Vô gia biệt 無家別 • Cuộc ly biệt của kẻ không nhà

Quạnh quẽ sau Thiên Bảo
Vườn lều chỉ cỏ gai!
Làng tôi dư trăm nhà
Thời loạn tản đông tây
Người còn không tin tức
Người chết lấp bùn lầy
Thằng tôi nhân thua trận
Tìm lối cũ về đây
Đi hoài thấy ngõ trống
Buồn tênh bóng nắng gầy!
Chỉ gặp chồn với cáo
Xù lông khịt doạ tôi
Quanh làng gì đâu có?
Bà goá một đôi người
Chim còn mến cành cũ
Đậu khổ vẫn không rời
Mùa xuân, riêng vác cuốc
Tối, còn tưới nương soi
Viên huyện hay tôi về
Ra lính, đã cho đòi
Tuy làm lính trong hạt
Trong nhà không còn ai
Đi gần riêng lủi thủi
Đi xa biệt mù khơi
Quê nhà đà hết sạch
Xa gần cũng thế thôi!
Xót mẹ nỗi đau ốm
Vùi xác năm năm rồi
Sinh tôi chẳng được gì
Suốt đời hận cả đôi
Người không nhà mà biệt
Sao gọi được là người?

Sau Thiên Bảo cảnh quang xơ xác
Khắp nhà vườn cỏ rác rườm rà
Xóm mình có quá trăm nhà
Đông tây tản lạc, loạn ra tơi bời.
Không tin tức những người sống sót
Kẻ lìa đời bùn đất vùi nông
Phận thua hèn hạ dám mong
Tìm ra lối cũ, dòng sông quay về.
Chân bước mãi ê chề ngõ vắng
Cảnh thê lương bóng nắng râm buồn
Đối đầu lũ cáo bầy chồn
Nhe nanh dữ tợn, xù lông gầm gừ.
Bốn phía xóm giờ như sỏi đá
Một hai bà goá bụa lê chân
Chim thương cây cũ cành thân
Cảnh nghèo đâu ngại, cũng đành náu nương.
Xuân thui thủi chăm đường cày cuốc
Chiều tối đen tát nước ngoài đồng
Mình về huyện lại chờ mong
Gọi đi tập trận trống rung ồn ào.
Tuy phục dịch châu hào gần đó
Nhìn trong nhà chẳng có một ai
Đi gần lủi thủi lẻ loi
Đi xa biền biệt, kể toi mạng mình.
Quanh làng xóm tráng đinh hết sạch
Xa hay gần quân cách như nhau
Vô cùng thương mẹ ốm lâu
Chết năm năm vẫn vùi đâu có mồ
Sinh con chẳng được nhờ chăm sóc
Suốt cuộc đời chua xót mẹ ta
Đời người từ biệt không nhà
Há còn xứng đáng tiếng là dân đen!

Sau năm Thiên Bảo, cảnh tang thương
Nhà cửa, vườn rau cỏ dại trườn
Cả xóm ước chừng trăm mái lá
Gặp đời loạn lạc, mỗi người... phương
Người còn sống sót chẳng hay tin
Kẻ chết thành tro bụi khắp miền
Hèn hạ thân này vì bại trận
Tìm về lối cũ thấy mà kinh!
Đi mãi đi hoài, đây ngõ vắng
Guộc gầy bóng nắng, giọt chiều rơi
Nhìn quanh chỉ thấy chồn và cáo
Giận dữ xù lông khịt đuổi tôi
Bốn bề hàng xóm còn đâu tá?
Sót lại đôi bà goá bụa thôi
Chim ngủ mến cành quen mấy độ
Ngại chi khốn khó có đâu rời
Thui thủi giữa mùa xuân vác cuốc
Chiều buông vẫn tát nước ngoài đồng
Nào đâu tránh được nha đầu huyện?
Giục bắt tôi đi tập trống đồn
Tuy là chỉ phục dịch trong châu
Nhìn lại, tìm người cũ, thấy đâu
Côi cút một thân, gần cũng ngán
Cuối cùng lạc lối, bởi xa lâu
Sạch sành sanh lối xưa, vườn cũ
Thì dẫu gần xa cũng vậy thôi
Thương xót mẹ già thường bệnh tật
Năm năm vùi xác dưới khe lòi
Thằng con bất hiếu lo chưa trọn
Con mẹ tủi hờn há dám quên
Xót nỗi không nhà mà giã biệt
Thì sao làm được kẻ dân đen?!

Sau năm Thiên Bảo điêu tàn,
Mái tranh vườn cũ lan tràn ngải, lê.
Làng xưa trăm nóc vui ghê,
Gặp đời loạn lạc, chạy về đông, tây.
Kẻ còn, tin chẳng đến đây,
Những người đã chết, xác thây bụi, bùn.
Hèn này thua trận trốn luôn,
Lối xưa về lại tìm đường mưu sanh.
Đi lâu, chỉ hẻm vắng tanh,
Mặt trời nhợt nhạt trông thành thê lương.
Gặp toàn chồn cáo trên đường,
Thấy ta, lông dựng, đau thương kêu dài.
Bốn bề lối xóm có ai,
Một hai goá phụ tóc tai bạc màu.
Quen cành chim quyến luyến nhau,
Chốn nghèo từ biệt đi sao cho đành.
Ngày xuân cuốc đất cho nhanh,
Ruộng khô, chiều tối lại đành tưới thêm.
Ta về, huyện biết, gọi lên,
Bắt ta tập trận, trống rền bên tai.
Huyện nhà phục dịch hôm, mai,
Nhìn quanh, chẳng thấy có ai thân tình.
Đi gần, lủi thủi riêng mình,
Đi xa, không bạn, một mình lạc luôn.
Quê nhà tan nát ruộng vườn,
Xa gần gì cũng trông dường như nhau.
Vô cùng thương xót mẹ đau,
Năm năm vùi xác ở đầu suối sâu.
Sanh ta nhờ được gì đâu,
Suốt đời, con, mẹ, âu sầu đắng cay.
Không nhà từ biệt, khổ thay,
Dân đen há đến nỗi này được sao!...

Sau Thiên Bảo rối bời,
Vườn tược đầy cỏ gai.
Làng ta hơn trăm nóc,
Loạn lạc chạy khắp nơi.
Kẻ sống không tin tức,
Người chết hoá bùn hôi.
Kẻ này vì thua trận,
Tìm về quê cũ coi.
Đi hoài thấy ngõ vắng,
Chiều tàn nắng thóp thoi.
Trước mắt cày với cáo,
Xù lông gầm doạ người.
Bốn bên hàng xóm vắng,
Chỉ vài bà goá thôi.
Chim xưa nhớ cành cũ,
Đâu ngại chỗ chơi vơi.
Giữa xuân mình vác cuốc,
Tát nước tới tối trời.
Huyện đội biết mình lại,
Bắt tập đánh trống hoài.
Tuy công tác trong hạt,
Nhìn quanh chẳng quen ai.
Đi gần: mình một bóng,
Đi xa lại lạc loài.
Quê nhà đã tan tác,
Xa gần cũng vậy thôi.
Thương chôn mẹ bệnh chết,
Năm năm bên khe vùi.
Sinh con chẳng được cậy,
Cả hai hận suốt đời.
Kiếp không nhà để nhớ,
Lấy gì chứng phận người!

Tàn tạ sau thời Thiên Bảo
Nhà, vườn chỉ toàn cỏ thôi
Làng tôi có hơn trăm hộ
Chạy đông chạy tây cả rồi!
Người sống thì không tin tức
Kẻ chết đất bùn chôn vùi
Tôi tìm về ngôi làng cũ
Chỉ vì thua trận mà thôi
Làng xưa giờ toàn ngõ trống
Mặt trời gầy guộc thảm thê
Cáo dại, chồn hoang đầy cửa
Dựng lông doạ cả người về!
Xóm thôn bốn bề vắng ngắt
Vài ba gái goá ê chề
Như chim vẫn thương cành cũ
Nên còn ở lại, chưa đi!
Sớm xuân vác bừa ra ruộng
Chiều đi tát nước trên đồng
Nha huyện thấy tôi về được
Gọi đi tập trống trong vùng

Nơi tập tuy cùng trong huyện
Cũng cần hành lý mang theo
Tìm khắp trên nhà, dưới bếp
Chỉ còn độc tấm thân nghèo!
Tôi với xóm giềng tay trắng
Gần xa cũng chẳng hơn gì
Mẹ tôi ốm lâu rồi mất
Năm năm mộ vùi bên khe
Sinh con, chưa từng nhờ cậy
Một đời biết mấy khổ đau
Còn nhà đâu mà ly biệt
Mà dâng mẹ bát canh rau?

Sau Thiên Bảo núi sông quạnh quẽ
Vườn bỏ không mọc đủ cỏ hoang
Nhà hơn trăm nóc quê hương
Cũng vì loạn lạc tây đông chạy dài

Người còn sống không ai tin tức
Kẻ mất rồi thân xác vùi nông
Thân hèn thua trận chạy rông
Nương theo lối cũ tìm đường về quê

Trên đường thấy vắng hoe làng xóm
Chiều về không đèn đóm thảm thê
Gặp toàn chồn cáo hăm he
Xù lông khụt khịt bên lề doạ tôi

Xem thử bốn bên ai còn sống?
Còn một hai bà goá đã già
Chim còn không thích cành xa
Quê dù nghèo khó sao ta nỡ từ

Đang xuân cũng lừ đừ vác cuốc
Trời chiều còn tát nước vào nương
Huyện quan hay biết vui mừng
Gọi tôi tới tập trống rung trận tiền

Tiếng là phục dịch trên dinh huyện
Mà nhìn quanh cũng hiếm thấy người
Đi gần lủi thủi một mình
Đi xa không bạn cuối cùng lạc luôn

Xóm làng đã tan hoang tất cả
Thì xa gần cũng cảnh vậy thôi
Đau lòng vì mẹ bệnh hoài
Xác vùi bên rãnh đã ngoài năm năm

Sinh ra tôi chưa chăm được mẹ
Nay cả hai đều ngâm đắng cay
Không còn ai để chia tay
Dân đen khổ đến thế này hay sao?