Hữu Việt với “Khúc hát trái tim”

Giải thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam năm 2007 đã được trao cho bản dịch tập thơ Khúc hát trái tim của tác giả Mattie J.T Stepanek. Bản dịch của nhà thơ Hữu Việt.

Có thể nói đó là một “bất ngờ được dự báo trước”, bởi cái tên Mattie J.T Stepanek và Hữu Việt đều hoàn toàn mới lạ trong giới văn học dịch Việt Nam.

Ngay từ khi ra mắt, Khúc hát trái tim (NXB Kim Đồng, 2006) đã gây được những ấn tượng hết sức đặc biệt. Lúc đó, nhiều tờ báo lớn đều dành cho tập thơ Khúc hát trái tim những lời đánh giá như: “Ngạc nhiên và xúc động”, “Đọc mà không cầm được nước mắt”...

Cuộc đời của cậu bé Mattie J.T Stepanek cũng là một bài thơ buồn mà đẹp đến ám ảnh lòng người. Mattie J.T Stepanek sinh ra trong một gia đình mà cả ba người anh chị em ruột đều bị căn bệnh thiếu dinh dưỡng cơ cướp đi mạng sống. Mattie J.T Stepanek cũng mang trong mình căn bệnh mà ngay cả nền y học tiên tiến ở nước Mỹ cũng phải bó tay.

Cậu tự hoạ mình bằng thơ: “Da tôi trắng, máu đỏ, mắt xanh, còn tôi tóc vàng/ Vì tôi mắc bệnh thiếu dinh dưỡng cơ/ Nên tôi còn cả ống nội khí quản, quạt thông hơi và bình oxy/ Tôi đầy hồn thơ và khá thông minh/ đầu óc tôi luôn xáo động bao ý nghĩ hay chuyện lạ/ Tôi còn sống sót nhưng rồi một ngày kia tôi sẽ gặp lại/ Hai anh trai và một chị gái của tôi ở thiên đường”...

Năm 2001, cậu bé ngồi xe lăn này đã bị xuất huyết nặng và người mẹ đã khẩn cầu một NXB nhỏ ở bang Viginia cho in những bài thơ của Mattie J.T Stepanek như một món quà tiễn biệt.

Số lượng sách chỉ vẻn vẹn 200 cuốn. Và thật ngạc nhiên, buổi giới thiệu sách ở bệnh viện, 200 cuốn đó đã bán hết chỉ trong vòng 5 phút! Ngay lập tức, NXB cho in thêm 3.000 cuốn, rồi tiếp tục ấn hành tập thơ thứ hai của Mattie J.T Stepanek mang tên Cuộc lữ hành qua tâm khúc.

Thông tin lan rộng, Mattie J.T Stepanek nhanh chóng trở thành một thần đồng thơ và nổi tiếng trên toàn nước Mỹ. Số lượng sách của Mattie J.T Stepanek vượt 500.000 bản, hai tuần liền đứng đầu bảng xếp hạng sách best seller của New York Time...

Khi Mattie J.T Stepanek qua đời lúc mới 14 tuổi, nhà thơ Hữu Việt đã có bài giới thiệu “Thiên thần đoản mệnh của thi đàn Mỹ...” cùng với chùm thơ của em in trên báo Tiền phong Chủ nhật số 32 ra ngày 8 tháng 8 năm 2004.

Những câu thơ của cậu bé này đã khiến NXB Kim Đồng quan tâm tìm hiểu để giới thiệu ở Việt Nam. Thông qua một số người bạn ở Mỹ, Hữu Việt đã có được 5 cuốn Khúc hát trái tim và càng đọc anh càng cảm thấy thú vị, say mê, xúc động trước một trí tuệ mẫn tiệp, được sinh ra ở một nước có nền công nghiệp phát triển.

Hữu Việt quyết định dịch tập thơ không chỉ vì những rung động đó mà còn bởi anh nhận thấy giao lưu giữa hai nước Việt - Mỹ về kinh tế đang trên đà phát triển nhưng giao lưu về văn hoá vẫn còn thưa vắng, nhất là lĩnh vực văn học thiếu nhi.

Tập thơ Khúc hát trái tim được dịch ra tiếng Việt chắc hẳn sẽ là một cầu nối cho thiếu nhi giữa hai nước cách nhau nửa vòng trái đất.

Tiếp theo, đó là quá trình đàm phán mua bản quyền với nhà xuất bản bên Mỹ. Cuối cùng thì bản hợp đồng dài 10 trang cũng được kí kết với những điều khoản hết sức chặt chẽ, trong đó NXB phía Mỹ yêu cầu phải giữ nguyên hình thức trình bày cuốn sách.

Điều đặc biệt, cuốn sách này từ bìa đến minh hoạ bên trong đều cho chính cậu bé Mattie J.T Stepanek tự vẽ. Chỉ riêng về mặt hội hoạ, cậu bé đoản mệnh này đã tỏ ra rất xuất sắc.

Tập thơ nguyên bản tiếng Anh có 300 bài, Hữu Việt chọn hơn 40 bài tiêu biểu nhất cho phong cách của Mattie J.T Stepanek để dịch ra tiếng Việt.

Hữu Việt bắt tay vào dịch với tâm thế của một nhà thơ dịch thơ. Có lẽ chính điều đó đã giúp anh vượt qua những rào cản của ngôn ngữ, để chuyển tải một cách đẩy đủ nhất, những rung động tận sâu thẳm tâm hồn, những thông điệp đầy trí tuệ ẩn chứa đằng sau những con chữ mà “thiên thần đoản mệnh” muốn gửi gắm.

Để làm được điều đó, chỉ biết tiếng Anh thôi, chưa đủ...

Nhà thơ Hữu Việt tâm sự, khi đọc thơ Mattie J.T Stepanek, anh đã bắt gặp một tâm hồn sống bằng Đức Tin, coi mỗi phút mình sống như món quà của tạo hoá.

Chú bé bất hạnh ấy đã sống không phải như một người bệnh, mà sống như một nhà thơ, một con người của xã hội. Mattie J.T Stepanek đã trở thành đại sứ Thiện chí của toàn nước Mỹ và được cựu Tổng thống Mỹ Jimmy Carter xem như một người bạn vong niên.

Nhận được tin tập thơ dịch Khúc hát trái tim được Hội Nhà văn Việt Nam trao giải thưởng của năm 2007, nhà thơ Hữu Việt cảm thấy rất bất ngờ. Vì văn học dịch ở thị trường sách Việt Nam đang chiếm thị phần rất lớn, và nhiều cuốn được dịch hết sức công phu bởi các dịch giả giàu kinh nghiệm.Vì dẫu sao đây cũng là lần đầu tiên Hữu Việt đi vào lĩnh vực dịch thuật...

Như một cộng hưởng với giải thưởng này, tập thơ Khúc hát trái tim đang được NXB Kim Đồng tái bản...

Đó là một cậu bé mang bệnh hiểm nghèo nhưng đã có những tứ thơ rất mới, trên mức trẻ con và khiến cho người lớn phải suy nghĩ về cuộc đời, về nhân sinh, chứ không chỉ thần đồng ở chỗ biết làm thơ.

Hữu Việt đã có lòng với cậu bé thần đồng đó và dụng công tuyển chọn rồi dịch ra tiếng Việt rất tròn chữ, trong đó có những bài thơ rất ấn tượng như bài Cốc nước triết học.