Phần 3

Người nào chẳng có nhơn tâm,
190. Nghe ta dạy bảo mà chăm lấy cùng.
Đờn bà hay dở ở lòng,
Thử nghe tiếng nói biết trong ruột rà;
Toan hầu mở miệng nói ra,
Luận câu phải trái, đẹp ta đẹp người;
Lại nên nhỏ tiếng thấp hơi,
Dịu dàng yểu nhiễu ít lời là hơn;
Việc chi đáng giận đáng hờn,
Chớ hề là chưởi lớn cơn phong đào;
Lấy lời ngãi lý mà trao,
200. Nói cho gang tấc phân hào chớ rợi;
Đôi khi vui vẻ quá đời,
Hở môi một thí mỉm cười mà thôi;
Nên hư phải chẳng mặc ai,
Chuyện đâu bỏ đó, lựa đôi chối gì?
Ví bằng học lại học đi,
Đặt không làm có, lắm khi rầy rà;
Khi về thăm viếng mẹ cha,
Cũng đừng lẻo mách sui gia ngầy ngà;
Kẻ trên dầu quở mắng ta,
210. Chịu mình chẳng phải chạy ra nhận liền;
Lẽ đâu dưới dám chống trên,
Nói gay nói gắt có nên vẻ nào?
Xóm giềng cùng giếng chung ao,
Nước lửa trộm cướp ra vào trước sau;
Con thơ tớ dại chìu nhau,
Vịt gà chó lợn đạp rau sự thường;
Cũng nên dập dã trăm đường,
Bằng lòng xuống khí nhịn nhường cho qua;
Trời kia nào phải cao xa,
220. Thần kia vốn thiệt coi ta đêm ngày;
Việc gì không có đã hay,
Hai bên vai vác ở tay chơn mình:
Chớ nên thề miễu thề đình,
Miệng kêu là những bá linh hiệu thần;
Trời tru đất diệt về phần,
Ông bà bẻ cổ hoạ gần chẳng chơi;
Chớ nên buông miệng rủa người,
Ngọn hương cây chuối tới nơi lộ đầu:
Rủa người người có chết đâu?
230. E mình mắc lấy đào sâu lấp đời;
Có điều mình ngỡ nói chơi,
Người ta tưởng thật ra lời khinh khi;
Dừng còn hí hước làm chi,
Bắt tròn bẻ méo sanh nghi dạ người;
Việc nhà vừa lúc thảnh thơi,
Nghĩ điều tình nghĩa đi chơi láng giềng;
Chớ nên ngồi nói cà riềng,
Chớ nên nằm ngửa nằm nghiêng nhà người;
Hễ là trầu đãi nước mời,
240. Một giây một phút về nơi chốn nhà.
Trăm năm bạn với chồng ta,
Lẽ đâu lại tỏ việc nhà cùng ai?
Chồng dầu trái mặt trái tai,
Cũng nên che đậy người ngoài mới hay;
Bằng chồng bội loạn lắm thay,
Ta cho phải đạo khuyên rày khuyên mai;
Việc chi châm chích tới ai,
Có sao nói vậy giữ ngoài như trong;
Chớ nên mật miệng gươm lòng,
250. Pha chơi pha thiệt mắc vòng hoạ thâm;
Cũng đừng nói lấp nói lầm,
Bắt râu cha nọ đặt cằm mẹ tê;
Thấy người tài sắc dạ ghê,
Học không học khéo, dựa kề thân hơi;
Chớ nên trong ghét ngoài mời,
Ôm lòng đố kị kiếm lời yêu tưng;
Đêm khuya mình đặt xuống giường,
Hễ nghe gà gáy dậy nưng việc làm;
Phải phòng tôi dại tớ tham,
260. Một mình săn sóc tái tam dặn dò;
Những là nồi nấu trách kho,
Vò dưa chĩnh muối xem cho kỹ càng;
Hở ra đứa xách đứa mang,
Kiến dồn đầy lổ ắt hoang nghiệp nhà;
Siêng năng là phận đàn bà,
Khoan ăn bớt ngủ, mới ra gái hiền;
Việc nhà đầu lạ sau quen,
Học từ những lúc thiếu niên đã từng;
Sáng mai kẻ lớn xuống giầng,
270. Xếp màn cuốn chiếu tay dâng nước trà;
Gần khi đi ngủ trong nhà,
Bỏ màn quạt muỗi trở ra rước vào;
Mãn nghe tiếng gọi thể nào,
Miệng dạ chơn chạy ngọt ngào hỏi thưa;
Vật chi vâng chịu trao đưa,
Hai tay cầm vững, chơn lừa mà đi;
Hoặc là sai khiến việc chi,
Hết lòng hết sức chớ suy nhọc nhằn;
Bữa thường hầu hạ cho săn,
280. Nước cơm trầu thuốc áo khăn gậy giày;
Mắt lãng tai điếc lưng khòm,
Đi ngồi lúm cúm, trông nôm dắt dìu;
Dầu là nạn cả khúc đèo,
Cõng mang chồn cật cũng liều mình ta;
Gặp ngày cúng tế ông bà,
Muối thô mắm lạt phải ra tra trần;
Chẳng kì chả phụng nem lân,
Mâm trơn bát sạch quỉ thần đâu xa?
Đôi phen quan khách tới nhà,
290. Bạc là trầu nước, hậu là cháo cơm;
Miễn sao mùi béo hơi thơm,
Lựa là cá thịt bát đơm cho đầy;
Việc thanh, bánh trái vá may,
Việc thô, củi nước cối xay chăm chèo;
Những loài gà lợn chó mèo,
Cơm thừa canh cặn rau bèo cũng chăm;
Lớn ra làm ruộng đặt tằm,
Trai cày gái dệt đứng nằm chẳng lơi;
Ấy là công việc ở đời,
300. Rỗi đâu ăn ngủ, chơi bời thẳng then;
Trời cho hột gạo đồng tiền,
Mai cơm trưa cháo là tiên dưới trần;
Bánh rao quà bán chớ gần,
Huống chi trà rượu hư thân lắm dường;
Dẫu khi lỡ bữa xa đường,
Sẵn chưng cơm quán, cháo hàng nơi tê;
Lại còn nha phiện thuốc mê,
Càng nên xa lánh chớ hề gần xông;
Đờn bà phải có phụ dong,
310. Học chi thói đĩ mà hòng sửa sang?
Sớm khuya thức dậy chửng chàng,
Rửa tay súc miệng vẻn vang mọi bề;
Cũng đừng học lấy thói mê,
Chơn đen mặt lọ người chê xấu mình;
Cho hay dầu sáp năm canh,
Chẳng qua những gái lầu xanh má đào;
Bội chay là đắm hỗn hào,
Một mình léo hánh, bước vào mang tai;
Chờ khi có bạn có đôi,
320. Thăm xem chỗ đứng nơi ngồi cho an;
Nhủ nhau sắp lại một đàn,
Già sau trẻ trước, trai gian lạnh lùng;
Chị em gìn giữ cho ròng,
Đi trưa về sớm lọt vòng bướm ong;
Bằng khi ngũ phục chưa xong,
Càng nên giữ vẹn hiếu trung một lòng;