Thiệu Trị hoàng đế (1841-1847)

Năm Canh Tý (1840) khi ngài tạ thế
Cho đòi Trương Đăng Quế vào cung
Rước hoàng thái tử Miên Tông
Chiếu theo di mệnh tấn phong ngôi trời

Vua lúc đó tuổi vừa băm bốn
Người thông minh tính vốn ôn hoà
Văn chương đáng bậc tài hoa
Siêng năng lo việc quốc gia suốt ngày

Ông là con thứ hai Minh Mạng
Nối ngôi cha cáng đáng việc triều
Dưới tay quan chức cũng nhiều
Trung thành giúp rập mọi điều tận trung

Tạ Quang Cự hợp cùng Xuân Cẩn
Nguyễn Tri Phương binh trấn Cao Man
Trương Đăng Quế bậc cận thần
Lại thêm Công Trứ cầm quân vững vàng

Ở Trấn Tây, Thổ Man quấy rối
Trương Minh Giảng trở lại đất Miên
Xuy, Sức dấy loạn Kiên Giang
Nhiều nơi nổi dậy như đàn ong ve

Vua đã phê bãi binh ra khỏi
Đất Cao Man tạm thối lui quân
An Giang di tản rút dần
Dựng thêm đồn luỹ bên phần đất ta

Theo quân đi vượt qua biên giới
Trương Minh Giảng khi tới An Giang (1841)
Thẹn mình hờn giận ngổn ngang
Cáo đau, thác bệnh, suối vàng quyên sinh

Nước Chân Lạp bị Xiêm chiếm đóng (1845)
Dân thổ cư tìm sống sang ta
Khẩn cầu Nam Việt kéo qua
Sai Võ Văn Giai điều tra tình hình

Uẫn kéo binh dẫn đầu đi trước
Chỉ vài ngày lấy được Nam Vang
Trấn Tây quân Việt chận đường
Quân Xiêm hốt hoảng đầu hàng khắp nơi

Tướng Chất Tri sai người đến báo (1845)
Xin nghị hoà xếp giáo bãi binh
Hứa lui về lại nước mình
Trấn Tây trả lại với thành Nam Vang

Nguyễn Tri Phương truyền thu binh để
Năm Đinh Mùi (1847) làm lễ tấn phong
Ngôi vua cho Nặc Ong Đôn
Vua ta xuống chiếu vương phong cho người

Ở phương Nam trong ngoài tạm ổn
Việc đê điều là vốn nỗi lo
Bắc thành, Thanh Hoá lụt to (1846)
Truyền cho tu sửa để trừ lụt dâng

Bảo đại thần ở kinh và tỉnh
Nạn lũ trôi bàn tính cho xong
Cửu An đắp đập khơi sông
Đắp thêm đất mới nới lòng mặt đê

Vua sai mở khoa thi võ học (1846)
Cho khắc truyền ấn quốc Đại Nam
Văn Quan khai được mỏ vàng (1843)
Kiểm tra dân số kho tàng quốc gia (1841, 1847)

Đào Trí Phú đi qua Pháp để (1843)
Thảo luận về mua chiếc điện phi
Chiếc tàu hiện đại khó bì
Vận tốc cực mạnh ngay khi khởi hành

Tạo mẫu riêng cân đai phẩm phục
Lập công thức việc đúc súng đồng (1846)
Mời người đạo đức vào trong
Giúp dân khai hoá việc chung góp phần

Nền ngoại giao kết thân các nước
Đất Trung Hoa vẫn được quan tâm
Sang Tàu sứ cử sang thăm
Bắc Kinh phó hội từ năm Nhâm Dần (1842)

Người Nam Bân nước là Thuỷ Xá (1846)
Cũng chọn làm sứ giả đưa sang
Chiêm Thành lại muốn tiến dâng
Ta cho hai nước được làm phiên vương

Ở Tây phương như Anh Cát Lợi (1845)
Sai sứ qua muốn nối bang giao
Nhân khi nước ấy có tàu
Gặp cơn bão biển trôi vào nước ta

Tháng tám qua có nhiều tàu chiến (1847)
Của nước Anh đến biển Tourane
Quốc thư cống phẩm đưa sang
Mong ta chấp thuận giao thương nước ngoài

Những năm trước mật sai chỉ dụ
Các tỉnh thành theo dõi giáo dân
Thừa sai thì phải theo chân
Âm mưu phản động phải ngăn kịp thời

Nhưng tới đời nguyên niên Thiệu Trị
Lệnh cấm đạo nới nhẹ ít nhiều
Favin đại diện Pháp triều
Xin cho giảm án người theo đạo này

Vua Thiệu Trị một người nhân ái
Tha năm người vì nghĩa tiên quân
Thuở xưa họ đã theo chân
Phò vương trong cảnh khốn cùng thất cơ

Cuộc giao hảo ban sơ khởi việc
Pháp cử sang hai chiếc chiến thuyền
Quốc thư chữ Hán dâng lên
Xin vua cho phép được truyền thánh kinh

Bỗng đang khi điều đình thương lượng
Thuyền của Tây nổ súng vào ta
Giương buồm vượt biển chạy xa
Vua quan nổi giận liền ra lệnh này

Xuống chỉ dụ: cấm ngay truyền đạo
Bắt những người che giấu thừa sai
Giáo dân, giám mục nhiều nơi
Nổi lên chống đối lệnh này của vua

Ít có vua như là Thiệu Trị
Ông cũng là học sĩ uyên thâm
Lắm khi cùng với quần thần
Đông Tây kim cổ luận bàn việc xưa

Là nhà thơ có nhiều tác phẩm
Cũng là người có lắm bài hay
Vua ra câu đố đến nay
Chưa ai giải được chuyện này thật không?

Đó là bài "Vũ trung sơn thuỷ"
Được ra đề theo kiểu hồi văn
Liên hoàn một chút khó khăn
Đọc thành sáu bốn (64) trắc bằng ra thơ

Bài thơ xưa nay treo ở viện
Lúc trước kia gọi viện Long An
Ngày nay thuộc viện bảo tàng
Nằm trong thành nội ở gần Hiển Nhơn

Vua Thiệu Trị khi còn tại thế
Làm những điều đáng kể sau đây
Rút quân ra khỏi trấn Tây
Đào sông đắp đập định ngày khai thông

Chỉnh đốn lại trong cung ngoài điện
Khẩn hoang vùng dọc biển miền Nam
Dạy điều nhân nghĩa khai tâm
Kiểm tra dân số để làm thống kê