Rút từ
Quốc văn tùng ký (AB.383),
Nam âm thảo (VHv.2381),
Quế Sơn Tam nguyên thi tập (A.3160),
Quế Sơn thi tập (A.469). Tiêu đề có bản chép là
Hỏi thăm mất cướp,
Hỏi thăm quan tuần thất cướp, bản trong
Nam âm thảo chép là
Phỏng ký cố hữu tú tài mỗ thất kiếp (Hỏi thăm bạn cũ tú tài mổ mất cướp), bản trong
Quế Sơn Tam nguyên thi tập chép là
Ký Tiên Khoán tuần phủ thất kiếp (Gửi tuần phủ Tiên Khoán mất cướp), bản trong
Quế Sơn thi tập chép là
Ký vấn Tiên Khoán Trần công (Gửi thăm ông Trần ở Tiên Khoán).
Bài này tác giả gửi cho ông Tuần phủ Đích là bạn học, người làng Tiên Khoán, huyện Bình Lục (Hà Nam). Ông Đích vốn có tính keo kiệt bủn xỉn với bạn bè, do đó thường bị Nguyễn Khuyến giễu cợt đả kích. Về sau ông Đích được bổ làm Ngự sử ở Kinh, lại hiềm khích riêng với ông. Lúc ông Đích hưu quan về nhà, chỉ lo làm giàu, rồi bị cướp, ông nhân đó gửi bài này “hỏi thăm”. Ông Đích cũng có bài hoạ lại:
Ông thăm tôi cũng giã ơn ông,
Nó có lôi tôi đến giữa đồng.
Cũng tưởng vun thu phòng lúc thiếu,
Nào ngờ ky cóp lại như không.
Chém cha thằng quỷ đen tai mắt,
Chẳng nể ông già bạc tóc lông.
Ông hỏi thăm tôi, tôi biết vậy,
Thương ông tuổi tác, cháu thời ngông.
Bài thơ này từng được sử dụng trong phần đọc thêm SGK
Văn học 11 giai đoạn 1990-2006, nhưng đã được lược bỏ trong SGK
Ngữ văn 11 từ 2007.
[1] Có bản chép là “Nó lại mang ông bỏ giữa đồng”.
[2] Có bản chép là “Xương già da cóc”.
[3] Có bản chép là “Từ trước chưa từng”.