nhắm mắt bên Trung Hoa.

Trãi:
Tình phụ tử chia lìa, ai nín khóc,
Bóng đêm tàn cay đắng tấm lòng con!
Trời thẳm xa, đoạt mất quyền hoạ phúc.

Phi Khanh:
Kìa con trông: nắng xoã trên đầu non.

Trãi:
Trên ngọn núi, nắng phơi màu hy vọng,
Con biết rồi, bóng dáng của nghìn xưa.
Con hiểu rồi, linh hồn cha cao rộng
Sẽ bay về, theo lớp gió mây đưa.

Tiếng chim ca vang lừng, sao mãnh liệt!
Gió bình minh phơi phới tuổi thanh xuân
(Lùi dần vào các khóm cây)

Kính chúc cha lên đường sang cõi chết,
Vui từ nay cho đến lúc ly trần.
(Tiếng tiêu vẫn mơ màng, gió sớm nổi lên. Phi Khanh quắc mắt nhìn theo con.)