Đoàn Chí Tuân Đoàn Đức Mậu, Bạch Xỉ

Đoàn Chí Tuân (1855-1897) hay Đoàn Đức Mậu, hiệu là Bạch Xỉ, sinh tại làng Hoà Ninh, nay thuộc xã Quảng Hoà, huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình trong một gia đình Nho giáo, trở thành thủ lĩnh một cuộc khởi nghĩa trong phong trào Cần Vương chống Pháp cuối thế kỷ 19 tại Việt Nam. Ông đã từng xưng danh hiệu Long Đức hoàng đế để kế tục vua Hàm Nghi chống Pháp nhưng không nhận được sự ủng hộ rộng rãi và cuối cùng thất bại.

Tuy nổi tiếng thông minh có tài và được đi học từ nhỏ nhưng chưa từng qua khoa cử. Khi Pháp xâm lược, ông đi nhiều nơi, tìm kết giao với những người cùng tư tưởng chống Pháp. Khi nhà Nguyễn ký hoà ước với Pháp, ông tỏ ra bất mãn nên quyết định không bao giờ đi thi, bỏ bút sách và đi học võ mưu cứu nước. Năm 1885, Huế thất thủ, ông ra đón xa giá vua Hàm Nghi để xin theo giúp nhưng Tôn Thất Thuyết không trọng dụng, ông trở về quê tổ chức quân đội chống Pháp. Năm 1888, vua Hàm Nghi bị bắt, các cánh quân ở Quảng Bình tan rã, ông tiến ra Hà Tĩnh hoạt động, theo Phan Đình Phùng và được thu nạp.

Vua Hàm Nghi bị đi đày, ông kiến nghị với Phan Đình Phùng nên tôn một vị vua mới lên lãnh đạo phong trào chống Pháp nhưng không được tán thành. Ông bí mật rút quân khỏi Hương Khê và chiến đấu độc lập. Sau đó, ông tự mình lên ngôi hoàng đế, xưng niên hiệu là Long Đức. Lực lượng quân của ông lúc đông nhất khoảng 600 người, đã có một số trận thắng đáng kể. Năm 1896, quân của ông bị bệnh sốt rét hoành hành khiến hoạt động suy yếu dần và bị đàn áp. Ông bị bắt khi đang sốt rét nặng, trú trong nhà một người dân. Quân Pháp giải ông và giam ở Vinh, dụ hàng nhưng ông từ chối. Sau đó ông qua đời trong nhà lao năm 1897.

Đoàn Chí Tuân làm khá nhiều thơ cả chữ Hán và chữ Nôm, chủ yếu góp phần động viên, cổ vũ quần chúng chống Pháp và chống chủ trương thoả hiệp của nhà Nguyễn. Nhiều tác phẩm đã bị người Pháp truy tìm và tiêu huỷ. Sau đó, một số người thu thập và sưu tầm lại thơ văn của ông, đến nay chỉ còn lại:
- 7 bài thơ Nôm Đường luật: Bới khoai, Quét nhà, Rang bắp, Không lấy vợ, Đi Lào Mường, Thanh kiếm, Tự xưng ngôi
- 2 bài thơ chữ Hán Đường luật: Tự thuật, Tặng Phan Đình Phùng
- 2 bài phú Nôm theo thể ca trù: Chí nam nhi, Tế thế yên dân
- 1 bài phú chữ Hán theo thể hịch: Hịch kêu gọi đánh giặc

Đoàn Chí Tuân (1855-1897) hay Đoàn Đức Mậu, hiệu là Bạch Xỉ, sinh tại làng Hoà Ninh, nay thuộc xã Quảng Hoà, huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình trong một gia đình Nho giáo, trở thành thủ lĩnh một cuộc khởi nghĩa trong phong trào Cần Vương chống Pháp cuối thế kỷ 19 tại Việt Nam. Ông đã từng xưng danh hiệu Long Đức hoàng đế để kế tục vua Hàm Nghi chống Pháp nhưng không nhận được sự ủng hộ rộng rãi và cuối cùng thất bại.

Tuy nổi tiếng thông minh có tài và được đi học từ nhỏ nhưng chưa từng qua khoa cử. Khi Pháp xâm lược, ông đi nhiều nơi, tìm kết giao với những người cùng tư tưởng chống Pháp. Khi nhà Nguyễn ký hoà ước với Pháp, ông tỏ ra bất mãn nên quyết định không bao giờ đi thi, bỏ bút sách và đi học võ mưu cứu nước. Năm 1885, Huế thất thủ, ông ra đón xa giá vua Hàm Nghi để xin theo giúp…